Παγκόσμια οικονομική κρίση: Mια ιστορία που δεν τελειώνει ποτέ

Έχουν περάσει σχεδόν δέκα χρόνια από την έκρηξη της φούσκας των ακινήτων στην Αμερική. Έχουν περάσει έξι απ’ όταν η αφερεγγυότητα της Ελλάδας πυροδότησε την κρίση του ευρώ. Η σύνδεση αυτών των επεισοδίων ήταν η ταχεία συσσώρευση του χρέους, την οποία ακολούθησε ένα φιάσκο. Ένα τρίτο επεισόδιο στα χρονικά του χρέους βρίσκεται σε εξέλιξη. Αυτή τη φορά το σκηνικό είναι οι αναδυόμενες αγορές. Οι επενδυτές έχουν ήδη εγκαταλείψει τις επενδύσεις

Οι κρίσεις χρέους στις φτωχότερες χώρες δεν είναι κάτι καινούργιο. Κατά κάποιο τρόπο, αυτή θα είναι λιγότερο δραματική από τις χρεοκοπίες και τις διαλυμένες νομισματικές ισοτιμίες που σημάδεψαν τις συγκρούσεις στη δεκαετία του 1980 και του 1990. Οι αναδυόμενες αγορές σήμερα, σε γενικές γραμμές, έχουν πιο ευέλικτες συναλλαγματικές ισοτιμίες, μεγαλύτερα αποθέματα και μικρότερο μερίδιο των χρεών τους σε ξένο νόμισμα. Παρόλα αυτά, το φιάσκο θα πλήξει την ανάπτυξη πιο σκληρά απ’ όσο περιμένουν οι άνθρωποι τώρα, αποδυναμώνοντας την παγκόσμια οικονομία, ακόμη και αν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αρχίσει να αυξάνει τα επιτόκια.

Και στους τρεις τόμους αυτής της τριλογίας του χρέους, ο κύκλος ξεκίνησε με εισροή κεφαλαίων πέρα από τα σύνορα, μειώνοντας τα επιτόκια και τονώνοντας την πιστωτική επέκταση. Στην Αμερική ένα πλεόνασμα παγκόσμιων αποταμιεύσεων, με ένα μεγάλο μέρος τους να προέρχεται από την Ασία, διοχετεύθηκε σε δάνεια υψηλού κινδύνου, με καταστροφικά αποτελέσματα. Στη ζώνη του ευρώ, οι λιτοί Γερμανοί βοήθησαν στη χρηματοδότηση των ιρλανδικών ακινήτων και των ελληνικών δημοσίων δαπανών.

Ενώ αυτές οι φούσκες του πλούσιου κόσμου αποτύγχαναν, στέλνοντας τα επιτόκια σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, η ροή των κεφαλαίων άλλαξε κατεύθυνση. Χρήματα έρεαν από τις πλούσιες χώρες προς τις φτωχότερες. Αυτός ήταν τουλάχιστον ο σωστός τρόπος. Αλλά ήταν και ακόμα ένα ευκαιριακό ξεφάντωμα: τόσα πολλά δανείστηκα πάρα πολύ γρήγορα, και οι επιχειρήσεις ανέλαβαν μεγάλο μέρος του χρέους για τη χρηματοδότηση απερίσκεπτων έργων ή υπερτιμημένων περιουσιακών στοιχείων. Συνολικά, το χρέος των αναδυόμενων αγορών έχει αυξηθεί από 150% του ΑΕΠ το 2009 σε 195%. Το εταιρικό χρέος έχει σημειώσει άνοδο από λιγότερο από 50% του ΑΕΠ το 2008 σε σχεδόν 75%. Η αναλογία χρέους προς το ΑΕΠ της Κίνας έχει αυξηθεί κατά σχεδόν 50 ποσοστιαίες μονάδες τα τελευταία τέσσερα χρόνια.

