100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή: Αφιέρωμα «Σημερινής»

«Εδώ ριζώσαμε βαθιά με τους καημούς μας αρμαθιά
και μέσα στην αναποδιά κάναμ’ αγγόνια και παιδιά.
Ψωμί μας φέρνουν και κρασί τώρα που μείναμε μισοί,
δόξα σοι, Κύριε δόξα σοι.
Ανατολή, Ανατολή δική σου είμαστε φυλή».
Νίκος Γκάτσος

Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί ορόσημο για τον Ελληνισμό σε πολλαπλά επίπεδα. Πρόκειται αφενός για τον ξεριζωμό των φορέων ενός πολιτισμού, από μια περιοχή στην οποία ανθούσε για χιλιάδες χρόνια:

Από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους μέχρι τον Γιώργο Σεφέρη, τη Διδώ Σωτηρίου και τον Κάρολο Κουν, με ενδιάμεσο σταθμό την Αυτοκρατορία της Νίκαιας.

Πέραν τούτου, η προσφυγοποίηση των Ελλήνων της περιοχής και η εγκατάστασή τους στο ελληνικό κράτος δημιούργησαν μια νέα κοινωνική πραγματικότητα: Νέες συνοικίες, ήθη, εμπορικές δραστηριότητες, μουσικά ακούσματα, αλλά και διακρίσεις σε βάρος των προσφύγων συνέθεσαν τη νέα Ελλάδα που γεννήθηκε από την καταστροφή.

Το εν λόγω ιστορικό γεγονός λειτουργεί ως ορόσημο στην ελληνική ιστορία για ακόμα έναν λόγο: Αποτέλεσε ουσιαστικά το τέλος της «Μεγάλης Ιδέας», του οράματος που από τα μέσα του 19ου αιώνα διοχετεύθηκε στην ελληνική κοινωνία, καθορίζοντας τις πολιτικές εξελίξεις, νοηματοδοτώντας τα εθνικά οράματα και νομιμοποιώντας κινήματα και εκστρατείες. Σε σχέση δε με την Κύπρο, τα γεγονότα του 1922 είχαν μια επιπλέον διάσταση και σημασία: Απέκοψαν το νησί από τον φυσικό γεωγραφικό του χώρο, στο πλαίσιο του οποίου εντασσόταν στον ελληνικό κόσμο. Τόσο λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας όσο και στη βάση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων, η Κύπρος βρισκόταν στη σφαίρα και στην επιρροή του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Εξαιτίας της ιστορικής σημασίας που ενέχει για τον Ελληνισμό η Μικρασιατική Καταστροφή, η «Σημερινή» επιχειρεί να αξιοποιήσει τη συμπλήρωση των 100 χρόνων για να συμβάλει στη διατήρηση της μνήμης, στον επαναπροσδιορισμό εθνικού προσανατολισμού, στην ιστορική ανασκόπηση και στην επιστημονική έρευνα. Από το επόμενο φύλλο της εφημερίδας θα δημοσιεύονται ειδικά αφιερώματα σε εβδομαδιαία βάση, με στόχο να αποκομίσει ο αναγνώστης επαρκή εικόνα της περιόδου, των συνθηκών, των κύριων πρωταγωνιστών και των συνεπειών της καταστροφής.

Ως σημείο έναρξης των αφιερωμάτων επιλέγηκε η περίοδος 1914-1915 για δύο λόγους: Κατ’ αρχάς τη συγκεκριμένη εποχή εκδηλώνεται ο «Εθνικός Διχασμός», οι συνέπειες του οποίου θα στοιχειώσουν τη μικρασιατική εκστρατεία μερικά χρόνια αργότερα και (πιθανώς) θα συμβάλουν στην εθνικά καταστροφική έκβασή της. Από την άλλη, είναι στα χρόνια αυτά που άρχισαν οι μαζικοί εκτοπισμοί και οι σφαγές εναντίον των Ελλήνων του Πόντου, που βάσει γεωγραφίας, Ιστορίας, πολιτισμού, σημειολογίας, αλλά και εθνικών αξιώσεων πρέπει να εντάσσονται (όπως και του Ελληνισμού της Θράκης) σε ενιαίο ιστοριογραφικό πλαίσιο με τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Το αφιέρωμα θα ολοκληρωθεί με τη Συνθήκη της Λωζάννης και τον απόηχό της, που φτάνει μέχρι τις μέρες μας ως τμήμα της ευρύτερης τουρκικής αναθεωρητικής πολιτικής.

