Ο Μάης του ’68, πενήντα χρόνια μετά...

Επωνύμως

«Το μικρό Παρίσι των Αθηνών», πιστό στις ετήσιες εκδηλώσεις του σε ζητήματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, φέτος πραγματεύεται με σωρεία εκδηλώσεων τον περίφημο γαλλικό Μάη του -68, με ευκαιρία την επέτειο των 50 χρόνων του. Στο πλαίσιο αυτό, οργάνωσε πριν μερικές ημέρες συζήτηση με θέμα «Η ελπίδα και ο ενθουσιασμός για κοινωνικό-πολιτικές αλλαγές ως παράγοντες που υποκινούν τη δράση». Είχα την τιμή να προσκληθώ και θα ήθελα να μοιραστώ δημοσίως τις σχετικές σκέψεις μου.

Αρχικώς θεωρώ πολύ εύστοχο τον τίτλο

συζήτησης, γιατί ακριβώς περί αυτού πρόκειται: για «ελπίδα και ενθουσιασμό για κοινωνικό-πολιτικές αλλαγές». Η επέτειος της εξέγερσης του Μάη του 1968, μισό αιώνα πριν, ήταν ακριβώς αυτό. Ήταν ακριβώς αυτό, τουλάχιστον ως κινητήριος μοχλός των εξεγέρσεων. Ως πρωτόλειος όμως σπαραγμός, όπως είναι όλα τα μη κατευθυνόμενα από «πονηρούς πολιτευτές» –όπως θα έλεγε ο Σαββόπουλος- επαναστατικά μανιφέστα, υπήρξε εν πολλοίς απροσδιόριστος και γι’ αυτό έγιναν προσπάθειες μετατροπής του σε φολκλόρ και καρτ ποσταλ, ανεπιτυχώς όμως όπως έδειξε η συνέχεια, είτε πάλι λοιδορήθηκε σαν τα «παιδιά που τους έλεγαν αλήτες», στη Μεγάλη Έξοδο του Ελύτη, στο Άξιον Εστί.

«Τίς ἡμέρες ἐκεῖνες ἔκαναν σύναξη μυστική τά παιδιά καί λάβανε τήν ἀπόφαση, ἐπειδή τά κακά μαντάτα πλήθαιναν στήν πρωτεύουσα, νά βγοῦν ἔξω σέ δρόμους καί σέ πλατεῖες μέ τό μόνο πρᾶγμα πού τούς εἶχε ἀπομείνει: μιά παλάμη τόπο κάτω ἀπό τ’ ἀνοιχτό πουκάμισο, μέ τίς μαῦρες τρίχες καί τό σταυρουδάκι τοῦ ἥλιου. Ὅπου είχε κράτος ἡ Ἄνοιξη…. …», και τελειώνει «….θερίσανε πλῆθος τά θηρία, καί άλλους ἐμάζωξαν. Καί τήν άλλη μέρα ἐστήσανε στόν τοῖχο τριάντα»….ο Μάης τότε στήθηκε στο τοίχο, αλλά οι θετικές του συνέπειες υπήρξαν πολλαπλασιαστικές.

Ας προσπαθήσουμε όμως μια σύντομη ανατομία του γεγονότος και μια ιστορική του τοποθέτηση. Ας ξεκινήσουμε από το δεύτερο.

Από τον 15ο αιώνα και εξής, άρχισε σταδιακά να αποϊεροποιείται η ζωή, με τη στροφή του ενδιαφέροντος –μιλάμε πάντα για τη Δύση- στο ορατό και απτό, στην καθημερινή ζωή. Ομοίως σταδιακώς η επίσημη, αν μπορούμε να πούμε, διανόηση, που βέβαια εξέφραζε συλλογικούς στόχους ή συλλογικά φαντασιακά, όπως θα έλεγε ο Καστοριάδης, διαμόρφωνε και την οργάνωση των κοινωνιών με την πρόταξη αυτών των στοχεύσεων που υπαγόρευαν τα φαντασιακά της νεωτερικότητας. Υπήρξε κοινή η έννοια της ευτυχίας του ανθρώπου τόσο στους διανοητές πρόδρομους του «σοσιαλισμού» Σαιν_Σιμον και Φουριέ, όσο και στον «φιλελεύθερο» Άνταμ Σμιθ και στον «σοσιαλιστή» Κάρλ Μάρξ, που διαμόρφωσαν τους τρόπους διαχείρισης των κοινωνιών, δηλαδή τα πολιτικά συστήματα που έκτοτε επικρατούν. Κοινή η έννοια της ευτυχίας, κοινές οι εξ αυτού στοχεύσεις, οι τρόποι κατάκτησής τους μόνο διέφεραν.

