Αφιέρωμα: 110 χρόνια από τους Βαλκανικούς Πολέμους (Μέρος τρίτο)

Το ξέσπασμα του ιταλοτουρκικού πολέμου έφερε στην επιφάνεια με έντονο τρόπο την αναγκαιότητα συγκρότησης μιας βαλκανικής συμμαχίας.

Μετά την κινητοποίηση των τουρκικών στρατευμάτων, τον Οκτώβριο του 1911, η Βουλγαρία έσπευσε να συνάψει αμυντική συμφωνία με τη σερβική κυβέρνηση.

Επρόκειτο για μια δύσκολη διαπραγμάτευση καθώς η νέα κυβέρνηση Geshov – Danev κατάφερε να απομακρύνει τους οπαδούς της αυτόνομης Μακεδονίας από το επίκεντρο των διαπραγματεύσεων και των διπλωματικών προσεγγίσεων.

Μια συμμαχία ανάγκης

Από

βουλγαρικής πλευράς διακινήθηκε τότε το σχέδιο ότι επειδή όπως δείχνουν τα πράγματα η ιδέα μιας αυτόνομης Μακεδονίας είναι ανέφικτη, δεν έμενε παρά οι δυο χώρες να μοιραστούν τα εδάφη της. Οι Σέρβοι από τη μεριά τους πρότειναν τη μεσολάβηση του Τσάρου προκειμένου να καθοριστούν οι ζώνες εδαφικής κυριαρχίας της Μακεδονίας.

Η Ρωσία, που δεν ήθελε να πάει σε μάκρος αυτή η διαπραγμάτευση, πίεσε τις δυο πλευρές να επιταχύνουν τον ρυθμό των συνομιλιών τους, πράγμα που κατέληξε στο να συνάψουν στις 29 Φεβρουαρίου/13 Μαρτίου διμερή αμυντική συμμαχία. Το κείμενο της συνθήκης συμφώνησαν να ετοιμαστεί μέσα στους δυο επόμενους μήνες.

Το ενδεχόμενο της διανομής των εδαφών της Ευρωπαϊκής Τουρκίας αντιμετωπίστηκε ξεχωριστά με μια μυστική συμφωνία, πράγμα που σήμαινε ότι η συμμαχία λάμβανε περισσότερο επιθετικό χαρακτήρα παρά αμυντικό.

Η σερβοβουλγαρική συμφωνία

Η συμφωνία αυτή προέβλεπε βασικά την αμοιβαία εγγύηση πολιτικής ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας των δυο κρατών. Αυτό συνεπαγόταν την αμοιβαία στρατιωτική συνδρομή σε περίπτωση επιθέσεως οποιουδήποτε τρίτου.

Τώρα, σε ό,τι αφορούσε το ειδικό μυστικό παράρτημα, οι συμβαλλόμενοι συμφώνησαν πως σε περίπτωση ενδεχόμενης ταραχής στο εσωτερικό της οθωμανικής αυτοκρατορίας που έθετε σε κίνδυνο τα εθνικά συμφέροντα έστω και του ενός, ή εφόσον τυχόν διεθνείς αναταραχές καθιστούσαν προβληματική τη διατήρηση του βαλκανικού status quo, οι δυο κυβερνήσεις έπρεπε να ανταλλάξουν «σκέψεις» προκειμένου να αποφασίσουν την ένοπλη επέμβαση.

Αλλιώς, σε περίπτωση διαφωνίας, θα προσέφευγαν στη Ρωσία, της οποίας η άποψη θα ήταν δεσμευτική. Αν η έκβαση του πολέμου με την Τουρκία ήταν νικηφόρα, τότε η Σερβία θα αναγνώριζε στη Βουλγαρία το δικαίωμα να προσαρτήσει εδάφη ανατολικά της Ροδόπης και του Στρυμόνα, και η Βουλγαρία στη Σερβία το ανάλογο δικαίωμα για εδάφη βόρεια και δυτικά από το όρος Σκάρδο.

Από αυτή τη συμφωνία ένα μεγάλο μέρος της Μακεδονίας έμενε στην ουσία αδιανέμητο και ανοικτό για μελλοντικές διευθετήσεις. Και σε αυτή την περίπτωση προβλεπόταν ο διαιτητικός ρόλος που θα έπαιζε ο Ρώσος αυτοκράτορας.

Τέλος, η συνθήκη αυτή συμπληρώθηκε στις 29Απριλιου / 12 Μαΐου, σύμφωνα με την αρχική πρόβλεψη, από ειδική στρατιωτική σύμβαση στην περίπτωση πολέμου τόσο με την Τουρκία όσο και με τη Ρουμανία ή την Αυστρία.

Η ελληνοβουλγαρική συμφωνία

Η σύναψη της σερβοβουλγαρικής συνθήκης, παρά τις προφυλάξεις και των δυο κυβερνήσεων να μείνει μυστική, διέρρευσε. Πολλοί διπλωμάτες των δυτικών χωρών το είχαν υποψιαστεί και παρακολουθούσαν τις εξελίξεις.

Η συμφωνία αυτή σε γενικές γραμμές ήρθε σε γνώση και της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία παρακολουθούσε προσεκτικά τις εξελίξεις καθώς την αφορούσε άμεσα το θέμα του ελληνισμού της Μακεδονίας και της Θράκης. Ο Βενιζέλος τότε, αντί να στραφεί σε αναζήτηση μιας αντίρροπης συμμαχίας, ενέτεινε τις προσπάθειές του να έρθει σε επαφή με τους γείτονές του και σε πρώτη φάση με τη Βουλγαρία.

