Οι Έλληνες της Ανατολής στην Επανάσταση του ’21

του Βλάση Αγτζίδη

Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί κορυφαίο γεγονός στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, γιατί εγκαινιάζει την αρχή μιας ολόκληρης σειράς εθνικών κινημάτων που στοχεύουν στην καταστροφή των απολυταρχικών εξουσιών. Οι φιλελεύθερες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, η δραστηριοποίηση των αστικών στρωμάτων και η τάση για δημιουργία εθνικών κρατών στην Ευρώπη, δίνουν νέα νομιμοποίηση στη...
αίσθημα για ελευθερία των Ελλήνων, το οποίο είχε προκαλέσει μέχρι τότε σειρά αντιοθωμανικών εξεγέρσεων σ’ όλο τον ελληνικό κόσμο, από τον Πόντο μέχρι την Πελοπόννησο και την Κρήτη. Ο Ιωάννης Καποδίστριας σε κείμενο του 1811 αναφέρει: «Η Γαλλική Επανάσταση και τα έκτακτα γεγονότα που μετέβαλαν τα σύνορα και τις διεθνείς σχέσεις των ευρωπαϊκών κρατών, και ένα πλήθος άλλων αιτίων, που θα ακολουθούσαν ως αποτέλεσμα, δημιούργησαν στους Έλληνες το συναίσθημα ότι αργά ή γρήγορα το πεπρωμένο τους ήταν δυνατόν να μεταβληθεί και θα μπορούσαν καποτε να αποκτήσουν πατρίδα… στην οποία θα ζούσαν με αξιοπρέπεια και ασφάλεια.» (σελ. 66, «Ελλάς», τομ. 2, εκδ. Πάπυρος.)
Η ιδιομορφία της ελληνικής περίπτωσης, σε σχέση με την ευρωπαϊκή εμπειρία ήταν το γεγονός ότι ο εκτεταμένος και πολύμορφος ελληνικός κόσμος είχε μετατραπεί σε έδρα του οθωμανικού Ισλάμ, ενώ τα αστικά του στρώματα βρισκόταν κυρίως στη διασπορά. Η ιδιομορφία αυτή δημιούργησε πολλά προβλήματα στη συνέχεια και σφράγισε με αρνητικό τρόπο την πορεία του νεαρού ελληνικού κρατιδίου. Αυτό όμως αποτελεί ένα άλλο, πολύ μεγάλο ζήτημα.
Παρότι η Επανάσταση έχει μελετηθεί σε μεγάλο βαθμό, εν τούτοις διάφορες παράμετροι που σχετίζονται με το ιδεολογικό, κοινωνικό αλλά και γεωγραφικό πλαίσιο, παραμένουν ακόμα άγνωστοι. Στις παραμέτρους αυτές περιλαμβάνεται και η συμμετοχή των Ελλήνων που κατοικούσαν στις περιοχές που χάθηκαν οριστικά για τον ελληνικό κόσμο μετά το 1922.
ΙΩΝΙΑ
Στην πλούσια ιωνική γη ο ελληνισμός ρίζωσε από τον 14ο αιώνα π.χ. Εκεί δημιουργήθηκαν τα κορυφαία πνευματικά δημιουργήματα των Ελλήνων. Ο Όμηρος, με την ποίηση, υπήρξε ο ανυπέρβλητος τραγωδός των επών του πρώιμου ελληνισμού. Εκεί αναπτύχθηκε η ιωνική φιλοσοφική σχολή, η οποία έβαλε τις βάσεις για ολόκληρη τη δυτική αιτιοκρατική σκέψη.Κατά τους σκοτεινούς αιώνες της μουσουλμανικής οθωμανικής κυριαρχίας, η Ιωνία υπήρξε χώρος μεγάλης οικονομικής και μνευματικής ανάπτυξης των Ελλήνων. Η Σμύρνη αποτελούσε το δεύτερο εθνικό κέντρο μετά την Κωνσταντινούπολη. Τα σχολεία της, όπως και αυτά των Κυδωνιών (Αϊβαλί), υπήρξαν εστίες με μεγάλη πνευματική ακτινοβολία. Η πνευματική ανάπτυξη της Ιωνίας θα εκφραστεί το 1819 με την ίδρυση τυπογραφείου στο Αϊβαλί, σε οίκημα της εκκλησίας της Παναγίας της Ορφανής. Η πρώτη του έκδοση είναι μια «Ωδή» της Ευανθίας Καϊρη και ένα στιχούργημα προς τιμήν του A. Didot. Η εκδοτική δραστηριότητα θα παύσει μετά την έκρηξη της επανάστασης και την καταστροφή της πόλης στις 3 Ιουνίου 1821.Ένας από τους κορυφαίους εμπνευστές της ελληνικής πολιτικής αναγέννησης, ο Αδαμάντιος Κοραής, ήταν Σμυρνιός. Το