Ψυχρή υποδοχή των ευρωπαίων αξιωματούχων στον Πούτιν

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν επί χρόνια διαλαλούσε τις μεγάλες φιλοδοξίες του για τη βελτίωση των σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όχι μόνο προσπάθησε να σπάσει τα εμπόδια θεώρησης βίζας σε μια τεράστια έκταση που καλύπτει περισσότερα από 6.000 μίλια, αλλά προέτρεψε και τη δημιουργία αυτού που αποκαλεί «αρμονική οικονομική κοινότητα που εκτείνεται από τη Λισαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ».

Την Τρίτη, ο Πούτιν έφτασε στις Βρυξέλλες, την έδρα της ένωσης των 28 εθνών.

Αλλά δεν του παράθεσαν ούτε ένα δείπνο. Αυτή η εθιμική ευγένεια βγήκε από το πρόγραμμα – ένα μικρό σημάδι του πόσο η κλιμάκωση των εντάσεων στην Ουκρανία έχει κλονίσει ακόμα και βασικές ρουτίνες της διπλωματίας και πάγωσε τις σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Βρυξελλών .
Πέρα από τις προσβολές του πρωτοκόλλου, υπάρχουν όρια στο πόσο μακριά η Ευρώπη σκοπεύει ή μπορεί να προχωρήσει στη «μάχη» της για την Ουκρανία.

«Κουτσουρεμένη» συνάντηση

Η Ρωσία και η Ευρώπη ανταλλάσσουν επί εβδομάδες κατηγορίες για την Ουκρανία, κατηγορώντας η μία την άλλη ότι αναμιγνύεται στις υποθέσεις ενός κυρίαρχου κράτους. Η Ρωσία, την περασμένη εβδομάδα, πρόσθεσε σε αυτές και μία έκθεση σχετικά με θέματα που θεωρεί ότι είναι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έκθεση ανέφερε τις άστοχες προσπάθειες της Ευρώπης να επιβάλει μία «ξένη προβολή της ομοφυλοφιλίας και του γάμο ατόμων του ιδίου φύλου ως φυσιολογικό και ένα είδος φυσικού κοινωνικού φαινομένου».
Αντί για τις τελετές και τις ευρείες συναντήσεις, οι οποίες συνηθίζονται στις εξαμηνιαίες συνόδους κορυφής μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ρωσίας, ο Πούτιν αντιμετώπισε μια κουτσουρεμένη συνάντηση που διήρκησε μόλις μια ημέρα, αντί για το κανονικό των δύο. Έφτασε νωρίς το απόγευμα της Τρίτης για μια βιαστική φωτογράφηση και στη συνέχεια μίλησε με τον Χέρμαν βαν Ρομπάι, πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και τον Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, πρόεδρο του εκτελεστικού βραχίονα του μπλοκ, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

«Υπήρξε μια ισχυρή αίσθηση τόσο από τον Μπαρόζο όσο και από τον Ρομπάι ότι δεν μπορούσε να υπάρξει απλώς μια συνηθισμένη σύνοδος κορυφής, ακολουθώντας τη συνηθισμένη ατζέντα και τσεκάροντας τα θέματα» είπε ένας ανώτερος αξιωματούχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες επέμειναν ότι εξακολουθούν να θέλουν να αναπτύξουν αυτό που επίσημα είναι μια «στρατηγική εταιρική σχέση» με τη Ρωσία, μια ρύθμιση που κατά κύριο λόγο βασίζεται σε ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς, αλλά λένε ότι πρέπει πρώτα να φύγει το σύννεφο της δυσπιστίας, κάτι που κανείς δεν αναμένει να συμβεί σύντομα.
Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης «δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν τον Πούτιν. Δεν μπορούν να τον αντιμετωπίσουν: είναι 28 και είναι ένας» σχολίασε η Amanda Paul του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής. «Δεν έχουν μια απάντηση για τη Ρωσία, εκτός από λέξεις και φράσεις. Ειλικρινά, αμφιβάλλω αν ο Πούτιν νοιάζεται καθόλου αν θα του παραθέσουν δείπνο ή όχι. Έχει δικό του σεφ».

