Συνεντευξη : η νεα γενια γυρίζει την πλατη στον ερντογαν

Του Θωμά Σίδερη
Τον Άρντα Ις τον γνώρισα τον περασμένο Φεβρουάριο στο εικαστικό εργαστήριο της μητέρας του στην Τούζλα, μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη πόλη, εξήντα χιλιόμετρα από το κέντρο της Κωνσταντινούπολης. Τα...
σχέδια του Πρωθυπουργού Ερντογάν είναι να κάνει την Τούζλα ισχυρό οικονομικό και ναυπηγικό κέντρο. «Σε λίγο καιρό εδώ θα χτυπά η καρδιά της Κωνσταντινούπολης» μου εξομολογήθηκε κάποιος αξιωματούχος.

Ο Άρντα είναι ένας 28χρονος νέος, με σκουλαρίκι στο αυτί, με οικονομικές σπουδές στο πανεπιστήμιο Ισίκ της Πόλης και μεταπτυχιακά στη διοίκηση των επιχειρήσεων από το πανεπιστήμιο Ρουέν του Παρισιού. Σήμερα εργάζεται σε μια βιομηχανία αρωμάτων πολύ κοντά στο σπίτι του.

Όταν τον ξανασυνάντησα τέλη Απριλίου και πιάσαμε την κουβέντα, γύρισε κάποια στιγμή και μου είπε: «Πολλοί από τους ανθρώπους γύρω σου δεν πιστεύουν πραγματικά στον θεό. Φοράνε οι γυναίκες τους μαντίλα και πάνε και προσεύχονται στα τζαμιά μόνο και μόνο για να τους βλέπουν οι άλλοι. Προσπαθούν με κάθε τρόπο να γίνονται αρεστοί στο καθεστώς γιατί απολαμβάνουν διάφορα προνόμια».

Ο Άρντα συμμετείχε στις διαδηλώσεις της πλατείας Ταξίμ. Τι ζητάει αλήθεια από την κυβέρνηση Ερντογάν μια νέα και μορφωμένη γενιά που έχει σπουδάσει στα καλύτερα ιδιωτικά πανεπιστήμια της Πόλης και έχει περγαμηνές από ακαδημαϊκά ιδρύματα της Ευρώπης και της Αμερικής; Είναι μόνο η φυσική αντίδραση σε μια συντηρητική στροφή που επιχειρεί στην τουρκική κοινωνία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης ή αυτή η γενιά θέλει να έχει λόγο και ενεργή συμμετοχή στο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης που ευαγγελίζεται ο Ερντογάν;

Οι διαδηλώσεις της πλατείας Ταξίμ χαρακτηρίστηκαν ως «Τουρκική Άνοιξη» – σε αντιστοιχία με την «Αραβική Άνοιξη». Είναι όντως έτσι;

Δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τι είχε συμβεί κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης στην Τυνησία, τη Λιβύη και την Αίγυπτο και το τι συμβαίνει σήμερα στην Κωνσταντινούπολη ή στην Τουρκία . είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα. Στις χώρες που σημειώθηκε η Αραβική Άνοιξη, οι άνθρωποι κυβερνούνταν από δικτάτορες ή τουλάχιστον είχαν υψηλό επίπεδο περιορισμού της δημοκρατίας. Στην Τουρκία οι αντιδράσεις πηγάζουν από τις πρόσφατες πολιτικές της κυβέρνησης και έρχονται ως φυσική συνέπεια της δεκαετούς διακυβέρνησης από το δεξιό κόμμα Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης. Οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι η κυβέρνηση Ερντογάν έχει αρχίσει να αλλάζει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων . ειδικά η νέα γενιά, που επηρεάζεται κατά κύριο λόγο από το δυτικό πολιτισμό και δε δέχεται την πίεση πάνω της. Ωστόσο, τα γεγονότα που ξεκίνησαν από την πλατεία Ταξίμ δεν είναι μια επέκταση της Αραβικής Άνοιξης. Θα πρέπει να «διαβάσετε» την αντίδραση των ανθρώπων ως μια πρόκληση για ελευθερία και δικαιοσύνη.

