Μοναρχία και κοινοβουλευτισμός στη Μεγάλη Βρετανία

Με αφορμή όλο το επίσημο τελετουργικό αλλά και την τεράστια αποδοχή της μοναρχίας στη Μεγάλη Βρετανία, καλό είναι να θυμίσουμε τη δύναμη της παράδοσης στην οποία στηρίζεται αυτός ο βρετανικός θεσμός.

Η ακατανόητη σε πολλούς αποδοχή του θεσμού από τους Βρετανούς έχει βαθιές ρίζες στη διαμόρφωση του κοινοβουλευτισμού στη Μεγάλη Βρετανία, έτσι που κάθε συσχετισμός και σύγκριση με άλλες περιπτώσεις να είναι απλώς ατυχείς. Εκτός αυτού, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι οι Βρετανοί, πέρα από το γνωστό φλέγμα τους, διακρίνονται και για τις εμμονές και ιδιαιτερότητές

τους: από το να οδηγούν αριστερά, ενώ όλος ο κόσμος οδηγεί δεξιά, έως το να πίνουν το τσάι τους ακριβώς την ίδια ώρα κάθε μέρα ή να κοιτάνε συνεχώς τα ρολόγια τους, από το να μην αποδέχονται την ένταξή τους στην Ε.Ε. (αυτοί που σήκωσαν μόνοι το βάρος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για περίπου δύο χρόνια, υπερασπιζόμενοι την Ευρώπη!) έως την κάθετη άρνησή τους να αλλάξουν το νόμισμά τους όταν ήταν μέλη της Ε.Ε. – όπως έκαναν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες. Άρα δεν είναι η μόνη τους παραξενιά η προσήλωσή τους στον θεσμό της μοναρχίας και η τεράστια αντοχή που αυτός επιδεικνύει ανά τους αιώνες στη Γηραιά Αλβιόνα. Μια αναδρομή στο παρελθόν, εκτός από γοητευτική, είναι πάντα χρήσιμη για να κατανοήσουμε τον σύγχρονο και πολυδαίδαλο κόσμο στον οποίο ζούμε!

Ήδη από το 1100, ο βασιλιάς Ερρίκος Ι υπέγραψε το περίφημο κείμενο του Χάρτη των Ελευθεριών, το οποίο υπήρξε προάγγελος της περίφημης Magna Carta που ακολούθησε. Σε αυτό υποχρεωνόταν να τηρεί συγκεκριμένους κανόνες έναντι των ευγενών, του κλήρου και των ατόμων. Ο Χάρτης αντιμετώπιζε επίσης τα ζητήματα κατάχρησης της βασιλικής εξουσίας κυρίως σε θέματα υπερφορολόγησης των βαρόνων. Πολλοί ιστορικοί του 19ου αιώνα θεωρούν αυτό το κείμενο ως τον ακρογωνιαίο λίθο στην ιστορία του δικαίου της Αγγλίας.

Στις 15 Ιουνίου του 1215, στις όχθες του Τάμεση, κοντά στο Γουίνδσορ, ο βασιλιάς Ιωάννης ο Ακτήμων υπέγραψε, παρουσία των βαρόνων, την περίφημη Magna Carta, σφραγίζοντας στην ουσία μια νέα εποχή, αυτήν που θα οδηγούσε στην εδραίωση του κοινοβουλευτισμού. Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να παραχωρήσει στους ευγενείς, τον κλήρο και την εμπορική και αγροτική τάξη μια σειρά από δικαιώματα σε ένα κείμενο – σταθμό στην ιστορία των ελευθεριών, του οποίου το πρωτότυπο γράφτηκε στα λατινικά. Αν αναλογιστεί κανείς την εποχή και τον τρόπο με τον οποίο ασκείτο η εξουσία, καταλαβαίνει ότι πρόκειται για ένα πρωτοποριακό κείμενο που αποτελεί ουσιαστικά την απαρχή ενός μεγάλου ταξιδιού προς τη δημοκρατία και τις ελευθερίες της.

Αρχικά, η Magna Carta ήταν ένα συμβιβαστικό κείμενο για την εμπέδωση των δικαιωμάτων των φεουδαρχών βαρόνων έναντι των βασιλικών αυθαιρεσιών. Σταδιακά, και μέσα από μιαν αργή και επίμοχθη διαδικασία, τα ευεργετήματα που παραχωρούσε και καθιέρωνε επεκτάθηκαν σε όλο τον λαό. Μια από τις σημαντικότερες διατάξεις της Magna Carta είναι εκείνη που αναφέρεται στον σεβασμό της ατομικής ελευθερίας του ανθρώπου, που πρακτικά σήμαινε τη νομοθετική απαγόρευση της σύλληψης, φυλάκισης, εξορίας ή της επιβολής οποιασδήποτε άλλης ποινής δίχως προηγούμενη δικαστική απόφαση. Πρόκειται για τον ακρογωνιαίο λίθο των ατομικών ελευθεριών. Επίσης, υποχρέωνε τον βασιλιά να ζητά τη συγκατάθεση του «Μεγάλου Συμβουλίου» για την επιβολή φόρων. Τέλος, σήμανε και την αναγνώριση από τον μονάρχη των εξουσιών και αρμοδιοτήτων του «Μεγάλου Συμβουλίου», το οποίο ήταν προάγγελος του σημερινού Κοινοβουλίου.

