Το μεγάλο αντίο της Ευρωπαϊκής Αριστεράς

Σε όλη την Ευρώπη, οι σοσιαλιστές δεν καταφέρνουν να επωφεληθούν από τις πολιτικές ευκαιρίες, σχολιάζει ο Pierre Briançon.

Η Ευρωπαϊκή Αριστερά φαίνεται συχνά χωρισμένη σε δύο στρατόπεδα: το ένα χάνει τις εκλογές, το άλλο δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται να τις κερδίσει. Μετά από οκτώ χρόνια οικονομικής κρίσης, πολιτικές λιτότητας και, πιο πρόσφατα, την ευρωπαϊκή αγωνία για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, τα παραδοσιακά αριστερά κόμματα, που κυριάρχησαν στην Ευρώπη πριν από 15 χρόνια, δεν φαίνεται να μπορούν να αξιοποιήσουν

Αρκεί να δούμε τα ζοφερά πρόσωπα και τις πενιχρές εξαγγελίες των κεντροαριστερών ηγετών της Ευρώπης που συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι νωρίτερα αυτό το μήνα, για μια σύνοδο κορυφής με οικοδεσπότη τον Γάλλο Πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ, για να πάρουμε μια ιδέα της τρέχουσας "μαυρίλας" τους. Έλειπαν οι αναφορές στο "σοσιαλισμό", σε μια συνάντηση που είχε χρεωθεί μάλλον ως συνάντηση "σοσιαλδημοκρατών ηγετών". Από την κοφτή δήλωση του Ολάντ μετά τη συνάντηση - στην οποία δεν πρόσφερε καμία "σοσιαλδημοκρατική" λύση στην προσφυγική κρίση ή ακόμα και στα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία - ήταν εύκολο να δούμε ότι οι ηγέτες της παραδοσιακής Αριστεράς δεν έχουν πολλά να προσφέρουν για τα πιο πιεστικά προβλήματα της Ευρώπης, κάτι που θα τους ξεχώριζε από τους συντηρητικούς.

"Είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε κοινές ιδέες για σημαντικά ζητήματα του σήμερα, όταν όλοι υποχωρούν βάσει των εθνικών συμφερόντων τους, τουλάχιστον όπως καταλαβαίνω εγώ", είπε ένας συνεργάτης του Ολάντ, υπερασπιζόμενος την έλλειψη σοβαρού πανευρωπαϊκού κεντροαριστερού εδάφους, είτε πρόκειται για την οικονομία, την προσφυγική κρίση ή ακόμα και τα στρατηγικά ζητήματα, όπως η στάση απέναντι στη Ρωσία. Η Αριστερά ασχολείται τόσο με τις απειλές στο εσωτερικό, που αφορούν την άνοδο των κινημάτων που υποστηρίζουν ριζικές οικονομικές ή κοινωνικές αλλαγές, όσο και στο εξωτερικό, καθώς οι παραδοσιακοί ψηφοφόροι της προσεγγίζονται από λαϊκιστικά ακροδεξιά κινήματα όπως το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας και το γερμανικό AFD.

"Σε όλη την Ευρώπη, οι σοσιαλδημοκράτες έχουν χάσει τη φυσική τους κινητήρια δύναμη, η οποία ήταν εδώ και καιρό το συνδικαλιστικό κίνημα. Έτσι, έχασαν ένα σημαντικό τρόπο για να συνδεθούν με τον λαό και δεν τον έχουν αντικαταστήσει με τίποτα", λέει ο André Gattolin, ένας πρώην δημοσκόπος που τώρα είναι Γάλλος γερουσιαστής με το κόμμα των Πρασίνων.

"Είναι όλοι το ίδιο"

Η Αριστερά πληρώνει ακριβά τα χρόνια που ήταν στην εξουσία, τα οποία οι ψηφοφόροι δεν νοσταλγούν. Μετά την κρίση του 2008, η Αριστερά έχει συσχετισθεί με την απογοήτευση. Οι ψηφοφόροι δεν βλέπουν ότι είναι σε θέση να κυβερνήσει. "Οι πολιτικές τους δεν ήταν πολύ διαφορετικές από εκείνες της Δεξιάς, κι έτσι όταν οι συντηρητικοί είναι στην εξουσία οι ψηφοφόροι που θέλουν μια αλλαγή θυμούνται ότι δεν υπάρχει μεγάλη ελπίδα από την παραδοσιακή Αριστερά", δήλωσε ο Pierre Martin, πολιτικός επιστήμονας και ειδικός στο Ευρωπαϊκό εκλογικό σώμα της Αριστεράς στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών της Γκρενόμπλ. "Αυτό ευνοεί ριζικές προκλήσεις".

