Αναφορές για γενοκτονία Ουκρανία: Τα 8 στάδια και η εργαλιοποίηση της λέξης

Η εξόντωση αμάχων στην Μπούχα, κοντά στην πρωτεύουσα Κίεβο, έχει πυροδοτήσει εκτεταμένες κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου - με ορισμένες φωνές να υποστηρίζουν ότι η Μόσχα έχει προχωρήσει πέραν αυτού του ορίου. «Αυτό είναι πραγματική γενοκτονία, αυτό που είδατε εδώ», είπε ο Πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, από την Μπούχα.

Διαβάστε επίσης: Μπάιντεν: Κατηγορεί τον Πούτιν για «γενοκτονία»- «Ευθύνεται για αύξηση τιμών»

Από την άλλη πλευρά, πριν από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία ο Πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, έχει πει στους Ρώσους ότι ο στόχος

του πολέμου είναι η «αποστρατιωτικοποίηση και αποναζιστικοποίηση» της ουκρανικής κυβέρνησης. Σε αυτό το πλαίσιο ισχυρίστηκε, μάλιστα, ότι το Κίεβο διενεργεί μια «γενοκτονία» κατά του ρωσόφωνου πληθυσμού των περιοχών του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ.

Πριν ακόμη από την έναρξη της ρωσικής εισβολής 24 Φεβρουαρίου η λέξη «γενοκτονία» ήταν αυτή που χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να δικαιολογηθούν τα όσα ακολούθησαν στη συνέχεια. Στις 16 Φεβρουαρίου, η Ερευνητική Επιτροπή της Ρωσικής Ομοσπονδίας άνοιξε ποινική υπόθεση για τέσσερεις ομαδικούς τάφους που ανακαλύφθηκαν στις περιοχές του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ, δεσμευόμενη να διερευνήσει εάν αυτό που συνέβη στην περιοχή ήταν γενοκτονία. Στις 23 Φεβρουαρίου, κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής ομιλίας του, ο Πούτιν είπε: «Ο σκοπός αυτής της επιχείρησης είναι να προστατεύσει τους ανθρώπους που, εδώ και οκτώ χρόνια, αντιμετωπίζουν ταπείνωση και γενοκτονία που διέπραξε το καθεστώς του Κιέβου».

Τι είναι η γενοκτονία;

Η γενοκτονία θεωρείται ευρέως ως το σοβαρότερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Ο όρος επινοήθηκε από τον Πολωνοεβραίο δικηγόρο Ραφαέλ Λέμκιν τη δεκαετία του 1940, ο οποίος άσκησε πιέσεις στα Ηνωμένα Έθνη να την αναγνωρίσουν ως έγκλημα το 1948. Σχημάτισε τη λέξη «genocide» συνδυάζοντας τα συνθετικά geno-, από την ελληνική λέξη «γένος», και -cide, από τη λατινική λέξη για τη δολοφονία (κτείνω).

Για τον Λέμκιν η διάπραξη γενοκτονίας δεν περιλαμβάνει μόνο τη σωματική δολοφονία, αλλά επίθεση στο πνεύμα μιας ομάδας ανθρώπων - συμπεριλαμβανομένων του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού τρόπου ζωής τους. Ο ορισμός του περιλαμβάνει επίσης την πολιτιστική γενοκτονία.

Ως γενοκτονία ορίζεται μια μαζική εξόντωση μιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων - για παράδειγμα, η δολοφονία έξι εκατομμυρίων Εβραίων στο Ολοκαύτωμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η γενοκτονία των Αρμενίων και των Ποντίων από του Νεοτούρκους και Οθωμανούς.

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τη Γενοκτονία ορίζει τη γενοκτονία ως τη διάπραξη εγκλημάτων «με πρόθεση να καταστρέψει, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα».

Ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας

Ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας (1932-1933) ή Γολoντομόρ υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες εθνικές καταστροφές στη σύγχρονη ιστορία της Ουκρανίας, που συνοδεύτηκε από τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο λιμός επηρέασε και άλλες περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης, ωστόσο εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη ένταση και περισσότερα θύματα στην Ουκρανία, και σε γειτονικές περιοχές της. Μια κοινή δήλωση των Ηνωμένων Εθνών, που υπογράφηκε από 25 χώρες το 2003, κάνει λόγο για 7-10 εκατομμύρια θανάτους. Στις 28 Νοεμβρίου 2006 αναγνωρίστηκε επίσημα από το ουκρανικό Κοινοβούλιο ως γενοκτονία και ορίστηκε ως ημέρα μνήμης η 25η Νοεμβρίου. Αρκετές άλλες χώρες έχουν επισήμως αναγνωρίσει τον λιμό της Ουκρανίας ως γενοκτονία.

Τα οκτώ στάδια

Ο νομικός Γκρέκορι Στάντον ανέπτυξε ένα μοντέλο από οκτώ στάδια της Γενοκτονίας. Ουσιαστικά αφορά μια διαδικασία που αναπτύσσεται και ολοκληρώνεται σε οκτώ στάδια, τα οποία είναι προβλέψιμα αλλά όχι αναπόφευκτα. Η διαδικασία δεν είναι γραμμική. Λογικά, τα μεταγενέστερα στάδια πρέπει να είναι ακολουθία, συνέπεια, προγενέστερων σταδίων. Ωστόσο, όλα τα στάδια εξακολουθούν να λειτουργούν καθ’ όλη τη διαδικασία. Πρόκειται για μιαν από τις πιο διαδεδομένες μελέτες, που προσδιορίζει τις παραμέτρους τέλεσης γενοκτονίας.

