Το ευρωπαϊκό όραμα καί η εικαζόμενη συναίνεση

Όπως μάς θυμίζει ο μεγαλοπρεπής εορτασμός τού Ιωβηλαίου τής βασίλισσας τής Αγγλίας καί τό σχετικό άρθρο τού Project-Syndicate, κοινωνική συνοχή σημαίνει συνεκτική αφήγηση.

Τό μόνο πού επιτυγχάνεται μέ τήν αποδόμηση καί τήν καταγγελία τής αφήγησης ως απλώς φαντασιακής είναι η αποδόμηση τής ίδιας τής κοινωνικής συνοχής. Καί τό κατά πόσον η ενωμένη Ευρώπη διαθέτει συνεκτική αφήγηση αποτελεί ένα ανοιχτό ερώτημα.

Η πολιτική υποστήριξη τού οράματος γιά μιά ενωμένη Ευρώπη οδήγησε σέ μορφώματα-επιτεύγματα πρωτόγνωρα:

η Ευρωπαϊκή Ένωση καί η Ευρωζώνη αποτελούν σίγουρα ιστορική πρωτοπορία, πόσω μάλλον άν αναλογιστούμε ότι κατ’ ουσίαν αποτελούν τήν διάδοχη κατάσταση δύο παγκοσμίων πολέμων στόν ευρωπαϊκό χώρο.

Μολαταύτα, φαίνεται σήμερα πώς αυτό ακριβώς τό όραμα «δέν νοιώθει καί πολύ καλά τελευταία». Μέ τούς πρώτους τριγμούς, μέ τά πρώτα στοιχειωδώς σοβαρά προβλήματα, η ενοποίηση καί η θέληση τών λαών γιά εξωστρέφεια δοκιμάζεται μέ αβέβαιη έκβαση.

Οι χώρες «τού Βορρά» διερωτώνται γιατί νά συνεχίσουν τήν σκανδαλώδη υποστήριξη στίς χώρες «τού νότου», οι οποίες μέ τήν σειρά τους αναπτύσσουν μιά δικαιολογημένη καχυποψία απέναντι στίς ηγεσίες τών βορείων εταίρων τους.

Ήρθε η ώρα νά αναρωτηθούμε, σέ ποιάν αφήγηση βασίστηκε τό τιτάνιο εγχείρημα τής ευρωπαϊκής ενοποίησης; Πέρα από τά διακρατικά συμφέροντα ή καί αυτήν ακόμα τήν επιδίωξη τής ειρήνης καί τής συνεργασίας, αναπτύχθηκε κάποια αφήγηση ικανή νά εγγυηθεί τήν συνοχή τής ενωμένης Ευρώπης;

Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική. Δέν υπήρξε η πρόνοια μιάς τέτοιας αφήγησης. Η ρητορική πού πλαισίωσε τό όραμα τής ενωμένης Ευρώπης βασίστηκε αποκλειστικά καί μόνον στό ζητούμενο τής ειρήνης, μά όσο μεγαλώνει η χρονική απόσταση από τούς δύο παγκοσμίους πολέμους, τόσο ξεθωριάζει αυτό τό στοιχείο ως βασικός συνεκτικός ιστός.

Τό «ζητούμενο τής ειρήνης» καί τής συνεργασίας αποτελεί έναν εξαιρετικά ασταθή παράγοντα στίς αναταράξεις τού συλλογικού «θυμικού» καί «λογιστικού», όπως συμβαίνει σήμερα π.χ. καί στήν Γερμανία καί στήν Ελλάδα.

Οι λόγοι γιά μιά Ε.Ε. θεωρήθηκαν «συμφωνημένα αυτονόητα», στά οποία η συναίνεση αποδεικνύεται σταδιακά απλώς εικαζόμενη. Ακόμα καί μιά προσπάθεια νά ψηλαφηθεί σέ θεωρητικό επίπεδο κοινός ιστορικός άξονας πρόσφορος σέ ανάπτυξη κοινής ευρωπαϊκής αφήγησης εμποδίζεται από διάφορα ιστορικά απορούμενα, μέ σημαντικώτερο τό εξής:

Ποιά είναι η ιστορική απαρχή μιάς δικαιολογημένης θεώρησης τής Ευρώπης ως ενοειδούς;

Πρίν προχωρήσουμε, άς κατανοήσουμε ότι αυτό δέν είναι ένα θεωρητικό ερώτημα πού αφορά τά σπουδαστήρια τών λογίων. Χωρίς απάντηση σέ αυτό τό ερώτημα δέν μπορεί νά υπάρξει ευρωπαϊκή κοινή αφήγηση. Καί χωρίς ευρωπαϊκή κοινή αφήγηση δέν μπορεί νά υπάρξει ευρωπαϊκή κοινωνική συνοχή – δηλαδή, ευρωπαϊκή Ένωση.

Δυστυχώς, η εξόχως προβληματική απάντηση πού δίδεται σέ αυτό τό ερώτημα είναι «ο Καρλομάγνος». Συχνώτατα στήν Ευρώπη εντοπίζονται οι απαρχές τής «ιστορίας τής Ευρώπης» στήν ενοποίηση τού τότε χάους υπό τόν Καρλομάγνο, τόν 8ο-9ο αιώ