Έτσι, δικαίως η Magna Carta μπορεί να θεωρηθεί ως το πρώτο συνταγματικό κείμενο της Αγγλίας και η βάση των ελευθεριών της. Η διάδοσή της σε όλον τον αγγλόφωνο κόσμο μέσω των αποικιών συνέτεινε στη μεγάλη ιστορική μεταβολή που οδήγησε στην παγκόσμια κυριαρχία του συνταγματικού δικαίου, μια διαδικασία που άλλαξε τον κόσμο.

Το κείμενο της Magna Carta αναπαρήχθη σε άγνωστο αριθμό αντιτύπων από το βασιλικό αρχείο και μοιράστηκε στις επισκοπές και στους δήμους. Εδώ να σημειώσουμε ότι τα άρθρα της Magna Carta δεν ήταν ποτέ αριθμημένα, πράγμα που έγινε πολύ αργότερα για την καλύτερη εποπτεία και κατανόηση του κειμένου. Έτσι στο άρθρο 61, σύμφωνα με την κατοπινή αρίθμηση στο κείμενο του 1215, βρισκόταν μια σχετικά εκτενής διάταξη, η οποία προέβλεπε τη δημιουργία μιας επιτροπής από 25 βαρόνους, που θα είχε την εξουσιοδότηση να συναντά όποτε ήθελε τον βασιλιά και να ανατρέπει τη βούλησή του σε περίπτωση που εκείνος θα περιφρονούσε τις διατάξεις της Magna Carta, καθώς και να καταλαμβάνει τα κάστρα του και να κατάσχει τα υπάρχοντά του. Οι κατασχέσεις στον Μεσαίωνα ήταν μια νόμιμη τακτική, η οποία, ωστόσο, δεν είχε εφαρμοστεί ποτέ σε κανέναν μονάρχη. Η σκανδαλώδης για εκείνα τα χρόνια διάταξη παραχωρούσε στους βαρόνους το δικαίωμα και τη δυνατότητα να απειλήσουν ευθέως την περιουσία και συνεπακόλουθα την εξουσία του Ιωάννη.

Έτσι, μόλις οι βαρόνοι αποχώρησαν απ’ το Λονδίνο, ο βασιλιάς αποκήρυξε αυτήν τη διάταξη, ενώ ο Πάπας Ιννοκέντιος ο ΙΙΙ ακύρωσε «την επαίσχυντη και εξευτελιστική συμφωνία στην οποίαν σύρθηκε ο βασιλιάς υπό το κράτος της βίας και του φόβου». Ο Πάπας απέρριψε μετά βδελυγμίας οποιοδήποτε μέτρο το οποίο θα περιόριζε τη βασιλική εξουσία, λέγοντας ότι αυτό έθιγε την αξιοπρέπεια του μονάρχη. Θεώρησε τη συμφωνία ως μια άμεση προσβολή και επίθεση κατά της αρχής της Εκκλησίας στα «παπικά εδάφη» της Αγγλίας και της Ιρλανδίας και απάλλαξε τον Ιωάννη από τον όρκο που είχε δώσει.

Όταν οι βαρόνοι κατάλαβαν ότι ο Ιωάννης δεν θα εφάρμοζε ποτέ τη Magna Carta, αποφάσισαν να τον ανατρέψουν. Το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης ήταν να βυθιστεί η Αγγλία σ’ έναν ανηλεή εμφύλιο πόλεμο, τον «Πρώτο Πόλεμο των βαρόνων».

Η Magna Carta δεν έφερε την πολυπόθητη ειρήνη ούτε περιόρισε τη βασιλική αυθαιρεσία. Μετά τον θάνατο όμως του Ιωάννη το 1216 (λένε ότι δηλητηριάστηκε), μια καινούργια εποχή ανέτειλε για την Αγγλία…

Διαβάστε επίσης:

ΠΑΣΟΚ: «Δημοκρατικό μανιφέστο» Ανδρουλάκη στην Εξεταστική

Κλίνατε επί (ακρο)δεξιά: Πώς άνοιξε ο δρόμος στην Τζόρτζια Μελόνι για την εκλογική νίκη

Επιστράτευση και ρωσική πυρηνική απειλή