Σοσιαλιστές ή σοσιαλδημοκράτες έχουν επίσης κατά καιρούς συσχετιστεί με τη διαφθορά, όπως συνέβη με τα πρώην κομμουνιστικά κόμματα στην Ουγγαρία ή την Πολωνία. Οι επαναλαμβανόμενες ηθικές αδυναμίες στις σοσιαλιστικές κυβερνήσεις της Γαλλίας - αρχής γενομένης με τον πρώτο υπουργό Προϋπολογισμού του Ολάντ, ο οποίος αποκαλύφθηκε ότι ήταν φοροφυγάς- έχουν πείσει τους ψηφοφόρους ότι η Αριστερά δεν είχε καμία ιδιαίτερη θέση στην υψηλή ηθική.

Το σύνθημα "είναι όλοι ίδιοι" έδωσε μια ισχυρή ώθηση σε νέα κινήματα τόσο στην Αριστερά όσο και στη Δεξιά. Και στο Ηνωμένο Βασίλειο, η προσοδοφόρα καριέρα του Τόνι Μπλερ από τότε που έφυγε από την εξουσία μπορεί να έβλαψε το κόμμα του περισσότερο απ' ότι οι πραγματικές πράξεις της κυβέρνησής του. Ακόμα και στις λίγες χώρες όπου εξακολουθεί να μένει προσκολλημένη στην εξουσία, όπως η Γαλλία, η Αριστερά έχει καταβάλει ένα πολιτικό τίμημα για τις πολιτικές λιτότητας που ποτέ δεν ήταν σε θέση να αμφισβητήσει με επιτυχία. Σε χώρες όπου έχει σταλεί ξανά στο χρονοντούλαπο της αντιπολίτευσης, έχει τελματώσει από τις ασκήσεις ενδοσκόπησης στις παραδοσιακές αξίες που κάνουν την κατάληψη της εξουσίας μια μακρινή προτεραιότητα - όπως φαίνεται να συμβαίνει με το Εργατικό Κόμμα του Ηνωμένου Βασιλείου υπό τον Τζέρεμι Κόρμπιν. Και είναι όλο και περισσότερο διχασμένη μεταξύ εκείνων που θέλουν να κυβερνούν και εκείνων που προτιμούν τις διαμάχες.

Οι ψηφοφόροι δεν διασκεδάζουν. Από τη Μαδρίτη ως το Δουβλίνο και από το Λονδίνο ως το Βερολίνο, έχουν ως επί το πλείστον κρατήσει τους σοσιαλδημοκράτες εκτός εξουσίας από την αρχή της κρίσης. Η παραδοσιακή Αριστερά χάνει ψήφους ακόμη και όταν οι συντηρητικοί αντίπαλοι της εκδιώκονται από την κυβέρνηση, όπως συνέβη στην Ισπανία τον περασμένο Δεκέμβριο. Δέχεται επίσης μια ήττα όταν έχει κυβερνήσει σε συνασπισμό με κεντροδεξιούς αντιπάλους. Αυτή ήταν η περίπτωση που συνέβη νωρίτερα αυτόν τον μήνα στη Γερμανία, όπου το συντηρητικό κόμμα της Καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ CDU καταποντίστηκε στις περιφερειακές εκλογές - και παρέσυρε και το SPD. Συνέβη επίσης και τον περασμένο μήνα στην Ιρλανδία, όπου το Εργατικό Κόμμα υπέστη μεγαλύτερη ήττα από ό,τι ο βασικός εταίρος του συνασπισμού, το Fine Gael, χάνοντας 26 θέσεις από τις 33 που κατείχε προηγουμένως στην κάτω βουλή του κοινοβουλίου.