Αυτή η διπλωματική τακτική του Βενιζέλου εύρισκε σύμφωνους τόσο τη Μόσχα όσο και το Λονδίνο. Ακολούθησε μια σειρά δύσκολων και επίπονων προσπαθειών ώστε να ευοδωθούν τα σχέδια για μια ελληνοβουλγαρική συμφωνία. Το τελικό κείμενο της συνθήκης μετά την ευόδωση των διαπραγματεύσεων υπογράφτηκε στη Σόφια από τον Βούλγαρο πρωθυπουργό και τον Έλληνα πρεσβευτή στις 16 / 29 Μαΐου του 1912.

Η συνθήκη αυτή σε σχέση με τη σερβοβουλγαρική είχε αυστηρά αμυντικό χαρακτήρα. Προβλεπόταν μεταξύ άλλων ότι τα δυο μέρη των συμβαλλομένων θα ασκούσαν την ηθική τους επιρροή στους ομοεθνείς της Τουρκίας «ίνα συντελέσωσιν ειλικρινώς εις την συνύπαρξιν των αποτελούντων τον πληθυσμόν της αυτοκρατορίας».

Μια άλλη παράμετρος αυτής της συμφωνίας με ειδικό ενδιαφέρον ήταν η διευκρίνιση ότι η Βουλγαρία, σε περίπτωση ελληνοτουρκικής σύρραξης για το Κρητικό ζήτημα, θα περιοριζόταν να τηρήσει μια στάση φιλικής ουδετερότητας.

Μια ακόμα συνθήκη

Λίγο αργότερα ακολούθησε μια τρίτη βαλκανική συνθήκη, και αυτή με επίκεντρο τη Σόφια, μεταξύ της Βουλγαρίας και του Μαυροβουνίου. Στις αρχές Ιουνίου του 1912 η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου διαβεβαίωσε την αντίστοιχη της Βουλγαρίας ότι, σε περίπτωση συρράξεως με την Τουρκία, θα παρείχε τη στρατιωτική της συνδρομή.

Η συμφωνία αυτή έδινε τη δυνατότητα στο Μαυροβούνιο να προσαρτήσει σε περίπτωση νικηφόρου πολέμου οθωμανικά εδάφη, και την υπόσχεση της Βουλγαρίας για οικονομική βοήθεια. Στα μέσα του 1912, για πρώτη φορά στη νεώτερη ιστορία των Βαλκανίων, συγκροτήθηκε ένα συμμαχικό μέτωπο που, πίσω από την επίκληση της αμυντικής φροντίδας, άφηνε να διαφανεί μια σαφώς επιθετική αιχμή.

Αυτές οι εξελίξεις προφανώς δεν άφησαν αδιάφορες τις Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες μάλιστα δεν άργησαν να αντιδράσουν.

Η αντίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων

Ο Γάλλος πρωθυπουργός, εμφανώς ανήσυχος για τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, βρέθηκε στην Πετρούπολη τον Αύγουστο του 1912, προκειμένου να αποτρέψει την απειλούμενη πολεμική ανάφλεξη στη Χερσόνησο.

Οι Ρώσοι τον ενημέρωσαν γύρω από το απόρρητο περιεχόμενο της σερβοβουλγαρικής συμφωνίας, πράγμα που ενέτεινε την ανησυχία του Γάλλου πρωθυπουργού. Οι επιθετικές ωστόσο διαθέσεις του Βελιγραδίου και της Σόφιας ενθαρρύνονταν κιόλας από τη ρωσική πολιτική για το προδιαγραφόμενο μοίρασμα των τουρκικών εδαφών.

Οι Ρώσοι αντέτειναν στις έντονες ανησυχίες των Γάλλων το επιχείρημα ότι ένα ενιαίο βαλκανικό μέτωπο θα αποτελούσε μια αντίρροπη δύναμη ενάντια στην αυστρογερμανική πολιτική, πράγμα που δεν καθησύχασε τους Γάλλους. Από την άλλη, η Αυστρία κοινοποίησε μιαν εγκύκλιο στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις, που καλούσε να αναλάβουν κοινή διαμεσολαβητική πρωτοβουλία ανάμεσα στην Πύλη και τα κράτη της Βαλκανικής.

Οι Δυνάμεις, με κοινό διάβημά τους προς την Αθήνα, τη Σόφια, το Βελιγράδι και την Κετίγνη, δηλώσαν κατηγορηματικά ότι δεν θα επέτρεπαν σε καμία περίπτωση, έστω και έπειτα από τυχόν νικηφόρα έκβαση του πολέμου, τη μεταβολή του εδαφικού καθεστώτος στον βαλκανικό χώρο.

Διαβάστε επίσης:

Το «αδιέξοδο» των υποκλοπών – Ανησυχίες στην κυβέρνηση για νέες αποκαλύψεις σχετικά με τις παρακολουθήσεις

«Αβέρωφ», ο θρύλος του Αιγαίου! Το πρώτο ταξίδι, το ατύχημα και η επιστροφή!

Ανεμογεννήτριες σε Natura της Σκύρου