Όταν οι βάσεις των ΗΠΑ έφευγαν… μένοντας – Το κόλπο της κυβέρνησης Παπανδρέου για να πείσει ότι τις διώχνει

Δεν είναι φέτος η πρώτη φορά που οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις και συμφωνίες βρέθηκαν στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής.

Το καλοκαίρι του 1983 ήταν ιδιαίτερα ζεστό. Τις βραδινές ώρες στο κέντρο της Αθήνας ο κόσμος ήταν λιγοστός. Όσοι δεν αναζητούσαν δροσιά στα μπαλκόνια τους έκαναν βόλτες με το αυτοκίνητο μέχρι τα κοντινά παραλιακά προάστια – για ένα παγωτό ή μια παγωμένη

Τα δημόσια κτήρια και τα υπουργεία εκείνο το καλοκαίρι άδειαζαν από νωρίς το μεσημέρι. Αρκετοί κατέβαιναν για ένα μπάνιο στη Βουλιαγμένη ή στη Βάρκιζα το απόγευμα.

Μόνο στον πέμπτο όροφο του νέου κτηρίου του υπουργείου Εξωτερικών ένα λαμπατέρ έμενε ανοιχτό μέχρι αργά το βράδυ – ακόμα και μετά τις 11. Ήταν το γραφείο του τότε υφυπουργού Εξωτερικών Γιάννη Καψή. Δεν ήταν μόνος του στο υπουργείο.

Ήταν μαζί του ο επιτετραμμένος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα Άλαν Μπερλίντ. Και μ’ ένα ποτηράκι ουίσκι διαπραγματεύονταν την παραμονή ή μη των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα, καθώς και το καθεστώς κάτω από το οποίο οι βάσεις θα παρέμεναν στη χώρα μας. Τελικά οι δύο άντρες, που είχαν καλή χημεία μεταξύ τους αλλά και αναγνώριζαν ο ένας στον άλλο διαπραγματευτικές ικανότητες, κατέληξαν σε συμφωνία στις αρχές του φθινοπώρου.

Μάλιστα η συμφωνία – για την οποία και οι δύο ήταν ευχαριστημένοι για διαφορετικούς λόγους, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω – είναι συνδεδεμένη με μια από τις πιο σημαντικές στιγμές στην ιστορία του «Π». Η κορυφαία αυτή στιγμή ήταν η αποκάλυψη του πλήρους κειμένου της συμφωνίας, το οποίο δημοσίευσε το «Ποντίκι» στις 9 Σεπτεμβρίου 1983 πιάνοντας στον ύπνο όλους τους συντελεστές της.

Αλλά αυτό δεν ήταν παρά μόνο ο επίλογος ενός από τα κεφάλαια της παρουσίας των βάσεων στην Ελλάδα.

Όλα ξεκίνησαν το 1952, όταν οι ΗΠΑ ζήτησαν από την κυβέρνηση Πλαστήρα – Βενιζέλου να τους παραχωρήσει και αεροπορικές βάσεις. Το σχέδιο συμφωνίας, που είχε αποδεχτεί η κυβέρνηση, έλεγε μεταξύ άλλων ότι «η βασιλική ελληνική κυβέρνηση παραχωρεί στην κυβέρνηση των ΗΠΑ το δικαίωμα να εγκαταστήσει στρατιωτικές αεροπορικές υπηρεσίες και επικοινωνίες, σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, για μεταβατική περίοδο τριών χρόνων».

Η συμφωνία δεν υπογράφτηκε λόγω εκλογών, τις οποίες κέρδισε ο Ελληνικός Συναγερμός του Αλέξανδρου Παπάγου. Πριν περάσει χρόνος από την άνοδό του στην εξουσία υπογράφτηκε η πρώτη ελληνοαμερικανική συμφωνία για τις βάσεις. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 αναπτύχθηκαν η βάση της Σούδας, η πλέον εμβληματική για τις ερχόμενες δεκαετίες βάση του Ελληνικού, λόγω και του γεγονότος ότι βρισκόταν στην πρωτεύουσα της Ελλάδας, καθώς και άλλες.

Οι συμφωνίες εκείνες έτυχαν νέας διαπραγμάτευσης από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή μετά την πτώση της χούντας. Ο Καραμανλής είχε πλήρη επίγνωση του αρνητικού πολιτικού κλίματος που υπήρχε για την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στην Ελλάδα λίγο μετά τη χούντα και την τουρκική εισβολή και κατοχή στην Κύπρο.

Οι διαπραγματεύσεις διακόπηκαν με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 για να αρχίσουν λίγους μήνες μετά, με πρώτο βιολί της διαπραγμάτευσης τον άλλοτε εμβληματικό διευθυντή των «Νέων» Γιάννη Καψή. Τελικά οι δύο πλευρές κατέληξαν σε μια πενταετή συμφωνία (τότε με την επωνυμία DECA).

