Μια απάντηση στον Χωμενίδη

Επωνύμως

 

Τις προάλλες ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης έγραψε ένα άρθρο για το Liberal.gr. Σε αυτό αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής:

  ‘‘Εκτός από τον Ιβάν Κράστεβ – επιφανή Βούλγαρο δημοσιολόγο και αρθρογράφο στους New York Times – και άλλοι οξυδερκείς παρατηρητές των καιρών μας υποστηρίζουν ότι το ανατέλλον κοινωνικό δίπολο δεν είναι μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς ούτε βεβαίως προλεταρίων και κεφαλαιοκρατών. Μα μεταξύ “anywheres” και “somewheres”.

Ως “anywhere” χαρακτηρίζουν τον

άνθρωπο εκείνο που μπορεί να τα καταφέρει παντού. Χάρη στις φυσικές του δεξιότητες, τη μόρφωση που είχε την τύχη να αποκτήσει, κυρίως όμως χάρη την προσαρμοστικότητα που διαθέτει. Ο “anywhere” όχι απλώς επιβιώνει μα και αναπτύσσει την προσωπικότητά του και απολαμβάνει τη ζωή του ανεξαρτήτως σχεδόν εξωτερικών συνθηκών. “Anywhere” μπορεί να είναι ένας ερευνητής περιζήτητος από τα πανεπιστήμια όπου γης. Αλλά και ένας πολυμήχανος πρόσφυγας, ένας δαιμόνιος τυχοδιώκτης, που βρίσκει την άκρη όπου και αν τον ρίξει η μοίρα.

Το πεπρωμένο αντιθέτως του “somewhere” είναι συνυφασμένο με το οικείο περιβάλλον του. Με τον τόπο όπου έχει γεννηθεί και μεγαλώσει, με τις σχέσεις τις οποίες έχει παγιώσει, με τη συντεχνία στην οποία ανήκει – συνδικάτο, κόμμα, μέχρι και αθλητικό σωματείο. Ένας τεχνίτης που προστατεύεται νομοθετικά απέναντι στους φθηνότερους – ίσως και ικανότερους — αλλοδαπούς συναδέλφους του. Ένας κρατικός υπάλληλος που δυσκολεύεται τρομερά να αλλάξει όχι δουλειά μα ακόμα και γραφείο. Κάποιος που ταξιδεύει στο εξωτερικό ακολουθώντας την ποδοσφαιρική ομάδα της οποίας είναι οπαδός και αναζητά μετά το ματς στο Μόναχο της Γερμανίας μπουζουξίδικο. 

 

Εάν μεταφράζαμε τους όρους στα ελληνικά, θα πρότεινα για τους “anywhere” τα  «άνθρωποι-πουλιά» και για τους “somewhere” το «άνθρωποι-δέντρα».

Οι άνθρωποι-πουλιά είναι προφανώς οι μεγάλοι προνομιούχοι της παγκοσμιοποίησης, όπως και κάθε μάλλον ιστορικής περιόδου. Οι άνθρωποι-δέντρα υπερτερούν ωστόσο αριθμητικά και συνιστούν τη ραχοκοκκαλιά [sic] της κάθε κοινωνίας, εκτός της οποίας δεν αντιλαμβάνονται καν τον εαυτό τους. Εικάζουμε γενικεύοντας ότι οι άνθρωποι-πουλιά υποστήριξαν στο βρεττανικό [sic] δημοψήφισμα το bremain – δεν φοβήθηκαν τον Πολωνό υδραυλικό, εδώ δεν φοβούνται τον Κινέζο μεγιστάνα που αγοράζει τα φιλέτα του Λονδίνου… Ενώ οι άνθρωποι-δέντρα τάχθηκαν σθεναρά υπέρ του brexit. Και πλειοψήφησαν.

Στις 8 Ιουλίου στην Ελλάδα, συγκροτήθηκε μια κυβέρνηση μεταρρυθμιστικών προθέσεων με φιλελεύθερο πυρήνα. Μια κυβέρνηση που χαίρεται να εκφράζει τους ανθρώπους-πουλιά και τείνει να απευθύνεται στο σύνολο της κοινωνίας σαν να έχει φτερά.’’ 

