Σαράντα χρόνια από τον θάνατο του Μάο -Το φάντασμα του Μεγάλου Τιμονιέρη πάνω από την Κίνα

Σχεδόν 18 χρόνια μετά τον θάνατο του Μάο Τσε Τουνγκ, ήταν δυνατόν ένας σημαίνων σινολόγος να δώσει στο βιβλίο του σχετικά με τις κινεζικές μεταρρυθμίσεις τον τίτλο "Η ταφή του Μάο". Και ποιος θα διαφωνούσε; Οι οικονομικές αλλαγές και η φιλική στις αγορές στροφή του Ντενγκ Σιαοπίνγκ φάνηκε να είχε θέσει μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ της Κίνας του και της εποχής του Μάο, που ήταν τόσο γεμάτη βία, τραύματα και ανθρώπινο πόνο. Κι όμως, στην 40η επέτειο από το θάνατο του Μάο αυτό το μήνα, ένα σινολόγος τώρα θα δίσταζε να επιλέξει ένα παρόμοιο τίτλο. Κάτι σαν το "Ο Μάο δεν θάφτηκε

Επειδή η Κίνα εξακολουθεί να αγωνίζεται για να βαλσαμώσει τον μπαμπούλα. Ο ίδιος ο Μάο είπε ότι ήθελε να αποτεφρωθεί και οι φιλελεύθεροι διανοούμενοι συχνά ζητούν την αποτέφρωση του και την επιστροφή της τέφρας του στη γενέτειρά του Σαοσάν. Αλλά το πτώμα του εξακολουθεί να βρίσκεται στο επίκεντρο της κινεζικής πολιτείας, σε μια γυάλινη σαρκοφάγο στην πλατεία Τιενανμέν, την οποία επισκέπτονται χιλιάδες. Αν και οι περισσότερες εικόνες του Μάο έχουν αφαιρεθεί από δημόσιους χώρους, η εικόνα του εξακολουθεί να κρέμεται από την Πύλη της Ουράνιας Ειρήνης. Εάν πετάξεις ένα μπουκάλι μελάνι σε αυτήν, τιμωρείσαι με 14 μήνες στη φυλακή. Ο Μάο θα είχε εκφράσει τον αποτροπιασμό του για τον σημερινό υλισμό της Κίνας. Ωστόσο, το πορτρέτο του είναι, επίσης, σε κάθε χαρτονόμισμα. Είναι σαν να έχει τον τελευταίο λόγο.

Οι οδηγοί ταξί κρεμούν εικόνες του Μάο στους καθρέφτες τους. Όταν ρωτάς τον λόγο, σου λένε ότι ο Μάο ήταν ένας "σπουδαίος ηγέτης", που είχε τα κότσια να κάνει πόλεμο με τους Αμερικανούς (κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης της Κορέας, την περίοδο 1950-1953). Για τους νεότερους Κινέζους, ο Μάο έχει τη θέση του καλόκαρδοι ιδρυτή της χώρας. Και στην Σαοσάν, υπάρχει ένα εστιατόριο που σερβίρει αγαπημένα πιάτα του Μάο στις ορδές των τουριστών. Υπάρχει ακόμη και ένα ιερό για τον Μεγάλο Τιμονιέρη. Πλαστικά λουλούδια είναι γύρω από το λαιμό του, θυμίαμα και πορτοκάλια στα πόδια του -μαζί με τα ολοένα και περισσότερα χαρτονομίσματα με την μορφή του. Ο επαναστάτης άθεος έχει γίνει ένας άλλος θεός στο κινεζικό λαϊκό πάνθεον.

Για να είμαστε σαφείς σχετικά με την ηγεσία του: αναδείχθηκε ως ηγέτης του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος μέσα από τις αδίστακτες εκκαθαρίσεις του κόμματος στις αρχές του 1940. Από την "απελευθέρωση" της Κίνας, δηλαδή, η κομμουνιστική νίκη εναντίον των εθνικιστών του Κουόμινταγκ το 1949, η βία ήταν, όπως το θέτει ο Frank Dikötter, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, όχι ένα υποπροϊόν, αλλά η ουσία της ηγεσίας του Μάο: μια ηγεμονίας υποσχέσεων που δεν τηρήθηκαν, συστηματικής βίας και σημαντικού τρόμου. Η ιδιοφυΐα της βίας του Μάο ήταν να εμπλέξει όλο και περισσότερους ανθρώπους σε αυτήν. Μεταξύ 1950 και 1952 περίπου 2 εκατ. "ιδιοκτήτες" και "πλούσιοι αγρότες" -εντελώς τεχνητοί ορισμοί, που εισήχθησαν από τη Σοβιετική Ένωση, για μια χώρα χωρίς μεγάλους γαιοκτήμονες- θανατώθηκαν. Μια παράλληλη εκστρατεία διεξήχθη ενάντια στους "αντεπαναστάτες". Ο Μάο και οι συνεργοί του καθόρισαν ποσοστώσεις εκτέλεσης για κάθε επαρχία: έως τέσσερα άτομα ανά χίλια. Περί τα 5 εκατ. σκοτώθηκαν μεταξύ 1949 και 1957 -μια χρυσή εποχή, σχετικά μιλώντας, πριν από τη φρίκη του Μεγάλου Άλματος προς τα εμπρός του Μάο και την επακόλουθη πείνα (έως 30 εκατ. νεκροί) και την Πολιτιστική Επανάσταση της δεκαετίας του 1960 και του 1970 (πάνω από 1 εκατομμύριο νεκροί). Πώς μπορεί ένας άνθρωπος με τόσο αίμα στα χέρια του, όπως ο Αδόλφος Χίτλερ ή ο Στάλιν, να θεωρείται αποδεκτός;

