Τρομοκρατικές οργανώσεις στο Αφγανιστάν

Η γεωγραφία, η εθνοτική σύνθεση καθώς και η μακροχρόνια συγκρουσιακή κατάσταση στο Αφγανιστάν έχουν δημιουργήσει τον χώρο για την εμφάνιση και τη δραστηριοποίηση πολυάριθμων ένοπλων ισλαμιστικών ομάδων, μερικές από τις οποίες έχουν εμπλακεί σε διεθνείς τρομοκρατικές επιθέσεις.

Ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στο Αφγανιστάν, όπως η Αλ Κάιντα (Al-Qaeda – AQ) και

το Ισλαμικό Κράτος (Islamic State of Iraq and Syria – ISIS), έχουν δημιουργήσει σχέσεις συνεργασίας ή και συγκρουσιακές σχέσεις τόσο με περιφερειακούς κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες, όσο και με τους Ταλιμπάν.

Για τον λόγο αυτόν ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν και άλλοι Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες θα διατηρήσουν στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή για την αντιμετώπιση των τρομοκρατικών απειλών στο Αφγανιστάν, μετά την αποχώρηση του αμερικανικού στρατού».

Να θυμίσουμε ότι στη συμφωνία του Φεβρουαρίου 2020, μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ταλιμπάν, οι Ταλιμπάν είχαν δεσμευτεί να απέχουν από τη διεξαγωγή τρομοκρατικών επιθέσεων, με αντάλλαγμα την πλήρη αποχώρηση των αμερικανικών και διεθνών στρατιωτικών δυνάμεων, έως τα τέλη Αυγούστου του 2021.

Αλ Κάιντα

Ως γνωστόν, από το 2001 ο υπ’ αριθμόν ένα στόχος των Αμερικανών στο Αφγανιστάν ήταν η ηγεσία της Αλ Κάιντα. Δηλαδή ο σημερινός ηγέτης της Αϊμάν Αλ Ζαουαχίρι (στην παρούσα χρονική περίοδο φέρεται να είναι άρρωστος), οι αναπληρωτές του, ένα συμβουλευτικό συμβούλιο με περίπου δέκα μέλη, καθώς και μέλη διαφόρων επιτροπών της Αλ Κάιντα, υπεύθυνα για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και τα οικονομικά της εν λόγω τρομοκρατικής οργάνωσης.

Τα τελευταία έτη Αμερικανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι οι συνεχείς αμερικανικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και αεροπορικές επιδρομές κατά στόχων της Αλ Κάιντα, συμπεριλαμβανομένου και ενός μεγάλου στρατοπέδου εκπαίδευσης στην επαρχία Κανταχάρ (ανακαλύφθηκε το 2015), μείωσαν την παρουσία της Αλ Κάιντα στο Αφγανιστάν.

Μάλιστα, τον Απρίλιο του 2021, μια έκθεση του υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ χαρακτήριζε την Αλ Κάιντα στο Αφγανιστάν «περιορισμένη απειλή».

Οι σχέσεις Ταλιμπάν – Αλ Κάιντα χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1990, όταν οι Ταλιμπάν παρείχαν ασφαλές καταφύγιο στην Αλ Κάιντα ενώ η ηγεσία της σχεδίαζε την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Αυτοί οι δεσμοί ενισχύθηκαν από την κοινή τους μάχη ενάντια στις διεθνείς δυνάμεις στο Αφγανιστάν, καθώς και από τους προσωπικούς δεσμούς που συνήψαν μεταξύ τους τα μέλη των δύο ένοπλων ομάδων.

Η συμφωνία ΗΠΑ – Ταλιμπάν δεσμεύει τους δεύτερους να εμποδίσουν οποιαδήποτε ένοπλη ομάδα, συμπεριλαμβανομένης της Αλ Κάιντα, να χρησιμοποιήσει το αφγανικό έδαφος για να απειλήσει την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών ή των συμμάχων τους.

Σε έκθεση του Απριλίου 2021 οι επιτηρητές του ΟΗΕ εκτιμούσαν ότι «η AQ και οι Ταλιμπάν παραμένουν στενά ευθυγραμμισμένοι και δεν παρουσιάζουν καμία ένδειξη ρήξης των σχέσεών τους». Πρόσφατα οι υποστηρικτές της Αλ Κάιντα γιόρτασαν την κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν, ενώ οι Ταλιμπάν απελευθέρωσαν εκατοντάδες κρατουμένους, μέλη της εν λόγω τρομοκρατικής οργάνωσης.

Αλ Κάιντα στην Ινδική Υποήπειρο

Τον Σεπτέμβριο του 2014 ο Ζαουαχίρι ανακοίνωσε τη δημιουργία μιας επίσημης, ξεχωριστής θυγατρικής οργάνωσης στη Νότια Ασία, της Αλ Κάιντα στην Ινδική Υποήπειρο (Al Qaeda in the Indian Subcontinent – AQIS).