Μεταξύ άλλων θεματικών θα σκιαγραφηθούν το πλαίσιο, οι κυριότερες εξελίξεις, καθώς και η αντανάκλαση του Εθνικού Διχασμού στην Κύπρο. Θα γίνει αναφορά στο αντάρτικο του Πόντου, καθώς και στις προσπάθειες για καθιέρωση της μνήμης της ποντιακής γενοκτονίας. Θα αναλυθούν οι βασικότερες παράμετροι και οι σταθμοί της ελληνικής εκστρατείας στη Μικρά Ασία, ενώ ξεχωριστό αφιέρωμα θα έχει ως επίκεντρο τη συμμετοχή των Κύπριων εθελοντών στο εγχείρημα. Το ζήτημα των προσφύγων θα εξεταστεί τόσο σε σχέση με την αποκατάστασή τους στο ελληνικό κράτος, όσο και με την εγκατάστασή τους στην Κύπρο (όπου, μοιραία, περίπου μισό αιώνα αργότερα αρκετοί κατέστησαν εκ νέου πρόσφυγες). Ειδική μνεία θα γίνει και στις καθοριστικές (σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη) εκλογές του 1920, όπως και για τη «Δίκη των έξι», μέσω της οποίας επιχειρήθηκε η απόδοση ευθυνών για την καταστροφή και η εκτόνωση της συσσωρευμένης λαϊκής δυσφορίας.

Επιπλέον, υπό το πρίσμα των συνεπειών των γεγονότων του 1922 στον ελληνικό μεγαλοϊδεατισμό και στη σχέση της Κύπρου με τον ελληνικό κόσμο, θα εξεταστεί η πορεία του κυπριακού εθνικού/ενωτικού κινήματος έπειτα από την ελληνική ήττα, ώστε να καταδειχτεί η πρόσληψη και ο βαθμός επίδρασης της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Στα αφιερώματα θα περιληφθούν και θεματικές που μπορούν να αποβούν βοηθητικές για τους ενδιαφερόμενους ερευνητές. Εν πρώτοις θα αναδειχθεί η δράση του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου και η συμβολή του στην ανάδειξη της ιστορίας και στη συντήρηση της μνήμης (μέσω εκδόσεων και συνεδρίων). Θα γίνει, επίσης, παρουσίαση του σχετικού υλικού που είναι καταχωρημένο στο Κρατικό Αρχείο Κύπρου, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί στην προσέγγιση διαφόρων θεματικών του συγκεκριμένου ιστορικού γεγονότος.

Η πρωτοβουλία της «Σημερινής» αφιερώνεται στις ψυχές όσων χάθηκαν στη Θράκη, στον Πόντο και στην υπόλοιπη Μικρά Ασία· σε όσους επέζησαν του μαχαιριού και της φωτιάς, αλλά υπέφεραν την απαξίωση στο ελληνικό κράτος· και σε όσους κουβάλησαν τον πόνο και τις θύμησες, τα τραγούδια και τους αμανέδες, σπόρους για τη νέα Ελλάδα της γενιάς του ’30. 

Διαβάστε περισσότερα στη «Σημερινή». 

⏩ Αφιέρωμα «Σημερινής» στα 100 χρόνια από τη μικρασιατική καταστροφήhttps://t.co/xblCnjYFFc

— η σημερινή (@simerini_news) January 3, 2022