 

Αλήθεια; Το μόνο δίπολο που μετράει πλέον το 2019 είναι το ‘‘άνθρωπος πουλί’’- ‘‘άνθρωπος δέντρο’’; Αλλά ακόμα κι αν αυτό ισχύει, δύσκολα μπορώ να φανταστώ τον Άδωνι Γεωργιάδη, για να φέρω ένα τυχαίο παράδειγμα, ως άνθρωπο-πουλί. Περισσότερο μου κάνει για ‘‘καθαρόαιμο’’ ελληνικό πλατάνι. Ομοίως, με αυτά που λέει ο Μπογδάνος για τους μετανάστες, δεν νομίζω ότι ο Krastev θα τον κατέτασσε στους ‘‘anywheres’’.  

Είναι προφανές γιατί στους φιλελεύθερους, δήθεν μετα-ιδεολογικούς, και κατά βάση κοινωνικο-δαρβινικούς κύκλους, ένα τέτοιο ακραία ιδεολογικό δίπολο θα είναι ελκυστικό. Βάζει στο ίδιο τσουβάλι κοσμοπολίτες καθηγητές πανεπιστημίου με αυτούς που θαλασσοπνίγονται για να πουλάνε χαρτομάντηλα στα φανάρια, ή για να εξαναγκαστούν στην πορνεία, εκτός φυσικά από εκείνους που ο Χωμενίδης ονομάζει ‘‘πολυμήχανους’’ πρόσφυγες, που προσαρμόζονται πιο εύκολα από τους πρόσφυγες-δέντρα που είναι κολλημένοι με το χούμους που τους έφτιαχνε η μάνα τους, ή τους Έλληνες συνδικαλιστές που τολμάνε να τα σπάσουν σε μπουζουξίδικο στο Μόναχο, ακολουθώντας τον ΠΑΟΚ.  

Διάβασα το βιβλίο του Krastev με τίτλο After Europe (2017), στο οποίο, υποθέτω, παραπέμπει ο Χωμενίδης. Η αφήγηση του φιλελεύθερου Krastev για το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη είναι καλογραμμένη και γεμάτη από αναπάντεχες, πλην εντελώς επιφανειακές, αναφορές στον Γκράμσι (τον οποίο έκανε πρόσφατα να στριφογυρίζει στον τάφο του Έλλην καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου, αναφέροντάς τον σε άρθρο του — και πάλι στο Liberal.gr — με τον, ας τον πούμε αιρετικό, τίτλο ‘‘Είναι η ΝΔ μαρξιστική; ’’), τον Φανόν, τον Αντόρνο, τον Μπαντιού, και τον Ζίζεκ, εκτός από τις αναμενόμενες (Φουκουγιάμα και το τέλος της Ιστορίας, κλπ — ο Φουκουγιάμα, παρεμπιπτόντως, ειρωνικά, ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του Krastev, δήλωσε ότι είναι ανάγκη να επανέλθει ο σοσιαλισμός).[i] Για τους όρους anywheres και somewheres, o Krastev παραπέμπει στον David Goodhart, ο οποίος, ωστόσο, παράλληλα παραδέχεται ότι οι ‘‘παλιοί ταξικοί και οικονομικοί διαχωρισμοί δεν έχουν εξαφανιστεί’’ (δική μου έμφαση).[ii]

Ταυτόχρονα, παρόλο που το After Europe (μεταφρασμένο στα ελληνικά ως Μετά την Ευρώπη, αλλά ‘‘περιέργως’’ με την προσθήκη του υπότιτλου ‘‘Μετανάστευση, Εθνικισμός, Λαϊκισμός’’ που δεν υπάρχει στην αγγλόφωνη έκδοση) παρουσιάζεται ως δήθεν μετα-(ή μετα-μετα-)ιδεολογική καταγραφή, πρόκειται για άκρως ιδεολογικό κείμενο. Θα επικεντρώσω σε αυτό το ‘‘ανατέλλον δίπολο’’, στο οποίο αναφέρεται ο Χωμενίδης, και το οποίο υποτίθεται ότι καπελώνει τα, τάχα μου παρωχημένα, ‘‘Αριστερά-Δεξιά’’, ‘‘προλεταριάτο-κεφαλαιοκράτες’’, κ.ό.κ.

