Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας

Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος του σύντομου αφιερώματός μας εξετάσαμε μια μεγάλη περίοδο, αρχής γενομένης από την εποχή των μυθικών αναφορών στην ομοφυλοφιλία που σχετίζονταν με καταγωγικές συμπεριφορές έως και την εποχή των πρώιμων νεότερων χρόνων στην Ευρώπη, ανάμεσα στο 1400 με 1700 μ.Χ.. Όπως σημειώσαμε στο τρίτο μέρος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτούν πλέον μετά την ολική μεταστροφή του τρόπου αντιμετώπισης των ερωτικών συμπεριφορών υπό την επίδραση του χριστιανισμού οι μαρτυρίες που προέρχονται από τα δικαστικά αρχεία, που αποτελούν και τη βασική πηγή άντλησης πληροφοριών. Πολλές φόρες, ωστόσο, δεν έλειπαν και οι παρεξηγήσεις ως προς την ερμηνεία των σεξουαλικών αντιλήψεων της περιόδου της πρώιμης νεότερης Ευρώπης, καθώς πολλές από τις υποθέσεις που κατέληγαν στις δικαστικές αρχές υπερτόνιζαν αρκετές φόρες την εξαίρεση και όχι τον κανόνα.

Ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να έχουμε σοβαρά κατά νου, ιδιαίτερα σημαντικό για την περίοδο αυτήν, είναι ότι ο χριστιανισμός είχε μπει σε μια διαδικασία επαναθεμελίωσης των χριστιανικών καταβολών του καθώς σε ολόκληρη την Ευρώπη συντελούνται θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις. Κατά συνέπεια, αλλάζουν και τα μοτίβα αντιμετώπισης των «σοδομιστών» από μέρος σε μέρος, από πόλη σε πόλη. Έτσι, για παράδειγμα, κάποιοι θεολόγοι κήρυτταν ότι και μόνο η αναφορά της ακατανόμαστης πράξης είναι κολάσιμη, κυκλοφορούσαν και εγχειρίδια εξομολόγων που έδιναν οδηγίες στους ιερείς πώς να αντιμετωπίζουν τον σοδομισμό και ο ιεροκήρυκας της Σιένας κατήγγειλε δημοσίως τις αστικές κοινωνίες της Ιταλίας ως ανεκτικές στο φαινόμενο των σεξουαλικών επιθέσεων ενηλίκων ανδρών σε νεότερους άνδρες. Επίσης, πολλοί ιεροκήρυκες τρομοκρατούσαν το σεπτό ποίμνιό τους λέγοντας ότι εξ αίτιας αυτών που διέπρατταν την «παρά φύσιν» επαφή θα προκαλούντο λιμοί, επιδημίες και ένα σωρό φοβερές καταστροφές.

Οι διώξεις γενικά κατά των «σοδομιστών» δεν βασίζονταν αποκλειστικά πάνω σε νομοθετήματα που υπήρχαν σε συγκεκριμένες πόλεις ή βασίλεια. Η «παρά φύσιν» αυτή ασέλγεια αντλούσε την ισχύ της από το χριστιανικό δόγμα, το οποίο στην ουσία υπερφαλάγγιζε τη νομική και πολιτική εξουσία. Η βιβλική αφήγηση περί Σοδόμων και Γομόρρων επέβαλλε τιμωρίες και δικαστικές καταδίκες από μόνη της. Στην ουσία ποινικοποιούντο οι σεξουαλικές επαφές που δεν είχαν ως άμεσο σκοπό την αναπαραγωγή. Γενικότερα, υπό την επιρροή της φυσικής θεολογίας του Θωμά του Ακινάτη, παρατηρήθηκε στη Δύση μια σημαντική αύξηση στις καταδίκες για σοδομισμό! Ανάμεσα σ’ αυτούς που τους απαγγέλθηκαν κατηγορίες ήταν και ο Εδουάρδος Β’ (1307 ,1327)της Αγγλίας, που φέρεται να είχε ομοφυλοφιλικές σχέσεις με τον Γκάβεστον, γιο ενός ιππότη από τα βασιλικά ανάκτορα. Επίσης, δεν απέφυγε τις κατηγορίες και ο κορυφαίος ζωγράφος Σάντρο Μποτιτσέλι (1445 – 1510) για την αναπαράσταση της «Θείας Κωμωδίας» του Δάντη που απεικόνισε μέρος της Κόλασης όπου οι σοδομιστές τιμωρούνται με διαφορετικό τρόπο από τους άλλους αμαρτωλούς. Ο ίδιος ο Μποτιτσέλι κατηγορήθηκε για σοδομισμό το 1502. Το καλύτερο ήταν ότι ούτε ο πάπας Βονιφάτιος Θ΄ δεν γλύτωσε, καθώς πέθανε «εν αισχύνη» υπό το βάρος των εναντίον του κατηγοριών περί σοδομισμού και τη μετά θάνατον καταδίκη του.