Το ερώτημα δεν περιορίζεται στην Κίνα. Αυτό το μήνα, συναυλίες που δοξάζουν τον Μάο επρόκειτο να πραγματοποιηθούν από μια ομάδα που συνδέεται με την Κίνα, στο Σίδνεϊ και τη Μελβούρνη. Μέχρι να ακυρωθούν λόγω των απειλών για επεισόδια από διαδηλωτές, οι αξιωματούχοι της πόλης υπερασπίστηκαν τις συναυλίες ως εκφράσεις της ελευθερίας του λόγου. Δεν θα έκαναν το ίδιο και για εκδηλώσεις προς τιμήν του Χίτλερ ή του Στάλιν. Αλλού, ένα εστιατόριο στο Λονδίνο έχει θέμα την Πολιτιστική Επανάσταση. Ένα σοφιστικέ Δυτικό κατάστημα, με κινεζικό θέμα, πουλά παιχνιδιάρικα ρολόγια στα οποία ο Μάο κουνά το χέρι του χαιρετώντας τα πλήθη.

Μια απάντηση είναι ότι μια προσωπική πλευρά του Μάο λάμπει μέσα στα πρώτα του χρόνια, η οποία που δρα κατά της μνήμης των τερατουργημάτων που έκανε αργότερα. Ο πρώιμος Μάο είχε το δώρο της συμπόνιας και της φιλίας, που απουσίαζε από τον Χίτλερ ή τον Στάλιν. Ήταν, άλλωστε, εξαιρετικά καλά διαβασμένος, και παρότι δεν ήταν και πολύ δύσκολο να είναι καλύτερος ποιητής από όσο ήταν ο Χίτλερ ζωγράφος, ο Μάο ήταν στην πραγματικότητα ένας από τους ωραιότερους κινέζους ποιητές της εποχής του. Τέλος, όπως επισημαίνει ο Kerry Brown του King College του Λονδίνου, η άνοδος του Μάο στην εξουσία συνοδεύτηκε στην ταραγμένη Κίνα του πρώτου μισού του 20ου αιώνα από ένα κινούμενο προσωπικό τραύμα: δεν ήταν μόνο οι θάνατοι τόσων επικεφαλής ομοϊδεατών του, αλλά και τα μέλη της οικογένειάς του. Το 1930 η δεύτερη σύζυγός του εκτελέστηκε από τους εθνικιστές επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει τον Μάο. Ο γιος του, ο Μάο Ανίνγκ, σκοτώθηκε το 1950 από μια αμερικανική αεροπορική επιδρομή κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας. Το τραύμα προκαλεί συμπάθεια μεταξύ εκείνων που γνωρίζουν την ιστορία. Μερικοί υποστηρίζουν ότι η δυστυχία που ο Μάο γνώρισε στις αρχές της ζωής του μπορεί να πάγωσε τα συναισθήματά του, για την καταστροφή που προκάλεσε αργότερα.

Ωστόσο, η πιο ισχυρή απάντηση θα πρέπει να είναι ότι, ενώ τα καθεστώτα του Χίτλερ και του Στάλιν είχαν καταρρεύσει προ πολλού, οι κομμουνιστές της Κίνας συνεχίζουν να είναι στην εξουσία. Και, όπως επισημαίνει ο Brown, η εθνική ιστορία που ο Μάο δημιούργησε, φέρνοντας μαζί ένα έθνος μετά από έναν αιώνα αναταραχών και ταπείνωσης από τους Ιάπωνες και άλλα ξένα χέρια, παραμένει συναισθηματικά καθησυχαστική και ικανοποιητική για πολλούς Κινέζους, παρά τις πολλές τρύπες.

Αυτό σημαίνει ότι οι κομμουνιστές κυβερνήτες της Κίνας θα πρέπει να ανεχτούν τον Μάο. Η τρέλα του για την διαρκή επανάσταση και οι δημοφιλείς επιθέσεις στο κόμμα είναι ανάθεμα για τον Πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ. Ο Κομφούκιος, τον οποίο ο Μάο διέσυρε, είναι πολύ περισσότερο οπαδός του Σι, με τα διδάγματα του, την ιεραρχία, την πίστη και την ευθύτητα. Αλλά ο Σι έχει ένα πρόβλημα. Όπως το θέτει ο Brown, ένα κόμμα με ρίζες στην τρομοκρατία, την παρανομία και την επανάσταση πρέπει σήμερα να παρουσιαστεί ως προπύργιο της σταθερότητας και της δικαιοσύνης. Ο Σι γνωρίζει ότι ο Μάο παραμένει το θεμέλιο της εξουσίας του. Γι' αυτό και το καθεστώς δεν επιτρέπει παρεκκλίσεις, κλείνοντας πρόσφατα το μόνο κινεζικό μουσείο αφιερωμένο στη φρίκη της Πολιτιστικής Επανάστασης, και κλείνοντας ένα περιοδικό που αμφισβητούσε τον μαοϊσμό. Ο Μάο εξέπεμπε θετική δύναμη, συναρπάζοντας ακόμη και τον Χένρι Κίσινγκερ. Ο Σι ξέρει ότι έχει δανειστεί μέρος της δύναμής του.

economist.com

Διαβάστε περισσότερα