ΑΝΑΛΥΣΗ: Υπάρχει τρόπος αποβολής της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ;

H αρνητική στάση της Τουρκίας για ένταξη Φινλανδίας-Σουηδίας στο ΝΑΤΟ εν μέσω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία έχει προκαλέσει τριγμούς τόσο ανάμεσα στους κόλπους της Συμμαχίας, όσο και απέναντι στις σκανδιναβικές χώρες.

Πρόσφατα δημοσιεύματα, όπως αυτό της Wall Street Journal με τίτλο «Η Τουρκία του Ερντογάν ανήκει στο ΝΑΤΟ;» (18/05/22) και των New York Times «Η Τουρκία δείχνει τι είναι πραγματικά

το ΝΑΤΟ» (26/5/22), θέτουν ζήτημα φερεγγυότητας της Τουρκίας, αλλά και αξιοπιστίας της ίδιας της Συμμαχίας που επιτρέπει σε ένα κράτος-μέλος να διαταράσσει τη συνοχή της. Τονίζεται, μάλιστα, ότι, υπό τον κ. Ερντογάν στην εξουσία, η Τουρκία δεν προσυπογράφει πλέον τις αξίες που στηρίζει το ΝΑΤΟ. Το μεγάλο, συνεπώς, ζήτημα που σιγοψιθυρίζεται πλέον σε κύκλους των ΗΠΑ είναι κατά πόσον έφτασε η ώρα να εκδιωχθεί η Τουρκία από το ΝΑΤΟ, πριν είναι αργά. Υπάρχει άραγε θεσμική διαδικασία εντός του ΝΑΤΟ για απέλαση ενός κράτους μέλους και, αν όχι, υπό ποίες προϋποθέσεις μπορεί κάτι τέτοιο να υλοποιηθεί;

Αρχικά θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα ιδρυτικά μέσα πολλών διεθνών οργανισμών προβλέπουν την αναστολή των δικαιωμάτων ενός κράτους μέλους, ακόμη και τον τερματισμό της ιδιότητας του μέλους, σε ορισμένες περιπτώσεις. Τα μέσα αυτού του είδους περιλαμβάνουν τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (άρθρα 5 και 6), το Καταστατικό του Συμβουλίου της Ευρώπης (άρθρο 8) και τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (άρθρο 7). Η Συνθήκη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας δεν συμπεριλαμβάνεται μεταξύ αυτών. Καμία διάταξη στη Συνθήκη του ΝΑΤΟ δεν προβλέπει την αναστολή των δικαιωμάτων μέλους, πόσω μάλλον την απέλαση ενός συμμάχου.

Ωστόσο, το άρθρο 13 του Καταστατικού Χάρτη παρέχει έναν μηχανισμό αποχώρησης των κρατών μελών, αν τα ίδια το επιθυμούν. Σε αυτό το πλαίσιο ξεκίνησε μια συζήτηση, αν ήρθε ο καιρός να τροποποιηθεί το άρθρο 13, για να καθιερωθεί παράλληλα και μια διαδικασία για την απέλαση ενός κράτους μέλους που δεν πληροί ούτε τις αρχές, ούτε τις πρακτικές απαιτήσεις για ένταξη.

Προηγούμενες προσπάθειες

Δεν είναι πάντως η πρώτη φορά που εγείρεται θέμα εκδίωξης της Τουρκίας από τη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Το 2019, σε σχετικό του άρθρο, με τίτλο «Μπορεί η Τουρκία να αποβληθεί από το ΝΑΤΟ; Είναι νομικά δυνατό, είτε είναι πολιτικά συνετό είτε όχι», ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Aurel Sari ανέδειξε ενδιαφέρουσες πτυχές του όλου ζητήματος. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, λίγο πριν από την έναρξη της τουρκικής Επιχείρησης «Πηγή Ειρήνης» στη βόρεια Συρία, ο Αμερικανός γερουσιαστής Lindsey Graham υποσχέθηκε να «επιβάλει δικομματικές κυρώσεις κατά της Τουρκίας, εάν εισβάλει στη Συρία» και «να ζητήσει την αποβολή της από το ΝΑΤΟ», εάν επιτεθεί στις κουρδικές δυνάμεις που βοήθησαν τις ΗΠΑ στην καταστροφή του Χαλιφάτου του ISIS. Στο ίδιο πλαίσιο ο τότε Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Αμερικανικής Βουλής, Έλιοτ Λ. Ένγκελ, πρότεινε όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες εξετάσουν το ενδεχόμενο να εκδιώξουν την Τουρκία από το ΝΑΤΟ. Σημειώνεται, επίσης, ότι απαιτήσεις για αναστολή της ένταξης της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ ή για πλήρη αποβολή της από τη Συμμαχία είχαν προηγηθεί, μεταξύ άλλων, ως απάντηση στην πολιτική καταστολή του 2016 και στην απόφαση της Άγκυρας να αποκτήσει το ρωσικό σύστημα αεράμυνας S-400.

Στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, οι ανησυχίες σχετικά με τη συμπεριφορά ενός κράτους μέλους επιλύονται κατά κύριο λόγο μέσω διπλωματικών μέσων και πολιτικής πίεσης . Όπως το είπε ο Χόρχε Μπενίτεθ της δεξαμενής σκέψης του Ατλαντικού Συμβουλίου στην Ουάσιγκτον, οι ηγέτες του ΝΑΤΟ τείνουν να «περιμένουν τους εθνικούς ηγέτες που συμπεριφέρονται άσχημα μέχρι να επιστρέψει τελικά στην εξουσία μια κυβέρνηση συνεπής με τις αξίες της Συμμαχίας».

Το παραθυράκι της Σύμβασης της Βιέννης

Δεδομένου του γεγονός ότι υπάρχει έλλειψη επίσημης διαδικασίας αναστολής ή τερματισμού της ιδιότητας μέλους, υπάρχουν επιλογές που αφορούν σε ακραίες περιπτώσεις.

Σημειώνεται ότι το ΝΑΤΟ δεν είναι απλώς μια κοινότητα συμφερόντων, αλλά και μια κοινότητα αξιών. Εμπνευσμένο από τη διατύπωση της Συνθήκης των Βρυξελλών του 1948, το προοίμιο της Συνθήκης της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας αναφέρει, μεταξύ άλλων, αυτό το σημείο με τους ακόλουθους όρους: «Τα μέλη της Συνθήκης είναι αποφασισμένα να διαφυλάξουν την ελευθερία, την κοινή κληρονομιά και τον πολιτισμό των λαών τους, που βασίζονται στις αρχές της δημοκρατίας, της ατομικής ελευθερίας και του κράτους δικαίου. […] Είναι αποφασισμένοι να ενώσουν τις προσπάθειές τους για συλλογική άμυνα και για τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας».

Το ότι η Συμμαχία βασίζεται σε ένα σύνολο κοινών αξιών υπογραμμίζεται περαιτέρω από το άρθρο 2 της συνθήκης, καθώς και από το άρθρο 10. Η Τουρκία έχει εδώ και καιρό απομακρυνθεί από τις αξίες τις ελευθερίας και του κράτους δικαίου και η Δύση το γνωρίζει πολύ καλά, έστω και αν στρουθοκαμηλίζει προκλητικά.

Ένας τρόπος με τον οποίο μπορεί να ανασταλεί ένα κράτος μέλος είναι μέσω του «Material Breach», βάσει μιας ξεχωριστής συνθήκης που ονομάζεται Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969). Όπως υποδηλώνει το όνομά του, «ουσιώδης παράβαση» ή ολική παραβίαση, αποτελεί σοβαρή παραβίαση των όρων μιας σύμβασης. Ενώ συνήθως προκαλεί βλάβη μόνο σε ένα από τα μέρη της σύμβασης, πολλές φορές μπορεί να βλάψει και τα δύο μέρη, επειδή συνήθως καθιστά την εκπλήρωση των όρων της σύμβασης εξαιρετικά δύσκολη, έως σχεδόν αδύνατη. Για να πληροί τις προϋποθέσεις για αναστολή, ένα κράτος θα πρέπει να προβεί σε: α) αποκήρυξη της συνθήκης που δεν επικυρώνεται από την παρούσα Σύμβαση, ή (β) παραβίαση μιας διάταξης που είναι απαραίτητη για την επίτευξη των αντικειμένων ή σκοπών της συνθήκης».

Το δίλημμα του ΝΑΤΟ

Σε κάθε περίπτωση είναι χαρακτηριστικά εύστοχη η εισήγηση του Spectator σε άρθρο με τίτλο «Ήρθε η ώρα να εκδιωχθεί η Τουρκία από το ΝΑΤΟ» (30/10/2020). « Ίσως το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να αλλάξει την ιδρυτική του Συνθήκη για να μπορέσει να εκδιώξει την Τουρκία. Η σημερινή της εικόνα είναι μόνο μια αδυναμία - όχι μόνο για τους Ρώσους και Κινέζους αντιπάλους της ή τους δήθεν Τούρκους φίλους της, αλλά και για εξωτερικούς εταίρους που προσπαθούν να κερδίσουν την ένταξη. Δεν είναι ενθαρρυντικό σημάδι για τα επίδοξα μέλη, ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επικαλεστεί αδικοπραγίες στις δικές του τάξεις: αυτό αναιρεί την ίδια την έννοια της ασφάλειας πάνω στην οποία ιδρύθηκε η Συμμαχία. Με άλλα λόγια, εάν το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να σταθεί απέναντι στους συμμάχους του, είναι πολύ απίθανο να αντιμετωπίσει κατάλληλα τους εχθρούς του».

Πηγή: Σημερινή (29/05/22)