Συγκεκριμένη νομική βάση απέκτησαν τα μέτρα εναντίον του σοδομισμού κατά τους πρώιμους νεώτερους χρόνους με τη θέσπιση του ποινικού κώδικα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 1532. Πλέον θεσπίστηκε ως ποινή η ρίψη στην πυρά για αδικήματα «άσεμνης συμπεριφοράς» που τελείται μεταξύ ανδρών, μεταξύ γυναικών ή μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Εκείνη την εποχή, όπου κι αν κοιτάξουμε, θα δούμε τα δικαστήρια των πόλεων να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την απαλλαγή των κοινοτήτων τους από τους σοδομίτες, κληρικούς και λαϊκούς. Γενικά, τους αντιμετώπιζαν ως αιρετικούς, προδότες, ως κοινωνική απειλή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1432 η κυβέρνηση της Φλωρεντίας, που ήταν ένα από τα μεγαλύτερα τραπεζικά κέντρα της Ευρώπης και πατρίδα της Αναγέννησης, ξεκίνησε μιαν εκστρατεία να καταστείλει τις σχέσεις μεταξύ ανδρών. Να σημειώσουμε εδώ ότι η πόλη ήταν ήδη γνωστή σε ολόκληρη την Ευρώπη όχι μόνο για την απληστία των εμπόρων της αλλά και για τις σοδομιτικές τάσεις των πολιτών της. Η πόλη σύστησε τη νυχτερινή πολιτοφυλακή για να καταπολεμήσει τον σοδομισμό και τότε ανακαλύφθηκε ότι οι φήμες δεν απείχαν και πολύ από την αλήθεια. Ήταν τόσο διαδεδομένο ως φαινόμενο που τα μέλη της επιτροπής που ερεύνησαν το ζήτημα επί δεκαετίες, έφτασαν στο συμπέρασμα ότι επηρεαζόταν ο κοινωνικός ιστός της πόλης.

Το ίδιο συνέβη και στη Βενετία όπου πραγματοποιήθηκε μια συστηματική εκστρατεία ώστε να περιθωριοποιηθεί το φαινόμενο μέσα από διώξεις και σκληρές τιμωρίες. Ωστόσο, η διακυβέρνηση της πόλης βρισκόταν στα χέρια της τοπικής αστικής ελίτ κι έτσι οι πατρίκιοι έμεναν συνήθως εκτός τιμωριών και το βαρύτερο τίμημα το πλήρωναν οι μεσαίες και κατώτερες τάξεις.

Γενικά, στην Ιταλία αυτήν την περίοδο εμφανίστηκαν εξειδικευμένες ομάδες δράσεις για την καταπολέμηση του σοδομισμού που υπήρξαν μοναδικές στην Ευρώπη. Εντυπωσιακό είναι ότι την ίδια εποχή στη Ρωσία οι διώξεις ήταν ήπιας μορφής. Κατά κανόνα, η ανδρική ομοφυλοφιλία παρέμενε στη δικαιοδοσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και φαίνεται ότι πολύ σπάνια τα κοσμικά δικαστήρια ασχολούντο με υποθέσεις ομοφυλοφίλων. Η Ορθόδοξη Εκκλησία θεωρούσε ως αμαρτία τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ανδρών και τις αντιμετώπιζε μέσα στο πλαίσιο της εξομολόγησης και της τήρησης της εκκλησιαστικής πειθαρχίας.