Τώρα, και αυτή η έκρηξη επίσης έρχεται σε ένα τέλος. Η βραδύτερη ανάπτυξη της Κίνας και οι χαμηλές τιμές των βασικών προϊόντων έχουν ζοφερές προοπτικές ακόμη και με ένα ισχυρότερο δολάριο και παρότι η προσέγγιση των υψηλότερων επιτοκίων της Αμερικής βάζει ένα φράγμα στην πλημμύρα των φθηνών κεφαλαίων. Έπειτα έρχεται η αναγνώριση. Ορισμένοι κύκλοι χρέους καταλήγουν σε κρίση και ύφεση –όπως η πανωλεθρία με τα δάνεια υψηλού κινδύνου και οι αγωνίες της ευρωζώνης. Άλλοι οδηγούν απλώς σε βραδύτερη ανάπτυξη, καθώς οι δανειολήπτες σταματούν να δαπανούν και οι δανειστές τρέχουν για κάλυψη. Η κλίμακα της πιστωτικής έκρηξης των αναδυόμενων αγορών εξασφαλίζει ότι οι συνέπειές της θα βλάψουν. Σε χώρες όπου το χρέος του ιδιωτικού τομέα έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από 20% του ΑΕΠ, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ επιβραδύνεται κατά μέσο όρο σχεδόν τρεις εκατοστιαίες μονάδες κατά τα τρία έτη μετά το ανώτατο σημείο του δανεισμού. Αλλά το τι ακριβώς μας περιμένει θα εξαρτηθεί επίσης από τοπικούς παράγοντες, από το μέγεθος της προσαρμογής της συναλλαγματικής ισοτιμίας που έχει ήδη πραγματοποιηθεί ως το μέγεθος των αποθεματικών των χωρών. Χονδρικά, οι περισσότερες αναδυόμενες οικονομίες μπορεί να καταταχθούν σε μία από τις τρεις ομάδες.

Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει εκείνες στις οποίες την πιστωτική έκρηξη θα ακολουθήσει ένας παρατεταμένος πονοκέφαλος και όχι μια καρδιακή προσβολή. Χώρες όπως η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Το ίδιο, κάτι σημαντικό για την παγκόσμια οικονομία, και η Κίνα. Έχει ακόμα τεράστιες άμυνες για να προστατευτεί από μια έξοδο κεφαλαίων. Έχει ένα τεράστιο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών. Τα συναλλαγματικά διαθέσιμά της ανήλθαν σε 3,5 τρις δολ. τον Οκτώβριο, περίπου τρεις φορές όσο το εξωτερικό της χρέος. Οι φορείς χάραξης πολιτικής έχουν την ικανότητα να διασώζουν τους δανειολήπτες και να μην δείχνουν σημάδια ότι είναι πρόθυμοι να ανεχθούν χρεοκοπίες. Το να βάζει τα προβλήματα κάτω από το χαλί, δεν σε απαλλάσσει από αυτά. Οι επιχειρήσεις που μπορεί να χρεοκοπήσουν κλονίζονται. Τα κόκκινα δάνεια συσσωρεύονται στους ισολογισμούς των τραπεζών. Η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα σε τομείς όπως ο χάλυβας οδηγεί στο να παρατούν άλλους. Όλο αυτό ζημιώνει την ανάπτυξη, αλλά αναβάλει επίσης την απειλή μιας σοβαρής κρίσης.

Για αυτόν τον κίνδυνο, δείτε τις χώρες της δεύτερης κατηγορίας, εκείνες που δεν έχουν τα ίδια μέσα για να διασώσουν τους απερίσκεπτους δανειολήπτες ή να προστατεύσουν τον εαυτό τους από τη φυγή κεφαλαίων. Από τις μεγαλύτερες οικονομίες σε αυτή την κατηγορία, τρεις ξεχωρίζουν. Η αγορά εταιρικών ομολόγων στη Βραζιλία δωδεκαπλασιαστεί από το 2007. Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της σημαίνει ότι στηρίζεται σε ξένα κεφάλαια. Η πολιτική παράλυση και η δημοσιονομική ακαμψία δεν προσφέρουν τίποτα για να καθησυχάσουν τους επενδυτές. Οι τράπεζες της Μαλαισίας έχουν πολλές ξένες υποχρεώσεις, και τα νοικοκυριά έχουν το υψηλότερο ποσοστό χρέους προς έσοδα από κάθε μεγάλη αναδυόμενη αγορά. Το μαξιλάρι των συναλλαγματικών διαθεσίμων φαίνεται λεπτό και το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της αναμένεται να συρρικνωθεί. Η Τουρκία συνδυάζει ένα έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, υψηλό πληθωρισμό και χρέη που εκφράζονται σε ξένο νόμισμα χρέη που έχουν γίνει πιο επαχθή μετά την πτώση της λίρας.