Χάνει έδαφος ο Πούτιν;

Ο Πούτιν όμως τώρα φαίνεται πολύ ασθενέστερος από ό,τι πριν από λίγες ημέρες. Μετά από την πρωτοβουλία που ανέλαβε στην Ουκρανία με τον πρόεδρο Βίκτορ Γιανούκοβιτς να απορρίπτει μια μεγαλόπνοη εμπορική και πολιτική συμφωνία με την Ευρώπη, τον Νοέμβριο, ο Ρώσος πρόεδρος κινδυνεύει να βρεθεί προ εκπλήξεως, μπροστά στη ροή των γεγονότων, δήλωσε ο Michael Emerson, πρώην απεσταλμένος του μπλοκ στη Μόσχα. «Αυτή είναι μια κρίσιμη στιγμή», λέει ο Emerson. «Πριν από λίγες εβδομάδες φαινόταν σαν να είχε κερδίσει ο Πούτιν. Τώρα ο Πούτιν χάνει. Αυτό θα έπρεπε να είναι το σκηνικό για την επανεξέταση και από τις δύο πλευρές και ειδικότερα από τη Ρωσία». Πρόσθεσε ότι η Ρωσία, η οποία πρέπει να δείξει ότι όλη αυτή η συζήτηση για ένα «κοινό ευρωπαϊκό σπίτι», από τη Λισαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ, δεν είναι απλά ένα σλόγκαν και ότι η Ουκρανία μπορεί να αισθάνεται άνετα τόσο με την ΕΕ όσο και με τη Ρωσία.
Η θέση του Γιανούκοβιτς, του φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας, γίνεται όλο και πιο αβέβαιη τις τελευταίες ημέρες, καθώς οι ταραχές έχουν εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένων και των ρωσόφωνων περιφερειών που αποτελούν τα θεμέλια της πολιτικής βάσης του. Την Τρίτη, ο Μικόλα Αζάροφ, πρωθυπουργός και πιστός σύμμαχος του Γιανούκοβιτς, παραιτήθηκε – μόλις λίγες ώρες πριν το Κοινοβούλιο διεξάγει μια ψηφοφορία για ψήφο εμπιστοσύνης που πιθανό να τον απομακρύνει από την εξουσία. Η παραίτησή του ήταν το τελευταίο σημάδι για την αντιστροφή αυτού που η αντιπολίτευση θεωρεί ως υποτέλεια της χώρας στη Ρωσία.

Ανάγκη πολιτικής διευθέτησης

Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη έχει εντείνει τις προσπάθειές της για να διαδραματίσει ένα ρόλο στην Ουκρανία, με μια πομπή ανώτερων αξιωματούχων να ταξιδεύουν από τις Βρυξέλλες στο Κίεβο αυτή την εβδομάδα, για να συναντηθούν με ηγέτες της αντιπολίτευσης. Η επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κάθριν Άστον που είχε προγραμματιστεί να επισκεφθεί το Κίεβο στο τέλος της εβδομάδας, επίσπευσε την επίσκεψη. Σε προηγούμενα ταξίδια στην Ουκρανία, οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι εστίασαν τις προσπάθειές τους στο να ωθήσουν τον Γιανούκοβιτς να αναβιώσει τη συμφωνία που απέρριψε τον Νοέμβριο. Αυτή την εβδομάδα θα προσπαθήσουν να μεσολαβήσουν για μια πολιτική διευθέτηση που θα ηρεμήσει την κλιμάκωση των εντάσεων.
Η αντιπολίτευση επιμένει ότι οποιαδήποτε τέτοια διευθέτηση πρέπει να περιλαμβάνει την αποχώρηση του Γιανούκοβιτς από την εξουσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απέφυγε να υποστηρίξει τέτοια αιτήματα αλλά, με κωδικοποιημένη γλώσσα, τόνισε την υποστήριξή της στους διαδηλωτές. Ο Στέφαν Φούλε, ο Ευρωπαίος επίτροπος για τη διεύρυνση, δήλωσε την Τρίτη κατά την επίσκεψή του στο Κίεβο ότι η Ουκρανία χρειάζεται μια «περιεκτική πολιτική διαδικασία» και ότι «οι ελπίδες των ανθρώπων πρέπει να είναι στο επίκεντρο όλων των προσπαθειών».