Με αφορμή τα παραπάνω να σημειώσουμε ότι οι πρακτικές που ακολουθήθηκαν και ο βαθμός πειθαρχίας που επιβαλλόταν διέφεραν από τόπο σε τόπο. Αξιοσημείωτο είναι, σύμφωνα με τους σύγχρονους ερευνητές, το συμπέρασμα ότι σε γενικές γραμμές οι άνθρωποι της εποχής δεν αντιλαμβάνονταν τον σοδομισμό ως έναν πάγιο, διά βίου σεξουαλικό προσανατολισμό και απείχαν ακόμα περισσότερο από το να τον θεωρούν συνώνυμο με κάποια κοινωνική ταυτότητα.

Μέσα στο γενικότερο κλίμα που διαμορφωνόταν στην περίοδο της Αναγέννησης, όπου συντελείτο η αναβίωση του πολιτισμού της αρχαιότητας εμφανίζοντάς την στο προσκήνιο έπειτα από αιώνες αποσιώπησης, παρατηρούνται μια σειρά καινοφανών προσεγγίσεων του χριστιανισμού με τον παγανισμό. Αυτή η τάση εκφράστηκε περισσότερο στην τέχνη της ζωγραφικής και της λογοτεχνίας. Έτσι επανεμφανίστηκαν ομοφυλοφιλικά μοτίβα: Ο Δαβίδ του Ντονατέλλο, ενώ αναφέρεται σε ένα θρησκευτικό θέμα, παρουσιάζεται όπως ο αρχαίος νεαρός Γανυμήδης που σαγήνευσε τον Δία. Ο Μιχαήλ Άγγελος απέδωσε ηθελημένα τη μορφή του νεαρού άνδρα της Παλαιάς Διαθήκης με πρότυπο εκείνην του Ηρακλή της αρχαιότητας. Και στις δυο περιπτώσεις, ο Δαυίδ προσλαμβάνεται αισθησιακά και από μερικούς σαφώς ως μια ομοφυλοφιλική υπενθύμιση. Μέσα σε αυτό το κλίμα κάνουν και την εμφάνισή τους λογοτεχνήματα που έχουν καθαρά πορνογραφικό περιεχόμενο. Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί ο Πιέτρο Αρετίνο με διάφορα έργα του. Εδώ, η διάδοση τολμηρών θεμάτων μέσω της τυπογραφίας, που εξασφάλιζε την ανωνυμία των αναγνωστών, δημιούργησε μια νέα δυναμική διάδοσης ομοφυλοφιλικών συμπεριφορών που θα καλείτο να αντιμετωπίσει η Καθολική Εκκλησία, εν μέρει προσχηματικά, για να καταρτίσει τις λίστες των απαγορευμένων αναγνωσμάτων στα μέσα του 16ου αιώνα που στόχευαν πρωτίστως τα έργα των προτεσταντών μεταρρυθμιστών, προσθέτοντας αργότερα και βιβλία ηθικά επιλήψιμα και βλαπτικά.

Ωστόσο, είχε ήδη γίνει το πρώτο βήμα επαναπροσδιορισμού των ομοφυλοφιλικών ερωτικών σχέσεων που, ωστόσο, σε πολλά μέρη του πλανήτη (όπως στον μουσουλμανικό κόσμο) παραμένουν ακόμα άλυτα.

Λεζάντα: Ο Δαβίδ στη Galleria dell’Accademia της Φλωρεντίας. Ο Μιχαήλ Άγγελος απέδωσε ηθελημένα τη μορφή του νεαρού άνδρα της Παλαιάς Διαθήκης με πρότυπο εκείνην του Ηρακλή της αρχαιότητας

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα: Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας

Αφιέρωμα: Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας

Αφιέρωμα: Ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μια ιστορία της ανθρωπότητας