Σύνοδος κορυφής της Μάλτας: Τα βαθιά διλήμματα της ΕΕ για τους πρόσφυγες

Η πτήση της Aegean Airlines αναχώρησε από την Αθήνα για τις Βρυξέλλες στις 8.30 π.μ. την περασμένη Τετάρτη, μεταφέροντας έξι οικογένειες Σύρων και Ιρακινών στη νέα ζωή τους στο Λουξεμβούργο. Μόλις έφτασαν, οι 30 πρόσφυγες έκαναν ένα δίωρο ταξίδι με λεωφορείο προς το Μεγάλο Δουκάτο για να τακτοποιήσουν τα χαρτιά τους. Ήταν αναμφίβολα μια μεγάλη στιγμή, όχι μόνο για τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά που έκαναν το σύντομο αλλά επικίνδυνο πέρασμα από την Τουρκία προς τα ελληνικά νησιά. Από τους περισσότερους από τους 600.000 ανθρώπους που έχουν περάσει στην ΕΕ από την Ελλάδα φέτος, αυτοί ήταν οι πρώτοι που καταχωρήθηκαν τα στοιχεία τους και στη συνέχεια επανεγκαταστάθηκαν αλλού στην Ευρώπη, στο πλαίσιο του φιλόδοξου προγράμματος της ΕΕ για τις υποχρεωτικές ποσοστώσεις στη μοιρασιά 160.000 προσφύγων.

Χρειάστηκαν δύο μήνες για να διευθετήσουν οι αρχές του Λουξεμβούργου τους νεοφερμένους. Κανένας από εκείνους που πλανάται στην Ελλάδα δεν ήθελε να μεταφερθεί στην πλουσιότερη χώρα της ΕΕ (σε όρους κατά κεφαλήν εισοδήματος), τη δεύτερη σε παγκόσμιο επίπεδο μετά το Κατάρ. Το Λουξεμβούργο προεδρεύει στην εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ. Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, πρωθυπουργός του την περίοδο 1995-2013, είναι επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ένας από τους αρχιτέκτονες του νέου συστήματος ποσοστώσεων. Έτσι, οι υπάλληλοι του Λουξεμβούργου ήταν πρόθυμοι να δείξουν ότι κάνουν το καθήκον τους.

«Μερικοί από αυτούς που επιλέχθηκαν για να πάνε στο Λουξεμβούργο αρνήθηκαν, επειδή όλοι ήθελαν να πάνε στη Γερμανία» δήλωσε ο Δημήτρης Αβραμόπουλος, ο Ευρωπαίος Επίτροπος για τη μετανάστευση. Αν οι πρόσφυγες αρνούνται να πάνε στο Λουξεμβούργο, θα είναι ένα πολύ δυσκολότερο να τους πείσουν να πάνε στη Σλοβακία ή την Εσθονία.

Η μάλλον ανώμαλη αρχή της ανταλλαγής των προσφύγων στην Ευρώπη υπογραμμίζει τα πολλαπλά διλήμματα της ΕΕ, ενώ οι ηγέτες συναντώνται στη Μάλτα, την Τετάρτη και την Πέμπτη για την πέμπτη σύνοδο κορυφής από τον Ιούνιο σχετικά με το επείγον θέμα. Η σύγχυση, οι διαφωνίες και η λασπολογία των τελευταίων μηνών έχουν θέσει ένα θεμελιώδες ερώτημα: θέλουν μια Ευρώπη ανοιχτών ή κλειστών συνόρων; Το δίλημμα είναι ενσωματωμένο στις διαμετρικά αντίθετες πολιτικές της γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ και του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας, Βίκτορ Ορμπάν.

Η Μέρκελ έχει κερδίσει τα διεθνή εύσημα για τη φιλελεύθερη πολιτική των «ανοικτών θυρών» της. Δέχεται όμως πολλαπλές επιθέσεις στο εσωτερικό, από αντάρτες στην κυβέρνηση συνασπισμού της, από την ΕΕ επειδή οι εταίροι της δεν είναι σίγουροι για το τι θέλει και από τρίτες χώρες οι οποίες δηλώνουν ότι είναι πρόθυμες να βοηθήσουν, αλλά είναι επίσης αμήχανες από την απουσία συνεκτικής πολιτικής στο Βερολίνο. Ο Ορμπάν, καταγγέλλοντας τους φιλελεύθερους ως ανίδεους, σφραγίζοντας τα σύνορα της Ουγγαρίας με συρματόπλεγμα και καταργώντας αποτελεσματικά τη διεκδίκηση του ασύλου, είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην πατρίδα του λόγω της σκληροπυρηνικής πολιτικής του. Επίσης, κερδίζει όλο και περισσότερο την σιωπηλή υποστήριξη των άλλων ηγετών της ΕΕ.