Παρά τις όποιες διαφορετικές αρχικές ποιότητες των πολιτικών ιδεολογημάτων, ποιότητες που πράγματι υπήρχαν, ο σοσιαλισμός εν πολλοίς διαστρεβλώθηκε στον λεγόμενο «υπαρκτό σοσιαλισμό» της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ο φιλελευθερισμός παρέκλινε της αρχικής του διατύπωσης από αυτό που σήμερα ονομάζουμε νεο-φιλελευθερισμό-ο Νόαμ Τσόμσκι, π.χ., θεωρεί πως ο Άνταμ Σμιθ θα απεχθανόταν αυτό που εμείς σήμερα αποκαλούμε καπιταλισμό- η επίκληση του κράτους ως ρυθμιστικού παράγοντα δικαίου, λοιδορείται από τους αναρχικούς. Ο καθένας εδώ υπάρχει για τον εαυτό του , με την αναρχία καταφανώς θεμελιωμένη στην αρχή της απόλυτης πρόταξης του ατόμου, που διακηρύττει την απέχθειά του προς κάθε μορφής συλλογικότητα. Το ανώτατο στάδιο του φιλελευθερισμού. Τα ανωτέρω υπήρξαν αναμενόμενη εξέλιξη της νεωτερικής πρότασης, με το κατ’ εξοχήν νεωτερικού φιλοσοφικού περιεχομένου σύνθημα «εδώ και τώρα» να θεωρείται ο προφανής και μόνος στόχος και έτσι να αναδεικνύει κυβερνήσεις –π.χ. Μιτεράν (και το επίσης νεωτερικής εμπνεύσεως σύνθημα τύπου «Τσοβόλα δώστα όλα» να ενθουσιάζει τα πλήθη).

Δυστυχώς η αμείλικτη πραγματικότητα της ζωής μέχρι τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν άφηνε πολλά περιθώρια σκέψης και έτσι τα κύρια αιτήματα των λαών στρέφονταν στην επιβίωση των μελών τους. Μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα, η παρουσία του πολέμου και του θανάτου ήταν μέρος της ζωής, όλοι, γέροι και νέοι, είχαν εμπειρίες και πληγές, πολλοί είχαν νεκρούς γιούς και συγγενείς. Οι σπαραγμοί των διανοουμένων είχαν έτσι εμβέλεια μέχρι το στενό περίγυρό τους και το συστημικά κλειστό πανεπιστημιακό κατεστημένο με άνεση διατηρείτο αλώβητο.

Στα τέλη της δεκαετίας του -60 όμως, στο Παρίσι, πνευματικό τότε κέντρο της Ευρώπης -ή ένα από τα κύρια πνευματικά κέντρα της Ευρώπης- τα πανεπιστήμια βρέθηκαν με νέους που δεν είχαν την εμπειρία του πολέμου και τις ανάλογες ανασφάλειες. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα στο πράγματι πνευματικά ελεύθερο τότε Παρίσι, σε επίπεδο πολιτικής διανόησης, κυριαρχείτο από καταγγελίες τόσο απέναντι στον επικρατούντα καπιταλισμό όσο και στη στρέβλωση του σοσιαλισμού, κυρίως με την ομάδα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», με σημαντική τη συνεισφορά του Κορνήλιου Καστοριάδη. Σε φιλοσοφικό επίπεδο, εισέρεαν ιδέες από όλον τον κόσμο. Έτσι, ιδίως στο κατ’ εξοχήν ευαίσθητο προς τούτο δέκτη, που είναι η τέχνη με τις αντίστοιχες σχολές, προκάλεσαν έντονη δημιουργικότητα, στην δε υπόλοιπη διανόηση φιλοσοφικό οργασμό, σε επίπεδο υπαρξιακών αναζητήσεων.