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο εκείνης της συμφωνίας είναι ότι στο ελληνικό κείμενο η λήξη της πενταετίας (που και τότε είχε ένα περιθώριο καταγγελίας 17 μηνών) είχε διαφορετική έννοια απ’ ό,τι στο αγγλικό. Όπως αναφέρει ο τότε πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα Μόντιγκλ Στερνς στο βιβλίο του «Ανδρέας Παπανδρέου: Το αίνιγμα», στο ελληνικό κείμενο ο όρος «terminable», αντί να μεταφραστεί ως «μπορούσαν να τερματιστούν», αποδόθηκε ως «τερματίζονται».

Σύμφωνα με τον Στερνς, «είναι το μόνο σημείο όπου ο όρος μιας κρίσιμης παραγράφου δεν συμπίπτει ακριβώς και στις δύο γλώσσες», κάτι που έδωσε στην κομματική εφημερίδα του ΠΑΣΟΚ «Εξόρμηση» το δικαίωμα να προπαγανδίζει ότι οι βάσεις «κλείνουν» το 1988.

Στη διαδικασία της υπογραφής η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου προσέδωσε και πανηγυρικό τόνο με το «άνοιγμα σαμπάνιας» και την ανταλλαγή συγχαρητηρίων και ευχών μεταξύ των Καψή και Μπερλίντ.

«Οι εκπρόσωποι των δύο χωρών», όπως παρατήρησε παρευρισκόμενος ξένος δημοσιογράφος και έγραφε η «Καθημερινή» εκείνης της εποχής, «ήπιαν τον καμπανίτη διακατεχόμενοι από το ίδιο αίσθημα ευφορίας. Ο μεν Καψής επειδή υπέγραψε την απομάκρυνση των βάσεων έως… το τέλος Μαΐου του 1989, ο δε Μπερλίντ διότι εξασφάλισε την παραμονή τους τουλάχιστον έως την ημερομηνία αυτή…». Ήταν και οι δύο χαρούμενοι.

Τότε, το 1988, ξεκίνησε ο νέος γύρος διαπραγματεύσεων, ο οποίος δεν ολοκληρώθηκε παρά τον Ιούλιο του 1990, για τη νέα μορφή της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA). Τελικά η νέα MDCA παρέμεινε σε ισχύ μέχρι το 2019, όταν τροποποιήθηκε στην τελευταία μορφή της. Τον Ιούλιο του 1990 η νέα MDCA υπεγράφη από τον τότε υπουργό Εξωτερικών Αντώνη Σαμαρά και τον τότε πρέσβη των ΗΠΑ στην Αθήνα Μάικλ Σωτήρχο. Τότε ήταν που έκλεισαν και οι βάσεις Ελληνικού και Νέας Μάκρης.

Η Αεροπορική Βάση Ελληνικού από το 1960 ήταν το κέντρο ηλεκτρονικού ελέγχου και είχε στην εποπτεία της ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο. Μετά την αποχώρηση των Αμερικανών, άλλες από τις εγκαταστάσεις της αμερικανικής βάσης χρησιμοποιήθηκαν από τον ελληνικό στρατό και τις υπηρεσίες που στέγασε στην περιοχή, όπως το ΚΕΑ (Κέντρο Ελέγχου Αεροσκαφών) ενώ άλλα κτήρια δόθηκαν για χρήσεις στον Δήμο Ελληνικού και σε κοινωνικούς φορείς.

Η αμερικάνικη βάση της Νέας Μάκρης, που απείχε περί τα 8,5 χιλιόμετρα από την κορυφή της Πεντέλης, ήταν μία μεγάλη βάση τηλεπικοινωνιών του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού, υπόγεια κατά το μεγαλύτερο μέρος της, υπό την ονομασία Naval Communication Station Greece at Nea Makri.

Η κατασκευή της ξεκίνησε το 1953, ενώ ανέστειλε οριστικά τη λειτουργία της τον Αύγουστο του 1990. Ο σταθμός αυτός είχε άμεση επαφή με το απόσπασμα του Κάτω Σουλίου και συντόνιζε τις ενέργειες – επιχειρήσεις του 6ου Στόλου στη Μεσόγειο.

Οι αρμοδιότητες και λειτουργίες των βάσεων αυτών μεταφέρθηκαν στη Σούδα των Χανίων Κρήτης.

Διαβάστε επίσης:

Τα ελληνοτουρκικά στο «ράφι» των ΗΠΑ

Πυρά ΚΚΕ για το ταξίδι Μητσοτάκη στις ΗΠΑ

Επιστροφή στη σκληρή πραγματικότητα