Σήμερα η AQIS φέρεται να έχει σταθεροποιήσει την παρουσία της στο Αφγανιστάν τροφοδοτώντας με μαχητές τους Ταλιμπάν. Σύμφωνα με έκθεση του αμερικανικού υπουργείου Άμυνας (Απρίλιος 2021), η Αλ Κάιντα στην Ινδική Υποήπειρο απείλησε τις αμερικανικές δυνάμεις εντός του Αφγανιστάν, αποδεικνύοντας τη συνεργασία της με τους Ταλιμπάν.

Επιπρόσθετα ο πρώην ηγέτης της AQIS Ασίμ Ομάρ, ο οποίος υποστηρίχθηκε από τις δυνάμεις των Ταλιμπάν, σκοτώθηκε σε κοινή αφγανο-αμερικανική εκκαθαριστική επιχείρηση εντός του Αφγανιστάν τον Σεπτέμβριο του 2019.

Ισλαμικό Κράτος

Τον Ιανουάριο του 2015 το Ισλαμικό Κράτος ανακοίνωσε τη δημιουργία της αφγανικής θυγατρικής Ισλαμικό Κράτος – Επαρχία Χορασάν (Islamic State – Khorasan Province), γνωστό και ως ISIS-K, που πρωτοεμφανίστηκε στο ανατολικό Αφγανιστάν, ιδιαίτερα στην επαρχία Νανγκαρχάρ, στα αφγανοπακιστανικά σύνορα. Εκεί το ISIS-K δημιουργήθηκε κυρίως από πρώην μαχητές του Κινήματος των Ταλιμπάν του Πακιστάν (Tehrik-e-Taliban Pakistan – TTP), που εκδιώχθηκαν από τον πακιστανικό στρατό μετά τα μέσα του 2014.

Στα τέλη του 2019 ένας από τους πιο επιτυχημένους συνεργάτες του Ισλαμικού Κράτους, το ISIS-K, σχεδόν εκριζώθηκε από το ανατολικό Αφγανιστάν εξαιτίας τόσο των αφγανο-αμερικανικών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων όσο και των επιθέσεων των Ταλιμπάν. Ομοίως, το 2018, ηττήθηκε και ένα τμήμα του ISIS-K στο βόρειο Αφγανιστάν. Αυτές οι εδαφικές απώλειες ανάγκασαν την ομάδα να αποκεντρωθεί.

Σήμερα, σύμφωνα με τους επιτηρητές του ΟΗΕ, εκτιμάται ότι το ISIS-K αριθμεί περίπου 2.000 μαχητές, κυρίως στο ανατολικό αλλά και στο βόρειο Αφγανιστάν.

Εκτός από τις επιθέσεις εναντίον κυβερνητικών στόχων, το ISIS-K έχει διεξαγάγει πολυάριθμες επιθέσεις μεγάλης κλίμακας εναντίον αμάχων, με στόχο κυρίως τη σιιτική μειονότητα του Αφγανιστάν, συμπεριλαμβανομένου του βομβαρδισμού ενός παιδικού σχολείου στην Καμπούλ, τον Μάιο του 2021.

Οι σχέσεις του ISIS-K και των Ταλιμπάν είναι σαφώς συγκρουσιακές, κυρίως λόγω πολιτικών διαφορών και ελέγχου εδαφών. Αν και μετά την ανάληψη της εξουσίας (Αύγουστος 2021) οι Ταλιμπάν φέρεται να εκτέλεσαν έναν φυλακισμένο πρώην ηγέτη του ISIS-K, εντούτοις, δεν είναι απίθανο σκληροπυρηνικοί των Ταλιμπάν να ενταχθούν στο ISIS-K, εάν οι ηγέτες τους συμβιβαστούν σε ορισμένα θέματα καθώς θα αρχίσουν να κυβερνούν.

Δίκτυο Χακάνι

Το Δίκτυο Χακάνι (Haqqani Network) συνιστά ημιαυτόνομη συνιστώσα των Αφγανών Ταλιμπάν και σύμμαχο της Αλ Κάιντα. Ιδρύθηκε από τον Τζαλαλουντίν Χακάνι (πέθανε τον Σεπτέμβριο του 2018 από φυσικά αίτια), κορυφαίο αντισοβιετικό ισλαμιστή πολέμαρχο, που αποτέλεσε εξέχον ηγετικό στέλεχος των Ταλιμπάν στην εξέγερση μετά το 2001.