«Δεν λέω ότι θα πρέπει να τον υποστηρίζουν πλήρως», είπε ένας ανώτερος διπλωμάτης που συμμετέχει στη σύνοδο κορυφής της Μάλτας. «Αλλά έχει ένα δίκιο. Υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτά που λέει». Η διήμερη σύνοδος κορυφής στη Βαλέτα είναι ένα λαμπερό γεγονός, συγκεντρώνοντας περισσότερους από 60 ευρωπαίους και αφρικανούς ηγέτες, με την ΕΕ να κρατά μια μικτή στάση «μαστίγιου και καρότου», συμπεριλαμβανομένου και ενός ταμείου 1,8 δις ευρώ, σε μια προσπάθεια να πείσει τις αφρικανικές κυβερνήσεις να λάβουν πίσω τους μετανάστες και να διακόψουν τη ροή τους προς την Ευρώπη. Πολλοί από αυτούς έχουν απογοητευτεί με τη στρατηγική περιορισμού της ΕΕ, που θεωρούν ότι μοιάζει με μια μορφή εκβιασμού. «Λένε ότι είναι όλα σχετικά με την Ευρώπη και την εξωτερίκευση των δικών της προβλημάτων», είπε ο διπλωμάτης, ο οποίος έχει επαφές με τις αφρικανικές κυβερνήσεις. «Οι Ευρωπαίοι δεν είναι ακριβώς οραματιστές», σχολιάζει ένας άλλος διεθνής αξιωματούχος που συμμετέχει στη Μάλτα. «Και δεν συνειδητοποιούν ότι δεν είναι πλέον το κέντρο του κόσμου».

Τις συναντήσεις με τους Αφρικανούς θα ακολουθήσει την Πέμπτη μια άλλη επείγουσα σύνοδος κορυφής της ΕΕ που ζήτησε ο Ντόναλντ Τουσκ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο οποίος ακολουθεί μία όλο και περισσότερο φιλική προς τον Ορμπάν γραμμή στην κρίση. Το περιβάλλον του προβλέπει ότι ο Τουσκ θα πιέσει για «δραστικά και ριζικά μέτρα» από την ΕΕ, το οποίο μεταφράζεται ως μερικό κλείσιμο των συνόρων στην περιοχή Σένγκεν της Ευρώπης, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά.

Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος και τη γεωγραφία της, καθώς και τον αριθμό των ατόμων που εμπλέκονται, η Γερμανία είναι αυτή που απορροφά τους κραδασμούς της Ευρώπης από την κρίση των προσφύγων. Αναμένεται να λάβει ένα εκατομμύριο νέους πρόσφυγες το τρέχον έτος. Σε μια συνάντηση με τους ηγέτες των Βαλκανίων πριν από δύο εβδομάδες, είχε ζητηθεί επανειλημμένα από τη Μέρκελ να διευκρινίσει την πολιτική της. «Σε πολλούς δεν αρέσει ότι η Γερμανία τους λέει τι να κάνουν. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι οι Γερμανοί δεν ξέρω τι να κάνουν», είπε ο ανώτερος διπλωμάτης.

Τα σήματα από το Βερολίνο ήταν πολύ ανάμικτα την περασμένη εβδομάδα. Οι υπουργοί Εσωτερικών και Οικονομικών της Μέρκελ, στο ίδιο κόμμα και οι δύο, συχνά της αντιστέκονται. Την Παρασκευή, το υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε μια απότομη στροφή, λέγοντας ότι οι Σύριοι δεν θα είναι πλέον επιλέξιμοι για πλήρες άσυλο στη Γερμανία. Στη συνέχεια το ανακάλεσε εν μέσω αντιδράσεων στον συνασπισμό. Την Τρίτη, το ίδιο υπουργείο ανέφερε ότι το Βερολίνο δίνει τέλος στην πολιτική ανοικτών θυρών για τους Σύριους και θα τους επιστρέψει στη χώρα όπου εισήλθαν στην ΕΕ -αν και όχι στην Ελλάδα. Αυτό θα επιφέρει μια ενίσχυση των γερμανικών συνόρων, με ανησυχητικές αλυσιδωτές συνέπειες για τις χώρες της ΕΕ, όπως η Κροατία και η Σλοβενία, η οποία θα αφήσει να περάσουν δεκάδες χιλιάδες μετανάστες μόνο σε περίπτωση που τελούν υπό καθεστώς διαμετακόμισης. Το ίδιο ισχύει και για τις χώρες μη μέλη της ΕΕ στη βαλκανική οδό, όπως η Σερβία και η ΠΓΔΜ.