Οι πρώην χώρες της Ανατολικής Ευρώπης που κυριαρχούνταν από τη Σοβιετική Ένωση, εκτός από έναν σοσιαλδημοκράτη πρωθυπουργό της Τσεχικής Δημοκρατίας, ως επί το πλείστον κυβερνώνται από συντηρητικούς, μερικές φορές αυταρχικού τύπου, όπως στην Ουγγαρία. Μετά τις εκλογές του περασμένου Οκτωβρίου, το Sejm, το πολωνικό κοινοβούλιο, δεν έχει ούτε ένα μέλος από ένα αριστερό πολιτικό κόμμα. Ακόμη και στην οικονομική πολιτική, τα κόμματα που θα μπορούσαν κάποτε να επικαλεστούν ότι πιέζουν για δημοσιονομικά κίνητρα δεν μπορούν να το κάνουν από κοινού - έστω και μόνο επειδή κάτι τέτοιο θα μονοπωλούσε το SPD της Γερμανίας, τον μικρότερο εταίρο του συνασπισμού της Μέρκελ. Σε μια εποχή που ακόμη και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υποστηρίζει κάποια μορφή κεϋνσιανισμού - υψηλότερα ελλείμματα για την τόνωση της ανάπτυξης, υψηλότερο πληθωρισμό για να συρρικνωθεί το χρέος -τα παραδοσιακά αριστερά κόμματα αισθάνονται ανίκανα ή δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε κάτι που κάποτε ήταν ένα βασικό οικονομικό δόγμα.

Σε χώρες όπου η αριστερά κυβερνά, η εξουσία της είναι αδύναμη. Ο Ολάντ, ο οποίος συνεχίζει περήφανα την αριστερή σταυροφορία του, είναι ο λιγότερο δημοφιλής Γάλλος πρόεδρος από τότε που ανακαλύφθηκαν οι δημοσκοπήσεις. Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι, επικεφαλής του κεντροαριστερού PD, έχει εγκαταλείψει όλες τις αναφορές σε οποιαδήποτε μορφή σοσιαλδημοκρατικής ή σοσιαλιστικής κληρονομιάς στις ομιλίες του - αν και για εσωτερικούς λόγους, κάνει κριτική στη δημοσιονομική αδιαλλαξία της Γερμανίας. Ο Σοσιαλιστής Αντόνιο Κόστα υπήρξε πρωθυπουργός της Πορτογαλίας για τρεις μήνες, αλλά το κόμμα του έχασε τις εκλογές από τους κατεστημένους συντηρητικούς και μπορεί να κυβερνήσει μόνο σε συνασπισμό με άλλα αριστερά κόμματα.

"Η κρίση της Ευρωπαϊκής Αριστεράς είναι αναμφισβήτητη", σχολιάζει ο Marc Lazar, καθηγητής και διευθυντής του Κέντρου Ιστορίας στο Sciences Po στο Παρίσι. "Βρισκόμαστε σε μια φάση της ιστορίας της Ευρώπης, όπου η οικονομική κρίση, το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα, οι προκλήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θέτουν τα παραδοσιακά κόμματα της Αριστεράς σε μια δύσκολη θέση". Από τότε που ξεκίνησε η κρίση, τα παραδοσιακά αριστερά κόμματα είναι πρόθυμα να καταγγείλουν την κρίση του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, την αύξηση των ανισοτήτων, ή το αμόκ της παγκοσμιοποίησης, λέει ο Steven Coulter, καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο London School of Economics. "Αλλά μίλησαν για τα προβλήματα", είπε, " και δεν μίλησαν πολύ για τις λύσεις". Ακόμα και όταν το κάνουν, δεν είναι διαφωτιστικά. Όσον αφορά τις νέες προκλήσεις, όπως η τρομοκρατία ή η μετανάστευση, λέει ο Coulter, " είπε, «διανοητικά δεν υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα από την Αριστερά".

Έμεινε πίσω

Είναι μια μακρινή κραυγή από τη θριαμβευτική εποχής της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη πριν από τρεις δεκαετίες. "Τότε, μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ακόμα και όταν δεν ήταν στην εξουσία, η αριστερά είχε κερδίσει την πνευματική και πολιτισμική μάχη," σχολιάζει ο Lazar. "Η χρυσή εποχή της σοσιαλδημοκρατίας ήταν η χρυσή εποχή του καπιταλισμού - έστω και μόνο επειδή η ανακατανομή ήταν πιθανή".