Η τρίτη ομάδα χωρών αποτελείται από εκείνες τις αναδυόμενες αγορές που είτε θα ξεφύγουν από τα σοβαρά προβλήματα, είτε έχουν ήδη περάσει τα χειρότερα. Από τις μεγάλες, η Ινδία είναι σε καλύτερη φόρμα από οποιαδήποτε άλλη μεγάλη αναδυόμενη οικονομία και η Ρωσία θα μπορούσε να ξεπεράσει τις προσδοκίες. Το ρούβλι έχει ήδη υποστεί μια μεγαλύτερη προσαρμογή από οποιοδήποτε άλλο σημαντικό νόμισμα και η οικονομία δείχνει δειλά σημάδια ανταπόκρισης. Η Αργεντινή, μία αιώνια αποτυχία, αλλά με μικρό ιδιωτικό χρέος, θα μπορούσε επίσης να λάμψει αν ένας μεταρρυθμιστής κερδίσει την προεδρία αυτό το μήνα.

Εκτός από τέτοιες φωτεινές εξαιρέσεις, όλα τα υπόλοιπα σημεία δείχνουν μια ακόμα χλωμή χρονιά για την παγκόσμια οικονομία. Το ΔΝΤ έχει προβλέψει υψηλότερη ανάπτυξη στις αναδυόμενες αγορές το επόμενο έτος. Το μάθημα από τους τελευταίους κύκλους χρέους δείχνει ότι άλλη μια χρονιά ύφεσης είναι πολύ πιθανή. Και η αδυναμία στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η οποία αντιπροσωπεύει πάνω από το ήμισυ της παγκόσμιας οικονομίας (σε όρους αγοραστικής δύναμης-ισοτιμίας), έχει πολύ περισσότερη σημασία από ό,τι στο παρελθόν. Οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης στις αναδυόμενες αγορές πλήττουν τα κέρδη των πολυεθνικών και των ταμειακών ροών των εξαγωγέων. Οι χαμηλές τιμές των βασικών εμπορευμάτων βοηθούν τους εισαγωγείς πετρελαίου, αλλά εντείνουν την πίεση στους χρεωμένους ανθρακωρύχους και εμπόρους, οι οποίοι χρωστούν περίπου 3 τρις δολ.

Και τέταρτος τόμος;

Η ανοικτή οικονομία της Ευρώπης είναι πιο εκτεθειμένοι σε ένα πάγωμα της ζήτησης στις αναδυόμενες αγορές, το οποίο είναι και ο λόγος που η περισσότερη νομισματική χαλάρωση εκεί φαίνεται πιθανή. Αλλά το πολιτικό δίλημμα της Αμερικής είναι πιο οξύ. Η απόκλιση της νομισματικής πολιτικής μεταξύ αυτής και του υπόλοιπου κόσμου θα ασκήσει ανοδικές πιέσεις στο δολάριο, πλήττοντας τις εξαγωγές και τα κέρδη. Και κύματα κεφαλαίων μπορεί και πάλι να αναζητήσουν τον αμερικανό καταναλωτή ως οφειλέτη της επιλογής τους. Αν συμβεί αυτό, η κρίση χρέους του κόσμου μπορεί να καταλήξει ακριβώς εκεί από όπου ξεκίνησε.

www.economist.com

Διαβάστε περισσότερα