Εθνικισμός και μικροστρατιωτικά συμφέροντα

Γράφει ο Χρήστος Η. Χαλαζιάς

Ποτέ δεν βρισκόταν σε τόσο συνεχή χρήση ο όρος «εθνικισμός» όσο τα τελευταία χρόνια. Σαν ένα νόμισμα με δύο όψεις, ο εθνικισμός αναφέρεται στους αγώνες λαών για την ανεξαρτησία ,την αυτονόμηση ή την αυτοδιάθεση, αλλά και την επιδίωξη άλλων να μην επιτρέψουν τη «νόθευση» τους με ξένα στοιχεία, μια μορφή εθνικισμού βέβαια που θεωρείται ρατσισμός. Ο εθνικισμός πάντως «υπήρξε» ισχυρή κινητήρια δύναμη στη μετατόπιση της ισορροπίας δυνάμεως του κόσμου κατά το πρώτο μισό του αιώνα μας και ήταν στην ουσία μια νοοτροπία που σύμφωνα με αυτήν το άτομο πρόσφερε στο έθνος-κράτος την υπέρτατη πίστη και αφοσίωση του και ταύτιζε την ιδιότητα του ως προσώπου με την ιδιότητα του ως μέλος του έθνους, όπως σημειώνεται στην «Παγκόσμια Ιστορία» έκδοση της Ουνέσκο.
Ο εθνικισμός αποδείχθηκε ότι ήταν μια απελευθερωτική δύναμη στην περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης και πολύ περισσότερο στις αποικιακές αυτοκρατορίες. «Αλλά –τονίζεται- η ιδέα της αυτοδιάθεσης, επίσης έδωσε νέα παράταση ζωής στον ορμητικό, επιθετικό και ανταγωνιστικό εθνικισμό, που είχε πάρει τραγική μορφή στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Οι μορφές εθνικισμού που αναπτύχθηκαν αργότερα ήταν πιο άγριες από τις προηγούμενες γνωστές, με αποτέλεσμα να οδηγήσουν στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Όταν η ανθρωπότητα αναδύθηκε για άλλη μια φορά από την κόλαση του σύγχρονου πολέμου, ο απελευθερωτικός εθνικισμός έγινε και πάλι ένα από τα θεμέλια της ειρήνης και ανασυγκρότησης του κόσμου. Ο απελευθερωτικός εθνικισμός βρήκε την έκφραση του στα νέα έθνη των πρώην αποικιακών λαών που προβάλλουν ως μια νέα παγκόσμια δύναμη.»
Τα είδη εθνικισμού που μπήκαν σε δράση διέφεραν σε ψυχοσύνθεση και συνέπειες.
Στο μεγαλύτερο μέρος του περασμένου αιώνα στην Ευρώπη ο εθνικισμός συνδέθηκε με ανερχόμενες ή δεσπόζουσες μεσαίες τάξεις. Στα εθνικά κράτη εκείνης της εποχής ο «λαός» ήταν οι εύπορες τάξεις που αυτές μόνο στις περισσότερες χώρες είχαν δικαίωμα ψήφου. Τα συμφέροντα του κράτους που ταυτίζονταν με τους αντικειμενικούς σκοπούς του εθνικισμού ήταν κατά πρώτο και κύριο λόγο τα συμφέροντα των εμπορικών και βιομηχανικών ομάδων, ο οποίες θεωρούσαν τον εαυτό τους ως έθνος. Τα άπορα στοιχεία του πληθυσμού, μικροϊδιοκτήτες ή ακτήμονες αγρότες, εργάτες βιομηχανίας που δεν έπαιρναν μέρος στην πολιτική ζωή δεν ταυτίζονταν ψυχολογικά με το εθνικό κράτος σε αυτόν τον βαθμό που ταυτίζονταν η αστική τάξη. Η ταύτιση με το εθνικό κράτος διαδόθηκε σε περισσότερα στρώματα της Ευρωπαϊκής κοινωνίας, που πήραν κάποια μόρφωση και ενσωματώθηκαν πληρέστερα στην εθνική ζωή. Με την έκρηξη του πρώτου παγκόσμιου πολέμου η πορεία προχώρησε τόσο ώστε στην πίστη προς το εθνικό κράτος δεν μπορούσαν να αντισταθούν αντίθετες πίστεις. Στην «Ιστορία» της Ουνέσκο σημαίνεται «Ο Ευρωπαϊκός εθνικισμός στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα παρουσίασε τάσεις επεκτατικές και αγωνιστικές. Εκφράζοντας κυριαρχικά οικονομικά και βιομηχανικά συμφέροντα, ζητούσε νέες αγορές, πρώτες ύλες και ευκαιρίες για εξωτερικ