Οι οκτώ φάσεις είναι:

- Ομαδοποίηση (Classification)

Η ταξινόμηση αναφέρεται σε μια διαίρεση του πληθυσμού σε φυλετικές, θρησκευτικές και εθνοτικές διαιρέσεις.

- Στιγματισμός ή Συμβολισμός (Symbolization)

Οι ομάδες που διαιρούν την κοινωνία προσδιορίζονται με συγκεκριμένο όνομα, γλώσσα, τύπο ενδυμασίας, στολές ή θρησκευτικό σύμβολο. Στους Ερυθρούς Χμερ της Καμπότζης, οι άνθρωποι από την Ανατολική Ζώνη έπρεπε να φορούν μπλε κασκόλ . Ομοίως, η ναζιστική Γερμανία απαιτούσε από τους Εβραίους να φορούν ένα κίτρινο αστέρι. Ο συμβολισμός μιας συγκεκριμένης εθνότητας, φυλής ή θρησκείας διαφοροποιεί εύκολα και ορατά αυτήν την ομάδα και το χάσμα μεταξύ δύο ομάδων διευρύνεται.

- Απανθρωποποίηση ή Θηριοποίηση (Dehumanization)

Eίναι μια διαδικασία με την οποία μια συγκεκριμένη ομάδα επισημαίνεται ως υπάνθρωποι. Αυτό περιλαμβάνει την περιγραφή τους ως ζώα ή ασθένεια. Η διαδικασία της απανθρωποποίησης συχνά περιλαμβάνει αρνητικές εκστρατείες προπαγάνδας. Ο ΟΗΕ παρέχει το παράδειγμα ότι μια εφημερίδα της Ρουάντα χαρακτήρισε τους Τούτσι ως «κατσαρίδες».

- Οργάνωση (Organization)

Η Οργάνωση αναφέρεται στον σχεδιασμό της δράσης, καθώς η γενοκτονία απαιτεί τόσο συλλογική δράση όσο και ομαδική ταύτιση. Στην περίπτωση της ναζιστικής Γερμανίας, οι Ναζί δημιούργησαν μια «τελική λύση». Ωστόσο, το επίπεδο οργάνωσης διαφέρει ανά ομάδα. Για τη ναζιστική Γερμανία, η γενοκτονία ήταν εξαιρετικά γραφειοκρατική.

- Πόλωση (Polarization)

Οι εξτρεμιστές αναλαμβάνουν δράση για διχασμό σε ομάδες. Ομάδες μίσους εκπέμπουν πολωτική προπαγάνδα. Οι νόμοι μπορεί να απαγορεύουν τους επιμεικτούς γάμους ή την κοινωνική αλληλεπίδραση. Οι μετριοπαθείς γίνονται στόχοι εξτρεμιστικής τρομοκρατίας, ενώ εκφοβίζεται και φιμώνεται το κέντρο.

- Προετοιμασία (Preparation)

Τα θύματα αναγνωρίζονται και χωρίζονται λόγω της εθνοτικής ή θρησκευτικής τους ταυτότητας. Ετοιμάζονται λίστες θανάτων. Τα μέλη των ομάδων θυμάτων αναγκάζονται να φορούν αναγνωριστικά σύμβολα. Η περιουσία τους απαλλοτριώνεται. Συχνά χωρίζονται σε γκέτο, μεταφέρονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή περιορίζονται σε μια περιοχή που επλήγη από την πείνα και λιμοκτονούν.

- Εξολόθρευση (Εxtermination)

Η εξολόθρευση ξεκινά και γρήγορα γίνεται η μαζική δολοφονία που νόμιμα ονομάζεται «γενοκτονία». Για τους δολοφόνους είναι «εξόντωση» γιατί δεν πιστεύουν ότι τα θύματά τους είναι εντελώς ανθρώπινα. Όταν χρηματοδοτούνται από το κράτος, οι ένοπλες δυνάμεις συχνά συνεργάζονται με πολιτοφυλακές για να κάνουν τις δολοφονίες. Μερικές φορές η γενοκτονία καταλήγει σε δολοφονίες εκδίκησης από ομάδες η μια εναντίον της άλλης, δημιουργώντας τον φαύλο κύκλο της διμερούς γενοκτονίας

- Άρνηση ενοχής (Denial)

Η άρνηση είναι το όγδοο στάδιο που ακολουθεί πάντα μια γενοκτονία. Είναι από τους πιο σίγουρους δείκτες για περαιτέρω γενοκτονικές σφαγές. Οι δράστες της γενοκτονίας σκάβουν τους ομαδικούς τάφους, καίνε τα πτώματα, προσπαθούν να συγκαλύψουν τα στοιχεία και να εκφοβίσουν τους μάρτυρες. Αρνούνται ότι διέπραξαν εγκλήματα, και συχνά κατηγορούν για όσα συνέβησαν τα θύματα. Μπλοκάρουν τις έρευνες για τα εγκλήματα και συνεχίζουν να κυβερνούν μέχρι να εκδιωχθούν από την εξουσία με τη βία, ή να καταφύγουν στην εξορία.

Δημοσιεύτηκε στην Σημερινή 10/04/22