«Η Μέρκελ ρωτήθηκε αν θα κλείσει τα σύνορα και είπε στους άλλους ηγέτες ξεκάθαρα ‘δεν θα κάνω ποτέ κάτι τέτοιο’», δήλωσε ένας άλλος ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ. «Αν κλείσεις τα γερμανικά σύνορα, τελειώνεις την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό».

Η Μέρκελ, όμως, είναι όλο και πιο μόνη και δέχεται όλο και περισσότερες επιθέσεις. Οι πολιτικοί λένε κατ' ιδίαν ότι ψάχνει για έναν τρόπο για να υποχωρήσει χωρίς να χάσει την αξιοπιστία της. Η ανοιχτή πολιτική της "σφίγγει" σταδιακά. Θέλει επίσης να συμφωνήσει με την Τουρκία, κάνοντας την Άγκυρα να αστυνομεύει τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ μαζί με την Ελλάδα, κυρίως επειδή δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στην ικανότητα της Αθήνας να το κάνει. Στην τελευταία πολιτική κίνηση, το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες πιέζουν τις χώρες διέλευσης των Βαλκανίων για τη δημιουργία νέων «κέντρων επεξεργασίας» για τον έλεγχο των αιτούντων άσυλο. Είναι μια παραδοχή ότι η πολιτική λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων και καταγραφής για πρώτη φορά στην Ελλάδα πριν από τη μετάβαση, απέτυχε. Ωστόσο, ούτε η Σλοβενία, ούτε η Κροατία, ούτε η Σερβία θέλουν να τους καταγράψουν, από το φόβο ότι στη συνέχεια θα επιβαρυνθούν με την ευθύνη για τους πρόσφυγες.

Ο Αβραμόπουλος ακούγεται πικραμένος και απογοητευμένος. «Η Σένγκεν είναι το μεγαλύτερο και το πιο απτό επίτευγμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», είπε. «Ωστόσο, ορισμένες πολιτικές θέτουν σε κίνδυνο την Σένγκεν. Είναι μια δύσκολη στιγμή για την Ευρώπη. Δυστυχώς, το ευρωπαϊκό όνειρο έχει εξαφανιστεί». Η σύγχυση σχετικά με την πολιτική αυτή επιδεινώνεται από την όλο και πιο γελοία αναντιστοιχία ανάμεσα στο τι λένε οι ηγέτες της ΕΕ και τι κάνουν. Πριν από λίγες εβδομάδες, υποσχέθηκαν να στείλουν 400 αστυνομικούς στη Σλοβενία για να βοηθήσουν την εισροή. Μόνο 33 έχουν φτάσει. Από τους 160.000 πρόσφυγες που συμφώνησαν να μοιραστούν το Σεπτέμβριο - αυτό είναι πλέον το δίκαιο της ΕΕ - 116 έχουν επανεγκατασταθεί από την Ιταλία και την Ελλάδα.

Πριν από μήνες συμφώνησαν επίσης να μοιραστούν 22.500 πρόσφυγες απευθείας από τους καταυλισμούς στην Τουρκία και τον Λίβανο. Μέχρι σήμερα, 132 Σύριοι έχουν φθάσει στο Λιχτενστάιν, την Τσεχική Δημοκρατία και την Ιταλία. Σε κάθε έκτακτη συνεδρίαση, οι υπουργοί και οι ηγέτες ζητούν ενισχύσεις για τη συνοριακή υπηρεσία της ΕΕ, τη Frontex. Στη συνέχεια, αδυνατούν να παράσχουν τη στελέχωση, τη χρηματοδότηση και τον εξοπλισμό που είχαν υποσχεθεί. «Οι περισσότεροι από αυτούς τους ηγέτες έχουν χαθεί και περιμένουν κάποιος σαν τον Τουσκ να εμπνευστεί μια μεγάλη ιδέα», δήλωσε ο ανώτερος διπλωμάτης. «Αυτή είναι η πρόκληση, διότι το όλο θέμα μπορεί να καταρρεύσει και μεμονωμένες χώρες θα αρχίσουν να ακολουθούν μετά από την Ουγγαρία. Αυτό δεν θα βοηθήσει την Ευρώπη να διατηρήσει την αξιοπιστία της».

theguardian.com

Διαβάστε περισσότερα