Είναι επανάσταση μιας νέας γενιάς μορφωμένης και με διεθνή εμπειρία;

Η επανάσταση στην τεχνολογία έφερε πολλά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, είτε αρνητικά είτε θετικά. Σε αυτό το κίνημα, επίσης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ένωση των νέων στους δρόμους και στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης. Και φυσικά η τεχνολογική πρόοδος μέσα στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε αυτή η νέα γενιά είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες του κινήματος. Αλλά και πάλι, δεν μπορώ να πω ότι αυτό είναι μια επανάσταση, αυτό είναι περισσότερο μια αντίσταση στις πολιτικές της κυβέρνησης. Η νέα γενιά έδειξε ότι είναι ενήμερη για όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω τους και ότι δεν θα κρατήσει τη σιωπή της . αντ’ αυτού θα υπερασπιστεί τα δικαιώματά της, ανεξάρτητα από το τι θα της τάξουν. Όσο υψηλότερη είναι η εκπαίδευση των ανθρώπων, τόσο πιο πολύ συνειδητοποιημένοι είναι σε θέματα ελευθερίας και τρόπου ζωής και απαιτούν ισότιμη αντιμετώπιση. Όμως για το συγκεκριμένο κίνημα, υπήρχαν και άλλοι παράμετροι που οδήγησαν σε τέτοια αντίδραση: η αυταρχική δομή της κυβέρνησης αλλά και το πώς αντιμετώπισαν το ζήτημα τα ξένα μέσα ενημέρωσης.

Έχεις κάνει μεταπτυχιακό στο Παρίσι και τώρα εργάζεσαι στην πατρίδα σου. Ποιες είναι οι διαφορές στον τρόπο ζωής και σκέψης που έχεις εντοπίσει ανάμεσα στους νέους στην Κωνσταντινούπολη και σε μια μεγάλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα;

Κοιτάξτε . εκείνο που σκέφτομαι καταρχήν είναι ότι στην Ευρώπη, στις αναπτυγμένες χώρες όπως στη Γαλλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο ή στη Γερμανία, υπάρχει εδραιωμένο ένα πολιτειακό σύστημα για δεκαετίες. Έχει δοθεί έμφαση στο εκπαιδευτικό σύστημα, στην πολιτική δομή και στους νόμους και θα έλεγα πως ορίζονται με μεγαλύτερη σαφήνεια. Όμως, η αβεβαιότητα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και τη κοσμικο-ισλαμική δομή της Τουρκίας δημιουργεί κάποιες δυσκολίες όσον αφορά στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, επίσης, υπάρχουν πολλές εθνοτικές ομάδες με διαφορετικές πεποιθήσεις. Ωστόσο, ακόμη και αν υπάρχουν συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπων, έχουν τη δυνατότητα να δείξουν την αντίδρασή τους χωρίς να βλάπτουν το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους. Στην Τουρκία όμως, ειδικά η εθνικότητα είναι ο κύριος παράγοντας που καθορίζει τον τρόπο ζωής. Νομίζω ότι πολλοί νέοι άνθρωποι αισθάνονται να βρίσκονται στο μέσον του δυτικού πολιτισμού και της ισλαμικής παράδοσης. Στην Ευρώπη, ό,τι και αν πιστεύεις, μπορείς να υπερασπιστείς τις ιδέες σου και να διατηρήσεις τον τρόπο ζωής σου. Αντιθέτως την Τουρκία, ο τρόπος ζωής επηρεάζεται πάρα πολύ από τι σκέφτεται η πλειοψηφία. Στην πραγματικότητα, το κίνημα που ξεκίνησε από την πλατεία Ταξίμ έδειξε ότι οι άνθρωποι στην Τουρκία μπορούν να ζουν μαζί χωρίς να προτάσσουν την εθνικότητα ή τις πεποιθήσεις. Αλλά έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε μέχρι να φτάσουμε το πρότυπο ζωής των αναπτυγμένων χωρών.

Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης κάνουν λόγο ότι ο Πρωθυπουργός Ερντογάν επιδιώκει μια συντηρητική παρέμβαση στην τουρκική κοινωνία. Ποια είναι η γνώμη σου;

Δε συμφωνώ με αυτό. Το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν είναι ένα ισλαμικό δεξιό κόμμα και αυτή τη συντηρητική στροφή που λέτε θα μπορούσε να την κάνει οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια των έντεκα χρόνων που βρίσκεται στη διακυβέρνηση της χώρας. Από την άλλη είναι λογικό να μη βρίσκει στήριξη από τους ανθρώπους που δεν τον ψηφίζουν, αλλά αυτό είναι ένα πολιτικό ζήτημα . κάποιες φορές όταν έχεις τη δύναμη στα χέρια σου φροντίζεις να εξυπηρετείς μόνο τους δικούς σου ανθρώπους. Κατά τη γνώμη μου, το μεγαλύτερο λάθος του Ερντογάν στις διαδηλώσεις αυτές είναι ότι υπερασπίστηκε πάντα τον εαυτό του και τις πράξεις του. Χώρισε τους ανθρώπους σε ομάδες και έβαλε ετικέτες σε απλούς πολίτες. Για παράδειγμα, ο περιορισμός στο αλκοόλ συζητήθηκε για μέρες, και είπε: «Όποιος πίνει αλκοόλ είναι αλκοολικός και δε θα αφήσουμε αυτή τη χώρα στα χέρια των αλκοολούχων ανθρώπων». Η ρητορική του στις ομιλίες είναι αγενής και απαράδεκτη για τους ανθρώπους, είτε τον ψήφισαν είτε όχι.

Είναι μια σύγκρουση μεταξύ κοσμικού και ισλαμικού κράτους;

Οι άνθρωποι στην Τουρκία είναι μπερδεμένοι ανάμεσα στους κανόνες που βάζει μια δεξιά ισλαμική κυβέρνηση και στους νόμους ενός κοσμικού κράτους. Το κύριο πρόβλημα εδώ είναι ότι η αμοιβαία έλλειψη κατανόησης για το ποιος υπερασπίζεται τους ισλαμικούς κανόνες και ποιος υπερασπίζεται τους κοσμικούς, δημοκρατικούς νόμους. Η Δημοκρατία της Τουρκίας ιδρύθηκε από την ιδέα της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ανεξαρτησίας. Οι άνθρωποι, οι οποίοι διαδηλώνουν και διαμαρτύρονται κατά της κυβέρνησης, στην πραγματικότητα φοβούνται μήπως και χάσουν αυτές τις αξίες. Ακόμα, βρίσκεται σε εξέλιξη η δημόσια συζήτηση για τον Κεμαλικό τρόπο σκέψης που υπερασπίζεται τις μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ και κατά συνέπεια την ελευθερία των πεποιθήσεων. Πρέπει να λάβετε υπόψη σας ότι υπάρχουν πολλές πραγματικότητες στην Τουρκία κι εγώ προσπαθώ να δω την κατάσταση σαν μια μεγάλη εικόνα: για παράδειγμα, γυναίκες με μαντίλα δεν μπορούν να λάβουν κυβερνητικά αξιώματα ή κάποιες ομάδες ανθρώπων δεν μπορούν να τοποθετηθούν σε κάποιες θέσεις εξαιτίας των απόψεών τους. Νομίζω ότι πρέπει να μάθουμε να σεβόμαστε περισσότερο τις πεποιθήσεις και τις παραδόσεις του άλλου. Για το τέλος θα έλεγα το εξής: αυτό που γίνεται σήμερα στην τουρκική κοινωνία είναι ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε πιστούς και μη πιστούς. Νομίζω ότι αυτό είναι επικίνδυνο για το μέλλον της Τουρκίας.

Γιατί τόση βία; Γιατί να υπάρξουν νεκροί; Οι διαδηλώσεις θεωρήθηκαν απειλή για την κυβέρνηση;

Ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Μπουλέν Αρίντς παραδέχτηκε ότι η αστυνομία χρησιμοποίησε βία ενάντια στους διαδηλωτές. Αλλά το θέμα είναι ότι οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι θα μπορούσαν να σταματήσουν τη βία και την επίδειξη δύναμης προτού γίνει χάος. Οι διαμαρτυρίες θα μπορούσε να εμποδιστούν χωρίς θανάτους και τραυματισμούς. Θεωρώ ότι υπήρχαν προβοκάτορες και στις δύο πλευρές: και στους διαδηλωτές και στους αστυνομικούς. Οι απλοί πολίτες απλώς ήθελαν να δείξουν την αντίδρασή τους με τις διαδηλώσεις στην πλατεία Ταξίμ και σε άλλες πόλεις και δεν ήθελαν να συμμετάσχουν οποιαδήποτε παράνομη δραστηριότητα. Όμως, η υπερβολική χρήση δακρυγόνων από την αστυνομία και η ανεξέλεγκτη βία προς τους διαδηλωτές προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις σε όλη την Τουρκία. Νομίζω ότι οι υπεύθυνοι για τους θανάτους και τους τραυματισμούς θα πρέπει να εντοπιστούν και να παραπεμφθούν ενώπιον της δικαιοσύνης.

Ο πρωθυπουργός Ερντογάν λέει ότι η Τουρκία είναι μοντέλο της οικονομικής ανάπτυξης. Ποια είναι η θέση των νέων ανθρώπων σε αυτό το μοντέλο και σε αυτή την ανάπτυξη;

Οι οικονομικοί δείκτες της Τουρκίας πηγαίνουν καλά, αυτό είναι αλήθεια, κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης από τον Ερντογάν. Έχουμε σημειώσει μεγάλη πρόοδο, αλλά υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για να φτάσουν στο σημείο να μιλάμε για ένα κράτος πρόνοιας. Τα ποσοστά ανεργίας εξακολουθούν να είναι υψηλά μεταξύ των νέων. Πρέπει να αρθούν οι αδικίες στο εκπαιδευτικό σύστημα και να υπάρξουν συγκεκριμένες πολιτικές απασχόλησης. Η νέα γενιά δε δείχνει εμπιστοσύνη ούτε στην κυβέρνηση, ούτε την οικονομική σταθερότητα στην Τουρκία.

Υπήρξαν περιορισμοί και απαγορεύσεις ως προς την κάλυψη των διαδηλώσεων από τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης;

Ναι, υπήρξαν … Δυστυχώς, τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης και τα αφεντικά των ομίλων μέσων ενημέρωσης ωθούνται από την κυβέρνηση προκειμένου να αποκρύψουν τα γεγονότα και να μη δείξουν τις διαμαρτυρίες. Η Boss Media ζήτησε συγγνώμη από τους υπαλλήλους της και τους αναγνώστες της, λέγοντας «Προδώσαμε το κοινό μας και χάσαμε την εμπιστοσύνη τους». Αυτό δείχνει ότι ορισμένες δυνάμεις ασκούν περιορισμούς στα μέσα ενημέρωσης, στις τηλεοράσεις και στα ραδιόφωνα. Εάν σε μια χώρα ασκούνται πιέσεις στις ιδέες και στην ελευθερία της σκέψης, πρέπει να μας κάνει να σκεφτούμε ότι κάπου υπάρχει λάθος. Αν δεν μπορώ να έχω πρόσβαση στις πληροφορίες και στις ειδήσεις για το τι συμβαίνει στη χώρα μου, αν υπάρχει λογοκρισία σε ό, τι μεταδίδεται από την τηλεόραση, με βάζει σε σκέψεις ότι είτε τα μέσα ενημέρωσης δωροδοκήθηκαν είτε η κυβέρνηση ασκεί πίεση σε αυτά. Θα σας πως και ένα περιστατικό: ως αρθρογράφος στην τοπική εφημερίδα μου, μου έδωσαν εντολή να μη γράψω για το τι συνέβη στην Reyhanli και για την τρομοκρατική επίθεση που σημειώθηκε εκεί πριν από κάποιες εβδομάδες. Αυτό το είδος των περιορισμών και η προσπάθεια απόκρυψης πληροφοριών από τους ανθρώπους είναι ένα τεράστιο πρόβλημα για την ελευθερία του λόγου και της σκέψης. Μην ξεχνάτε ότι υπάρχουν ακόμα κάποιοι δημοσιογράφοι στη φυλακή επειδή έγραψαν εναντίον της κυβέρνησης. Σαν κοινωνία δε θέλουμε να φυλακίζονται οι άνθρωποι μόνο και μόνο επειδή τολμούν να διατυπώνουν τις απόψεις τους.