Τα οράματα προς αναζήτηση ενός νέου κόσμου δεν άργησαν να βρούν ευκαιρία να εκφραστούν και να εκδηλωθούν και επαναστατικά. Αρχικά στη Ναντέρ, εκδηλώθηκαν κατά του επικρατούντος ταξικού συστήματος και της χρηματοδότησης της Παιδείας. Στις εξεγέρσεις έσπευσαν σε λίγες ημέρες να ενταχθούν εργατικά συνδικάτα, ως υποστηρίζοντας τους φοιτητές αρχικώς, ενδεχομένως και γιατί δεν ήθελαν να υπολείπονται σε επαναστατικότητα. Ομοίως εντάχθηκε και το κομμουνιστικό κόμμα. Στη συνέχεια πάντως καταφανώς λειτούργησε ως κοινή η εξέγερση, αν και το κομμουνιστικό κόμμα ενδιαφερόταν κυρίως να διαπραγματευθεί οικονομικές και θεσμικές παραχωρήσεις προς τους εργαζόμενους. Αν θέλαμε να επισημάνουμε πάντως τα κυριότερα στοιχεία του «Μάη του -68», θα αναφέραμε τα ακόλουθα:

Οι διαδηλώσεις-εξεγέρσεις δεν οργανώνονταν από γραφεία επισημοποιημένων και θεσμοθετημένων πολιτικών κομμάτων, ούτε από τα κεντρικά συνδικάτα. Θα λέγαμε πως αναδύθηκε ένα είδος αυτό-οργάνωσης και αυτό-διαχείρισης, χωρίς ιεραρχικές δομές.Οι φοιτητικές εξεγέρσεις δεν εστιάζονταν –τουλάχιστον όχι μόνο- σε οικονομικές διεκδικήσεις. Τέθηκαν ζητήματα αλλοτρίωσης του ανθρώπου, κριτικής του μέχρι τότε τρόπου ύπαρξης των κοινωνιών –κριτική π.χ. της εμπορευματοποίησης, της «κοινωνίας του θεάματος», κ.λ.π.. Αμφισβήτησαν όλες τις μέχρι τότε μορφές εξουσιών και πολιτικών συστημάτων, όπως και όλα τα σχεδόν ιεροποιημένα και δεσμευτικά της ελευθερίας του ατόμου κοινωνικά πλαίσια. Τα ενθουσιώδη συνθήματα του Μάη κατήγγειλαν και ειρωνεύτηκαν τους κατεστημένους τότε τρόπους ζωής, σκέψης, αντιμετώπισης του ανθρώπου, οργάνωσης των κοινωνιών. Με τη δροσιά του νεανικού και αυθόρμητου μεν, με την ασάφεια του ανεπεξέργαστου δε: άλλωστε έτσι αρχίζουν οι μεγάλες εξελικτικές διεργασίες. Ένα από τα συνθήματα έγραφε «Τρέχα σύντροφε, ο παλιός ο κόσμος σ′ έχει πάρει από πίσω» και ένα άλλο «Δεν ξέρω τι να πω, θέλω όμως να το πω». Τα συνθήματα του Μάη και το σύνολο των γεγονότων του, κρίθηκαν ως «ουτοπικά». Εν πολλοίς ανιδιοτελώς από αρκετούς διανοουμένους, αλλά και ιδιοτελώς από τους εμμένοντας στην καθεστηκυία τάξη – «όταν ακούς "τάξη"ανθρώπινο κρέας μυρίζει» έγραφε ο Ελύτης στη Μαρία Νεφέλη. Γιατί άραγε χρησιμοποιούμε εμφατικά και εν πολλοίς απροσδιόριστα τον όρο «ουτοπία» όταν μιλάμε για επαναστάσεις, δηλαδή όταν μιλάμε για προσπάθειες σε βάθος αλλαγών. Προφανώς οι επιδιώξεις τους δεν έχουν «τόπον» όταν συμβαίνουν, αναζητούν τόπον. Δυστυχώς όμως δίδεται η ευκαιρία να στρεβλωθεί η έννοια του όρου, στην καλλίτερη των περιπτώσεων σε εξωπραγματική ρομαντική επιδίωξη.Οι διαμαρτυρίες του Μάη, είχαν και άμεσα και έμμεσα αποτελέσματα. Το κυριότερο είναι ο επηρεασμός, αν όχι ο αναπροσανατολισμός, όλης της έκτοτε φιλοσοφικής και πολιτικής σκέψης, όπως άλλωστε δήλωσαν και δηλώνουν πολλοί πρωταγωνιστές της με τρόπο εμφατικό. Τα άμεσα αποτελέσματα ήταν ότι μετά από το Μάη –ίσως όχι μόνο εξ αιτίας του Μάη, αλλά συντελέστηκαν μετά το Μάη - αυξήθηκε ο κατώτατος μισθός κατά 35%, οι άλλοι μισθοί κατά 10%, αυξήθηκαν οι δικαιούμενες διακοπές των εργατών κατά μία εβδομάδα, θεσμοθετήθηκαν συνδικάτα στις επιχειρήσεις, διαδόθηκε το οικολογικό κίνημα, διαδόθηκε και βρήκε ανταπόκριση το φεμινιστικό κίνημα, ετέθησαν ζητήματα σεξουαλικής απελευθέρωσης, που επίσης βρήκαν ανταπόκριση, διαφοροποιήθηκε η αντιμετώπιση των μαθητών και των φοιτητών έως αναθεώρησης του μέχρι τότε τρόπου εκπαίδευσης και λειτουργίας Σχολείων και Πανεπιστήμιων. Βέβαια το παλιό καθεστώς εδώ αντιστάθηκε με σφοδρότητα, π.χ. μερίμνησε να διαφοροποιήσει τα πανεπιστήμια δημιουργώντας σκόπιμα μερικά καταφανώς κακά και στελεχωμένα με τους ενοχλητικούς γι’ αυτό καθηγητές και μερικά άλλα προορισμένα να παράγουν τα μελλοντικά πολιτικά στελέχη, αλλά η διαδικασία βαθιάς αλλαγής και σε αυτόν το τομέα άρχισε, με τρόπο ανεπίστροφο.