Καταρχάς το ‘‘άνθρωποι πουλιά’’— ‘‘άνθρωποι δέντρα’’ μού θυμίζει απλουστευμένη, ‘‘φιλελέ’’ εκδοχή της όλης θεωρίας περί νομαδικών υποκειμένων των Γάλλων φιλοσόφων Ζιλ Ντελέζ (εν προκειμένω Φιλεleuze ;) και Φελίξ Γκουαταρί, την οποία μεταχειρίζεται και επεκτείνει η  Ρόζι Μπραϊντότι. Δεν ισχυρίζομαι ότι τα περί anywheres και somewheres που επικαλείται ο Krastev και υιοθετεί ο Χωμενίδης ταυτίζονται ακριβώς με το δίπολο ‘‘νομαδικά’’-‘‘καθιστικά’’ υποκείμενα ή ταυτότητες,[iii] αν και για τους ‘‘ορθόδοξους’’ μαρξιστές ή για το ΚΚΕ οι Ντελέζ και Γκουαταρί είναι σήμερα σε μεγάλο βαθμό κόκκινο πανί (μη σκόπιμο λογοπαίγνιο). Ένας από τους λόγους είναι ότι η νομαδική σκέψη δαιμονοποιεί/απορρίπτει (κακώς, κατ’ εμέ) εξαρχής κάθε είδους δίπολο. 

Και κάπως έτσι, οι φιλελεύθεροι Krastev και Χωμενίδης παραδόξως καταλήγουν να ταυτίζονται με ένα μεγάλο τμήμα της (φιλελεύθερης), ελληνικής και όχι μόνο, Αριστεράς που φετιχοποιεί και ρομαντικοποιεί, όπως σημειώνει ο Ζίζεκ, τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, κάνοντας, από τη μεριά του ο καθείς, τις δικές του προβολές, και βλέποντάς τους ως το νέο επαναστατικό υποκείμενο.[iv] Φυσικά, το επαναστατικό υποκείμενο εδώ δεν έχει για τον Krastev (και, υποθέτω, και για τον Χωμενίδη) τη σημασία που έχει, π.χ., για τον Μπαντιού, τον οποίο ο Krastev απορρίπτει σε μία πρόταση μέσα στο βιβλίο του, λέγοντας ότι ο ίδιος δεν μιλάει για κάποιου είδους επανάσταση σε συλλογικό επίπεδο, αλλά καθαρά σε ατομικό — αυτό που εννοεί και ο Χωμενίδης. Ο Krastev γράφει: ‘‘Οι μετανάστες δεν είναι η ‘΄‘εμπροσθοφυλακή των γιγαντιαίων μαζών’’, όπως τους έχουν το μυαλό τους ριζοσπάστες θεωρητικοί όπως ο Alain Badiou, αλλά μάλλον [οι μετανάστες είναι] μοναχικοί επαναστάτες.’’[v]

Για τον Krastev, το στοίχημα που είναι ζωτικό να κερδίσει (αλλά, όπως παραδέχεται o Βούλγαρος συγγραφέας, προς το παρόν φαίνεται να χάνει) η Ευρώπη, είναι να μην πέσει στην παγίδα του λαϊκισμού (μέσα σε αυτόν περιλαμβάνει από Τσίπρα και Podemos, μέχρι Όρμπαν). Πρέπει να μείνει κοσμοπολίτικη, ανοιχτή, ανεκτική, δημοκρατική (μιλάμε πάντα με όρους αστικής δημοκρατίας), και φυσικά φιλελεύθερη όσον αφορά την οικονομία.

Πέραν, ωστόσο, του γεγονότος ότι εδώ και καιρό πολιτικοί στοχαστές και θεωρητικοί (Λακλάου και Μουφ, Σταυρακάκης) έχουν επαναδιεκδικήσει το σημαίνον ‘‘λαϊκισμός’’, οι μαρξιστές δεν βλέπουν απαραίτητα κάτι το ενδογενώς προοδευτικό ούτε στον κοσμοπολιτισμό, ούτε καν στη διαφορετικότητα και τη λεγόμενη ποικιλότητα/ποικιλομορφία (diversity), που επικαλούνται οι φιλελεύθεροι. Τα πάντα εξαρτώνται από το εκάστοτε πλαίσιο. Σε σχέση με τα έθνη μπορεί να είναι κάτι θετικό, αλλά αυτό δεν σημαίνει, όπως λέει χαρακτηριστικά ο Terry Eagleton, ότι χρειαζόμαστε 6.000 διαφορετικές μάρκες δημητριακών για πρωινό.[vi]