Σημερινός ηγέτης της οργάνωσης είναι ο Σιραχουντίν Χακάνι, γιος του Τζαλαλουντίν, ο οποίος υπήρξε αναπληρωτής ηγέτης των Ταλιμπάν από το 2015. Η ανάληψη της ηγεσίας από τον Σιραχουντίν πιθανόν να ενίσχυσε τη συνεργασία μεταξύ των Ταλιμπάν και της Αλ Κάιντα. Μάλιστα, παρατηρητές του ΟΗΕ εκτιμούν ότι το Δίκτυο Χακάνι συνιστά τον «πρωταρχικό σύνδεσμο» μεταξύ των Ταλιμπάν και της Αλ Κάιντα.

Το Δίκτυο Χακάνι, που συνεργάζεται στενά με τις υπηρεσίες πληροφοριών του Πακιστάν, ευθύνεται για μερικές από τις πιο πολύνεκρες επιθέσεις στο Αφγανιστάν.

Κίνημα των Ταλιμπάν του Πακιστάν

Σύμφωνα με παρατηρητές του ΟΗΕ, το Κίνημα των Ταλιμπάν του Πακιστάν (Tehrik-e-Taliban Pakistan – TTP), γνωστό και ως Πακιστανοί Ταλιμπάν, πολέμησε μαζί με τους Αφγανούς Ταλιμπάν εναντίον της αφγανικής κυβέρνησης.

Πρόκειται για οργάνωση – ομπρέλα ενός αριθμού εξτρεμιστικών ομάδων, με έδρα το Πακιστάν, που συγκρούονται με την κυβέρνηση του Πακιστάν μετά το 2007.

Η οργάνωση των Πακιστανών Ταλιμπάν άρχισε να διασπάται το 2013, μετά τον θάνατο του ηγέτη της Χακιμουλάχ Μεχσούντ.

Το 2014, ορισμένα μέλη των Πακιστανών Ταλιμπάν υποσχέθηκαν πίστη στο Ισλαμικό Κράτος και στη συνέχεια μετεγκαταστάθηκαν στο ανατολικό Αφγανιστάν, ως απάντηση στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του πακιστανικού στρατού.

Η συνεχιζόμενη στρατιωτική πίεση των αμερικανικών και αφγανικών δυνάμεων μείωσε σημαντικά τη δραστηριότητα της ομάδας τα επόμενα χρόνια (ο διάδοχος του Μεχσούντ σκοτώθηκε από επίθεση αμερικανικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών στην επαρχία Κουνάρ του Αφγανιστάν, το 2018).

Ωστόσο, από το 2020, η επανένωση των Πακιστανών Ταλιμπάν με ορισμένες πρώην διασπασμένες ένοπλες ομάδες, που πιθανώς διευκολύνθηκε από την Αλ Κάιντα, έχει συντελέσει στην αύξηση των μελών της οργάνωσης.

Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν

Το Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν (Islamic Movement of Uzbekistan – IMU) δημιουργήθηκε από Ουζμπέκους που πολέμησαν με τις ισλαμιστικές δυνάμεις στον εμφύλιο του Τατζικιστάν (1992-1997). Το IMU συμμάχησε με τους Ταλιμπάν, υπήρξε εξέχων σύμμαχος της Αλ Κάιντα και εξαπέλυσε επιθέσεις σε άλλα κράτη της κεντρικής Ασίας.

Μετά την έναρξη των αμερικανικών επιχειρήσεων (2001), η ομάδα επικεντρώθηκε στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Οι επιθεωρητές των Ηνωμένων Εθνών αναφέρουν ότι το Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Ταλιμπάν και ότι οι δυνάμεις του επιχειρούν κυρίως στο βόρειο Αφγανιστάν.

Ισλαμικό Κίνημα του Ανατολικού Τουρκεστάν

Το Ισλαμικό Κίνημα του Ανατολικού Τουρκεστάν (Eastern Turkistan Islamic Movement – ETIM), γνωστό και ως Ισλαμικό Κόμμα του Τουρκεστάν, επιδιώκει την ίδρυση ανεξάρτητου Ισλαμικού Κράτους για τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους Ουιγούρους της δυτικής Κίνας.

Τον Ιούνιο του 2021 επιθεωρητές των Ηνωμένων Εθνών ανέφεραν ότι το Ισλαμικό Κίνημα του Ανατολικού Τουρκεστάν έχει εκατοντάδες μαχητές στο βορειοανατολικό Αφγανιστάν, μεγαλύτερη παρουσία στο Ιντλίμπ της Συρίας και μετακινεί μαχητές μεταξύ των δύο περιοχών.

* O Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής, [email protected]

Διαβάστε επίσης

Γιατί οι Ταλιμπάν κατέλαβαν τόσο γρήγορα το Αφγανιστάν

Φώφη, δώσε mansplaining στον λαό!

Βαρύ πλήγμα της Ν.Δ. στο ελληνικό αντιντόπινγκ