Οι λύσεις αποδεικνύονται φευγαλέες. Η Αριστερά φαίνεται σε θέση να κερδίσει τις καρδιές και τα μυαλά των ψηφοφόρων και πάλι, ισχυριζόμενη μόνο ότι μπορεί να κάνει ό,τι κάνει και η Δεξιά. Δεν έχει πολλές ελπίδες να εστιάσει σε κοινωνικά ή πολιτιστικά θέματα - έστω και μόνο επειδή οι περισσότερες από αυτές τις πνευματικές και πολιτικές μάχες έχουν κερδηθεί, είτε καιρό πριν ή πιο πρόσφατα, από την θανατική ποινή ως το δικαίωμα στην έκτρωση και το γάμο ομοφυλοφίλων. Η πολιτική του "αριστερού τρόπου ζωής " δεν πουλάει πια στην κάλπη.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα παλιά κόμματα είναι υπό αμφισβήτηση από τα νέα κινήματα που πιέζουν για πιο ριζοσπαστικές πολιτικές. Ο Philippe Marlière, καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο University College του Λονδίνου, σημειώνει ότι τα κόμματα που κάποτε υποστήριζαν μια ριζοσπαστική "ρήξη" με το καπιταλιστικό σύστημα είτε έχουν εξαφανιστεί, είτε μετακινήθηκαν σε πιο σοσιαλδημοκρατικές περιοχές - όπως αυτό που απέμεινε από το άλλοτε πανίσχυρο γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα. "Η διαφορά μεταξύ της ριζοσπαστικής και της παραδοσιακής Αριστεράς δεν είναι πλέον η επιλογή μεταξύ μεταρρύθμισης και επανάστασης", λέει. Ένα σημάδι των καιρών; Ακόμη και το Κομμουνιστικό Κόμμα υποστηρίζει τη συμμετοχή της Γαλλίας στο ευρώ.

Άλλα κινήματα που αμφισβητούν την ίδια τη φύση του τι ήταν κάποτε ένα πολιτικό κόμμα είναι σε άνοδο. Το ισπανικό σοσιαλιστικό PSOE δεν επωφελήθηκε από την ήττα της συντηρητικής κυβέρνησης του Μαριάνο Ραχόι τον περασμένο Δεκέμβριο -μέχρι που έχασε και έδρες. Αλλά το κίνημα Podemos, μαζί με το νέο ριζοσπαστικό κεντρώο και φιλελεύθερο κόμμα Ciudadamos, είναι πλέον σημαντικοί παράγοντες στη θεσμική πολιτική της χώρας.

Το αν η ριζοσπαστική αριστερά είναι έτοιμη να κυβερνήσει, ακόμη και σε συνασπισμό με άλλο εταίρο, παραμένει ο μεγάλος άγνωστος. Δεν υπάρχουν πρόσφατα παραδείγματα στην Ευρώπη, εκτός από τους πρώτους έξι μήνες της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ πέρυσι στην Αθήνα. Αλλά ο Martin είπε ότι το παράδειγμα δεν έχει και πολλή σημασία, διότι "το πρόβλημα στην Ελλάδα παραμένει το να δημιουργήσει σωστά κυβερνητικά όργανα και ένα σύγχρονο κράτος και δεν μας λέει πολλά για την υπόλοιπη Ευρώπη".

Καθώς τα παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα συνεχίζουν να αναρωτιούνται τι σημαίνει να είσαι αριστερός σήμερα, κάποιοι έχουν ήδη διακηρύξει το τέλος του παραδοσιακού κομματικού συστήματος. Πολιτικοί όπως ο μεταρρυθμιστής υπουργός οικονομίας της Γαλλίας Εμμανουέλ Μακρόν δύσκολα κρύβουν την περιφρόνηση που έχουν για ένα γραφειοκρατικό κομματικό σύστημα, στο οποίο οι παραδοσιακές έννοιες της "Δεξιάς" ή της "Αριστεράς" έχουν χάσει τη σημασία τους. "Η πραγματική διάσπαση, όλο και περισσότερο, θα είναι μεταξύ μεταρρυθμιστών και συντηρητικών", δήλωσε ένας συνεργάτης του Μακρόν.

Ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Μανουέλ Βαλς, ο οποίος τουλάχιστον για το θέμα αυτό συμφωνεί με τον Μακρόν, παρόλο που η αντιπαλότητα των δύο ανδρών φαίνεται να μεγαλώνει, συνεχίζει να επαναλαμβάνει κάθε φορά που ρωτάται ότι είναι ένας άνθρωπος από την Αριστερά - παρόλο που εδώ και καιρό θέλει να αλλάξει το όνομα του Σοσιαλιστικού Κόμματός του. "Η Αριστερά", είπε κάποτε ο Βαλς, "είναι μια θαυμάσια λέξη". Οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι δεν έχουν πειστεί και τόσο για το "θαυμάσια".

politico.eu

Διαβάστε περισσότερα