Και ενώ ο Krastev είναι εμφανές ότι περιφρονεί τον Βαρουφάκη, επαναλαμβάνει μια βερζιόν του ‘‘ανοίξτε τα σύνορα’’ του τελευταίου. Όμως και εδώ ο Ζίζεκ έχει δίκιο, παρόλο που έχει φάει αρκετή λάσπη για τη θέση του (ο Krastev επαναλαμβάνει πλαγίως αυτή τη [σκόπιμη;] παρερμηνεία, όταν λέει ότι, καίτοι είδωλο της Αριστεράς, ο Ζίζεκ με τη στάση του για το μεταναστευτικό, ‘‘ενέπνευσε αντιδραστική πλημμύρα’’):[vii] ενώ ο Σλοβένος μαρξιστής φιλόσοφος σημειώνει καθαρά ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες πρέπει να μπορούν να φτάσουν στις ευρωπαϊκές χώρες που θέλουν να πάνε, ότι πρέπει να υπάρχουν αξιοπρεπείς δομές υποδοχής κλπ., κλπ.,[viii] το να ανοίξουν απλώς τα σύνορα δεν αρκεί χωρίς την κατάρρευση του καπιταλισμού,[ix] ειδάλλως θα διατηρηθούν και θα ενισχυθούν τα ταξικά σύνορα εντός και εκτός των εθνών-κρατών. Εδώ οι θέσεις των Krastev και Χωμενίδη παραδόξως (;) βρίσκονται σε αξιοθαύμαστη αρμονία με εκείνες μερικών Ελλήνων κοσμοπολιτών μετα-δομιστών/μετα-μοντέρνων, γενικώς ‘μετα’-αριστερών ‘‘υπερδιεθνιστών’’ που πίνουν τον καφέ τους στο Παρίσι ή τις Βρυξέλλες, και φαινομενικά βλέπουν το έθνος-κράτος απαραίτητα ως λιγότερο εξελιγμένη μορφή πολιτικής ζωής (προσοχή: δεν λέω ότι μπορεί να μην είναι, αλλά η δική τους ματιά έχει ξεκάθαρα ταξικό πρόσημο, όσο κι αν το αρνούνται), και τον ανεκτικό (αν μπορεί κάποιος να χαρακτηρίσει ανεκτικό τον Μπογδάνο, ή και τον ίδιο τον Χωμενίδη, που κλείνει το ίδιο κείμενό του στο Liberal επιδεικνύοντας ιδιαίτερη [ιδεολογική] δυσανεξία τόσο στην Γκρέτα Τούνμπεργκ, όσο και στις κοπέλες που διατάραξαν το τελετουργικό της παρέλασης της 28ης Οκτωβρίου), εκκοσμικευμένο, καπιταλιστικό κοσμοπολιτισμό ως το ιδανικό.

Πώς συμβαίνει αυτή η αναπάντεχη ταύτιση μεταξύ δεξιο-φιλελεύθερων και του συγκεκριμένου κομματιού της ελληνικής Αριστεράς, εντός ή εκτός εισαγωγικών ; Όπως σημειώνει ο Σλάβοϊ Ζίζεκ (του οποίου ο Krastev μοιάζει να αποτελεί τον φιλελεύθερο αρνητικό σωσία σε κάποιο παράλληλο σύμπαν — έχουν και οι δύο σπουδάσει φιλοσοφία, προέρχονται από πρώην κομμουνιστικά καθεστώτα, και είναι κι αυτοί ‘‘νομάδες’’ ή ‘‘άνθρωποι-πουλιά’’, όπως θα έλεγε ο Χωμενίδης), στα πρόσφατα βιβλία του Σαν τον Κλέφτη Μέρα Μεσημέρι και Το Κουράγιο της Απελπισίας (δική μου μετάφραση των τίτλων), εν πολλοίς αυτό που φαντασιώνονται αρκετοί Δυτικοί αριστεροί ως νομαδικό προλεταριάτο απαρτιζόμενο από εν δυνάμει επαναστατικά υποκείμενα συχνά δεν είναι παρά άνθρωποι με μικροαστικά όνειρα, άνθρωποι που ενίοτε επιθυμούν διακαώς να γίνουν φτηνά εργατικά χέρια για να επιβιώσουν, μη πολιτικά/ταξικά συνειδητοποιημένοι, οι οποίοι πασχίζουν απλώς να ενταχθούν στο δυτικό καπιταλιστικό σύστημα, διατηρώντας παράλληλα κάτι από τις πολιτισμικές τους ιδιαιτερότητες.[x]

