Το ευρωπαϊκό παράδειγμα, η ελληνική παθογένεια

του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη

Σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, το δικαίωμα της προσωπικής θρησκευτικής πίστης θεωρείται πως ανήκει στο στενό και απαραβίαστο στενό πυρήνα των ατομικών δικαιωμάτων. Κοντολογίς, κανείς δεν έχει το παραμικρό δικαίωμα να ρωτήσει τον άλλον οτιδήποτε για αυτό το ζήτημα, όπως ισχύει και για άλλες προσωπικές επιλογές του ανθρώπου.
Αυτά στον πολιτισμένο κόσμο.
Στην Ελλάδα του 2014 όμως, η προσωπική θρησκευτική πίστη είτε του τελευταίου πολίτη είτε του αρχηγού ενός πολιτικού κόμματος, γίνεται

αντικείμενο δημόσιας συζήτησης και μάλιστα με όρους ιπποδρομίου της ύστερης ρωμαϊκής εποχής.

Αν μη τι άλλο, η συζήτηση αυτή, φανερώνει μια εγγενή παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας, η οποία δεν είναι άλλη από την βολική πάντα ανάμειξη του ατομικού και του συλλογικού, του ιδιωτικού και του δημόσιου, ανάλογα πάντα με τις ανάγκες και τις σκοπιμότητες μιας πολιτικής ατζέντας.

Αν σε αυτή την παθογένεια, προσθέσουμε και ορισμένες άλλες, όπως η παρά φύση, πολλές φορές, ταύτιση του κοσμικού κράτους με την εκκλησιαστική εξουσία, η ανάμειξη της τελευταίας σε μια σειρά τομείς της δημόσιας ζωής, αλλά και η προκλητική στάση ορισμένων ιεραρχών, τότε η εικόνα που σχηματίζεται πόρρω απέχει από εκείνη μιας κοινωνίας που βρίσκεται σε προνεοτερικό στάδιο ανάπτυξης. Βέβαια, και η κοσμική εξουσία δεν αφήνει ανεκμετάλλευτη καμία ευκαιρία ανάμειξης στα της εκκλησιαστικής εξουσίας, παρεμβαίνοντας κατά το δοκούν ή συνάπτοντας «ειδικά συμβόλαια» με τα ανάλογα οφέλη.

Η εκμετάλλευση της θρησκευτικής πίστης των ανθρώπων για ιδιοτελείς πολιτικούς ή άλλους σκοπούς, προσιδιάζει σε κοινωνίες που βρίσκονται πολύ μακριά από το παράδειγμα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Παράλληλα, φανερώνει την υστέρηση που υπάρχει σε θέματα εξέλιξης των κοινωνικών θεσμών και, κυρίως, του πολιτικού συστήματος, το οποίο θέλει πάντα να επικουρείται στην άσκηση της εξουσίας από την άνωθεν ευλογία ενός Θεού κομμένου και ραμμένου στα μέτρα του.

Η αναζήτηση και η εξεύρεση μιας ισορροπίας στις σχέσεις ανάμεσα στην κοσμική και την εκκλησιαστική εξουσία είναι ένα ζήτημα που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Υπήρξαν και άλλοτε διάφορα παραδείγματα, προτάσεις και μοντέλα επίλυσής του, ξεκινώντας από τη βυζαντινή αρχή της συναλληλίας και φτάνοντας μέχρι τα εκκοσμικευμένα μοντέλα της γαλλικής και της ρωσικής επανάστασης. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις υπήρξαν δυσλειτουργίες, υπερβολές και ακρότητες. Το μόνο μοντέλο που δείχνει να αντέχει στο χρόνο είναι εκείνο της ανεκτικότητας που έφερε στο προσκήνιο η ευρωπαϊκή ιστορία των τελευταίων αιώνων, μέσα από την αργή αφομοίωση αρχών και αξιών που συναποτελούν σήμερα το ευρωπαϊκό παράδειγμα.

Στη χώρα μας η συζήτηση για το ρυθμιστικό πλαίσιο των σχέσεων των δύο εξουσιών κρατάει δεκαετίες με τις προτάσεις να ποικίλουν από τον πλήρη διαχωρισμό μέχρι την άτυπη ταύτιση. Η λύση, φυσικά, είναι κάτι που θα πρέπει να αναζητηθεί με βάση τόσο την κοινή ευρωπαϊκή εμπειρία, όσο και με βάση τις ιδιαίτερες πολιτισμικές και ιστορικές παραδόσεις του τόπου. Και αυτό γιατί είναι προς το συμφέρον και των δύο μερών να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους λαμβάνοντας υπόψη τόσο την πρόοδο που έχει συντελεστεί όσο και τις προσδοκίες της κοινωνίας στον 21ο αιώνα.