Το «στοίχημα» Πούτιν στην κυβέρνηση Γιανούκοβιτς

Η Ρωσία έχει σε μεγάλο βαθμό τεθεί στο περιθώριο από την πολιτική διαδικασία στο Κίεβο, στοιχηματίζοντας ότι ο Γιανούκοβιτς θα μπορούσε να κολλήσει στην εξουσία, με τη θέση του να έχει εδραιωθεί μετά την ρωσική πρόταση τον Δεκέμβριο, να παρέχει στην Ουκρανία 15 δις δολάρια και απότομη μείωση των τιμών του φυσικού αερίου. Ο Ντμίτρι Τρένιν, ειδικός στην ρωσική εξωτερική πολιτική και διευθυντής του Carnegie Moscow Center, μιας ερευνητικής ομάδας, δήλωσε ότι ο Πούτιν στοιχημάτισε χοντρά στην αντοχή του Γιανούκοβιτς στην εξουσία και ότι ήταν απίθανο να αλλάξει στάση κατά την επίσκεψή του στις Βρυξέλλες. «Δεν θα υπάρξει σύγκλιση απόψεων ή οποιαδήποτε πρόοδος» προέβλεψε. Μια ριζοσπαστική πολιτική αλλαγή στην Ουκρανία, πρόσθεσε, θα ήταν ένα πλήγμα για το Κρεμλίνο θα ενίσχυε την άποψη του Πούτιν ότι η Ευρώπη δεν αντιμετωπίζει τη Ρωσία ως ισότιμο εταίρο αλλά μόνο ως μια πιθανή ενόχληση, η επίδραση της οποίας πρέπει να περιοριστεί. Αλλά «αυτό θα μπορούσε να είναι και μια μεταμφιεσμένη ευλογία για τη Ρωσία» σχολιάζει ο Τρένιν. «Μπορεί να τη σώσει από 15 δις δολάρια και να αφήσει την Ευρώπη να πληρώσει».

Η προοπτική ότι η Ρωσία θα καταργήσει τις ενισχύσεις που υποσχέθηκε στον Γιανούκοβιτς σε περίπτωση μιας νέας κυβέρνησης, σύμφωνα με τον πρώην απεσταλμένο στη Μόσχα Emerson, σημαίνει ότι η Ευρώπη πρέπει να επεξεργαστεί γρήγορα τι μπορεί να προσφέρει πέρα από λόγια και ενθάρρυνση. «Αν και όταν ο Γιανούκοβιτς εκδιωχθεί, η νέα κυβέρνηση θα έρθει στην ΕΕ για βοήθεια. Τώρα είναι η ώρα για να εντείνει τη συμβολή της» είπε ο Emerson, ερευνητής πλέον στο Κέντρο Ευρωπαϊκών Πολιτικών Μελετών των Βρυξελλών. Σημείωσε ότι μία πιθανότητα είναι η Ευρώπη να συνεργαστεί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για τη χρηματοδότηση ενός μακροχρόνιου πακέτου βοήθειας για την Ουκρανία.
Ακόμη και πριν από την αναταραχή στο Κίεβο, ο Πούτιν είχε περιορίσει τις θερμές εκκλήσεις του για έναν κοινό χώρο που θα αγκαλιάζει τόσο την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και τη Ρωσία, ένα όραμα που πρωτοπαρουσίασε πριν το κύμα διαμαρτυριών για τις ρωσικές εκλογές του 2011, που θεωρήθηκαν ευρέως δόλιες. Η Ευρώπη δεν έδειξε μεγάλο ενθουσιασμό για την ιδέα του Πούτιν, θεωρώντας την μη ρεαλιστική και ενδεχομένως απλά ένα τέχνασμα για να εξασφαλίσει ευκολότερη βίζα για τους Ρώσους που θέλουν να ταξιδέψουν δυτικά.
«Ο Πούτιν είναι πολύ λιγότερο αισιόδοξος πλέον και πιστεύει ότι η Ρωσία δεν έχει καμία τύχη να την πάρουν στα σοβαρά οι Ευρωπαίοι», δήλωσε ο Τρένιν. «Η ιδέα δεν είναι πλέον η Ρωσία να ενωθεί με την Ευρώπη ως συνεργάτης. Είναι πλέον μια δυαδική δομή που περιλαμβάνει την Ευρασιατική Ένωση και την Ευρωπαϊκή Ένωση».

nytimes.com