 

Ο Ζίζεκ αναφέρεται στο ‘‘νομαδικό προλεταριάτο’’.[xi] Σε σχέση με τις νομαδικές υποκειμενικότητες πιο γενικά, η Μπραϊντότι μιλάει για “γραμμές πτήσης’’ (νάτος πάλι ο άνθρωπος-πουλί, αλλά με ελαφρώς διαφορετικό χρώμα από αυτόν του Χωμενίδη), τονίζοντας όμως ότι η ουσία δεν είναι να ‘‘δοξαστεί’’ ‘‘το στάτους των περιθωριακών ξένων Άλλων.’’[xii] Επιπλέον, συνοψίζοντας τα κύρια σημεία αυτής της θεωρίας/προσέγγισης σε σχέση με το μεταναστευτικό και την Ε.Ε., με τα οποία ασχολείται και το βιβλίο του Krastev, η Eva Aldea στο άρθρο της ‘‘Νομάδες και Μετανάστες: Ντελέζ, Μπραϊντότι, και Ευρωπαϊκή Ένωση το 2014’’ σημειώνει ότι για τους Ντελέζ και Γκουαταρί υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ μετανάστη και νομάδα.[xiii]  Επίσης, τόσο οι Ντελέζ και Γκουαταρί, όσο και η Μπραϊντότι είναι ξεκάθαρα ενάντια στον φιλελεύθερο ατομικισμό[xiv] που πρεσβεύουν οι Έλληνες και μη δεξιο-φιλελεύθεροι.

Και μπορεί ακόμα και ο Ζίζεκ να σημειώνει ότι οι Ντελέζ και Γκουαταρί μιλούν από μαρξιστική αφετηρία,[xv] στην πράξη, ωστόσο οι θεωρίες τους περί νομαδικών υποκειμενικοτήτων έχουν χρησιμοποιηθεί και χρησιμοποιούνται κατά κόρον από φιλελεύθερα think tanks (‘‘δεξαμενές σκέψης’’) ως θεωρητική/φιλοσοφική υποστήριξη του νεοφιλελεύθερου οικοδομήματος της Ε.Ε. (ο άλλος πόλος σε αυτό το εγχείρημα είναι ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας).         

Είναι χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα από το άρθρο της Aldea, το οποίο μπορεί να λειτουργήσει ως ιδεολογικό Rorschach τεστ: ‘‘Μια νομαδική Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εκείνη όπου δεν υπάρχουν ούτε μετανάστες ούτε μόνιμοι κάτοικοι. Η σχέση του καθενός με το μέρος είναι υπό αίρεση/προσωρινή, και μπορεί να αλλάξει, [έχει] αντιφάσεις’’ που έχουν τόσο να κάνουν ‘‘με την κίνηση του ίδιου του υποκειμένου, όσο και με αυτή των άλλων γύρω του’΄.[xvi] Όμως γιατί ο νομαδισμός γενικώς και αορίστως να είναι απαραιτήτως η λύση στα πλαίσια μιας ακραία νεοφιλελεύθερης Ευρώπης; Γιατί να μην αλλάξει πρώτα, ή ταυτόχρονα, το οικονομικό σύστημα; Από ‘‘ακατέργαστα’’ μαρξιστικής άποψης, ο νομαδισμός μπορεί να βολεύει μια χαρά τον καπιταλισμό, και μην αποτελεί καθόλου λύση για το (νομαδικό) προλεταριάτο, που θα συνεχίσει να ζει σε καθεστώς επισφάλειας.[xvii] Για να το θέσω με χωμενίδειους όρους: γιατί οι άνθρωποι-πουλιά πρέπει να συνεχίσουν να ‘‘πετούν’’ σε καπιταλιστικό ουρανό; Το να μην μπορεί καν να φανταστεί κάποιος παρά μόνο μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα αποτελεί το άκρον άωτον της ιδεολογίας. Ίσως να χρειαστεί αναπόφευκτα να υιοθετήσουμε την άποψη των Ζίζεκ και Eagleton που τονίζουν ότι μαζί με την όποια νομαδικότητα, χρειάζεται και μια νέα οικουμενικότητα, αλληλεγγύη και, ναι, αληθινή επανάσταση.[xviii] Τουτέστιν, μήπως είναι καλή ιδέα να βοηθήσουμε μερικά από αυτά τα χωμενίδεια ταξιδιάρικα πουλάκια να ‘‘αποδημήσουν’’ μια και καλή σε σιβηρικά κλίματα, γιατί τρώνε όλο το φαγάκι των υπόλοιπων πουλιών και δεν τα αφήνουν να πετάνε πραγματικά ελεύθερα;

