Διαπολιτισμικές σχέσεις και αμφιβολίες

του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη

Παρά τα όποια προβλήματα, δυσλειτουργίες, λάθη και παραλείψεις στις πολιτικές της, η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει η ήπειρος, ο πολιτισμός της οποίας όχι μόνο αναγνωρίζει τα λάθη του παρελθόντος και ζητάει συγγνώμη, αλλά και κάνει διορθωτικές κινήσεις αποκατάστασης των ιστορικών αδικιών. Μέχρι στιγμής είναι ο μόνος πολιτισμικός οργανισμός στον κόσμο ολάκερο που ακολουθεί αυτή την πολιτική, μια πολιτική που υπαγορεύεται από τις αρχές και τις αξίες της νεωτερικότητας και του Διαφωτισμού. Όπως σε πολλά πράγματα έτσι και σε αυτό το ζήτημα υπάρχουν ακραίες συμπεριφορές και αντιδράσεις. Για παράδειγμα, ένα μέρος της ευρωπαϊκής, κυρίως, διανόησης, ιδιαίτερα εκείνης που έχει τις αναγωγές της στο Μάιο του 1968 αλλά και την αριστερή παράδοση, θέλουν την Ευρώπη να απολογείται διαρκώς έναντι των άλλων πολιτισμών, πότε με το πρόσχημα του αντιαποικιακού αγώνα, πότε με το πρόσχημα της θρησκευτικής απελευθέρωσης και πότε με το πρόσχημα της ταξικής ανάλυσης.

Για να επιτευχθεί όμως η ειλικρινής συνεννόηση και κατανόηση του άλλου, για να καταπολεμηθεί η δυσανεξία και η μισαλλοδοξία, ο διάλογος θα πρέπει να διεξάγεται σε μια κοινά αποδεκτή βάση, όπου θα κυριαρχεί ο σεβασμός του άλλου και των ιδιαιτεροτήτων του, ο σεβασμός στα τοπικά θέσμια και παραδόσεις, η τήρηση των τοπικών νόμων χωρίς υπεκφυγές και εξαιρέσεις.

Στην ευρωπαϊκή ήπειρο, οι πολίτες, εδώ και δύο και πλέον αιώνες, έχουν δώσει μεγάλους, μακροχρόνιους και αποτελεσματικούς αγώνες για την καθιέρωση και προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, πράγματα αυτονόητα για κάθε πολίτη αυτού του πολιτισμικού οργανισμού. Οι αγώνες αυτοί είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου προστασίας των αδυνάμων, των παιδιών, των ασθενών, των ηλικιωμένων, των γυναικών. Καμία πολιτισμική ιδιαιτερότητα, κανένας θρησκευτικός εξαιρετισμός, καμιά πολιτική σκοπιμότητα δεν μπορεί να θέσει εν αμφιβόλω αυτά τα κατοχυρωμένα με αγώνες, αίμα και δάκρυα δικαιωμάτα.

Ο διάλογος μεταξύ των πολιτισμών είναι αναγκαίος. Η αναγκαιότητα αυτή όμως δε θα πρέπει να γίνεται με βάση την αρχή της υπονόμευσης των αρχών και των αξιών του άλλου, μέσω μια πολιτικής αξιώσεων, η οποία θίγει τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα του ιθαγενούς πολιτισμού, εν ονόματι μιας ανεκτικότητας που υποκρύπτει άλλες σκοπιμότητες.

Η συνύπαρξη των πολιτισμών σε μια εποχή έντονων ανακατατάξεων αλλά και αλλαγών των συνόρων, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποφόρτιση των εντάσεων, την καταλαγή και την αλληλοκατανόηση. Η συνύπαρξη όμως αυτή δεν μπορεί να γίνει στη βάση των διαρκών υποχωρήσεων του ενός υπό την πίεση και τις απειλές για άσκηση βίας του άλλου. Η κατανόηση υπό καθεστώς απειλών είναι αδιανόητη για την ευρωπαϊκή ήπειρο.

Ο πληθυσμός της Ευρώπης, στις πρόσφατες ευρωεκλογές, με τη ψήφο του, έστειλε ένα μήνυμα προς την ηγεσία της Ε.Ε. ως προς τη διαφύλαξη της κοινής ευρωπαϊκής κληρονομιάς αλλά και την προστασία του πολιτισμού από τις έξωθεν απειλές. Θα ήταν λάθος να αναγνωστεί αυτή η διαδεδομένη αντίληψη ως καταδίκη της ίδιας της ιδέας της ευρωπαϊκής ένωσης. Πρόκειται μάλλον για μια ένδειξη αυξανόμενης ανησυχίας, την οποία θα πρέπει να λάβουν πολύ σοβαρά υπόψη τους τόσο οι εθνικές κυβερνήσεις, όσο και η υπερτοπική ευρωπαϊκή ηγεσία, προκειμένου να μη βρεθεί ανάμεσα στις Συμπληγάδες Πέτρες, όπου το ρόλο της Χάρυβδης θα έχει ο ευρωσκεπτικισμός και το ρόλο της Σκύλας οι εξωγενείς πολιτισμικές απειλές.

Ο δρόμος της κατανόησης θα είναι μακρύς και δύσβατος. Με δεδομένη την επιμονή της ευρωπαϊκής ηπείρου στο διάλογο, είναι σίγουρο πως για άλλη μια φορά στην ιστορία η Ευρώπη θα καταβάλει πολλές προσπάθειες. Μένει να δούμε τι θα κάνουν οι άλλοι.