Στο «bras de fer» μεταξύ Ντε Γκωλ και εξεγερμένων, επεκράτησε ο πρώτος, προκήρυξε εκλογές και θριάμβευσε. Η πλειονότητα των πολιτών, ίσως και των φοιτητών, έδωσε προτεραιότητα στη διαχείριση του παρόντος, από την αβεβαιότητα των ακόμα αδιαμόρφωτων οραμάτων του μέλλοντος. Τα μεγάλα όμως ζητήματα περί του τρόπου οργάνωσης των κοινωνιών και των προτεραιοτήτων της ζωής, με κεντρικό ζητούμενο την ελευθερία, αμφισβητώντας τις επιβολές του υφιστάμενου πολιτικο-κοινωνικού συστήματος, που ξέρει πολύ καλά να αμύνεται, ετέθησαν με τρόπο εμφατικό και γόνιμο. Άλλωστε πάντα έτσι γίνεται με τις εξεγέρσεις/σπαραγμούς των νέων. Στο βαθμό που δεν είναι υποκινούμενες και χειραγωγημένες, ακόμα και αν στηρίζονται σε αδιαμόρφωτα οράματα και ελπίδες, είναι πάντα γόνιμες.

Πρέπει εδώ να επισημάνουμε πως η ιστορικότητα των επαναστάσεων, μεγάλων, μικρών αλλά και ενίοτε αθόρυβων, δεν έγκειται στο τι έχουν επιτύχει σε πρακτικό επίπεδο, στο «εδώ και τώρα». Η ιστορικότητά τους βρίσκεται στο βαθμό που θέτουν ζητήματα ικανών να οδηγήσουν σε ιστορικής σημασίας αλλαγές. Όπως και η πολιτική δεν είναι αυτό που συνήθως και ανοήτως διακηρύσσεται πως είναι η τέχνη του εφικτού. Αυτό είναι η διαχείριση της τρέχουσας πραγματικότητας. Πολιτική είναι να καταστήσεις εφικτό το όραμα που τώρα δεν είναι εφικτό, που τώρα είναι δηλαδή ου-τοπικό. Αφού βέβαια πρώτα ορίσεις το όραμα αυτό, με φαντασία όπως λέγανε στο Μάη, όραμα που θα προωθήσει την υπόθεση του ανθρώπου. Αλλά και αυτό όπως το λέω ασαφές είναι, γιατί χρήζει επεξεργασίας πολύ ευρύτερης ενός απλού και σύντομου κειμένου, καθόσον αφορά στη νοηματοδότηση του ανθρώπου και της ζωής. Το αφήνω όμως να αιωρείται στη σκέψη μας..……

Μάης1968ΓαλλίααιτήματαHas video: Exclude from popular: 0