Σημείωση: όλες οι μεταφράσεις από τo αγγλικό πρωτότυπο στο κείμενο είναι δικές μου.

 [i] Βλ. τη συνέντευξη στον George Eaton με τίτλο ‘‘Francis Fukuyama interview: ‘Socialism ought to come back’’’, για το New Statesman, 17 Οκτωβρίου 2018.

[ii] Ivan Krastev, After Europe, 2017: 34.

[iii] Eva Aldea, ‘‘Can Europe Make it? Nomads and Miigrants: Deleuze, Braidotti and the European Union in 2014’’, OpenDemocracy.net, 10 Σεμπτεμβρίου 2014.

[iv] Slavoj Žižek, Like A Thief in Broad Daylight: Power in the Era of Post-Humanity (2018), κεφ 1, σελ.3-4.

[v] Ivan Krastev, After Europe, 2017: 30-31.

[vi] Βλ. Terry Eagleton, Culture, 2016: 30-37.

[vii] Ivan Krastev, After Europe, 2017: 32-33.

[viii] Slavoj Žižek, The Courage of Hopelessness: A Year of Acting Dangerously, 2017: 181. [ix] Slavoj Žižek, ‘‘We Can’t Address the EU Refugee Crisis Without Confronting Global Capitalism’’, In These Times, 9 Σεπτεμβρίου 2015.

[x] Slavoj Žižek, The Courage of Hopelessness: A Year of Acting Dangerously, 2017: 31 και Like A Thief in Broad Daylight: Power in the Era of Post-Humanity (2018), κεφ 1, σελ.3-4.

[xi] Slavoj Žižek, The Courage of Hopelessness: A Year of Acting Dangerously, 2017: 31.

[xii] Rosi Braidotti, Nomadic Subjects: Embodiment and Sexual Difference in Contemporary Feminist Theory, 2011: 7.

[xiii] Eva Aldea, ‘‘Can Europe Make it? Nomads and Miigrants: Deleuze, Braidotti and the European Union in 2014’’, OpenDemocracy.net, 10 Σεμπτεμβρίου 2014.

[xiv] Steven Craig Hickman, ‘‘Deleuze & Guattari & Braidotti: On Nomadic vs. Classical Image of Thought’’, Socialecologies.wordpress.com, 8 Ιουλίου 2015.

[xv] Slavoj Žižek, Living in the End Times, 2011: 264.

[xvi] Eva Aldea, ‘‘Can Europe Make it? Nomads and Miigrants: Deleuze, Braidotti and the European Union in 2014’’, OpenDemocracy.net, 10 Σεμπτεμβρίου 2014.

[xvii] Δες και το βιβλίο του Ζίζεκ, In Defence of Lost Causes (2008).

[xviii] Slavoj Žižek, ‘‘We Can’t Address the EU Refugee Crisis Without Confronting Global Capitalism’’, In These Times, 9 Σεπτεμβρίου 2015; Slavoj Žižek, ‘‘Until the Rich World Thinks ‘One World’, Migration Will Intensify’’, RT, 28 Οκτωβρίου 2018, και Terry Eagleton, Culture, 2016: 30.

 

Χρήστος ΧωμενίδηςαπάντησηάρθροHas video: Exclude from popular: 0