Η οικονομία της ευτυχίας

Ο βασιλιάς του Μπουτάν θέλει να μας κάνει όλους πιο ευτυχισμένους. Οι κυβερνήσεις, λέει, πρέπει να επιδιώξουν να μεγιστοποιήσουν την Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία των ανθρώπων και όχι το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν τους. Αυτή η νέα έμφαση στην ευτυχία αντιπροσωπεύει μια στροφή ή απλά μια μόδα που θα περάσει; Ο καθηγητής πολιτικής οικονομίας  Robert Skidelsky, γνωστός για την ανθρωπιστική του προσέγγιση σε οικονομικά θέματα, παραθέτει την άποψή του σε ένα άρθρο στο http://www.project-syndicate.org.

Είναι

εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί οι κυβερνήσεις θα πρέπει να μη δίνουν τόση σημασία στην οικονομική ανάπτυξη, όταν αποδεικνύεται τόσο φευγαλέα. Στην ευρωζώνη δεν αναμένεται ανάπτυξη όλο αυτό το χρόνο. Η βρετανική οικονομία βρίσκεται σε ύφεση. Η ελληνική οικονομία έχει συρρικνώνεται εδώ και χρόνια. Ακόμη και στην Κίνα αναμένεται επιβράδυνση. Γιατί να μην εγκαταλείψουμε την ανάπτυξη και να απολαύσουμε ό,τι έχουμε;

Χωρίς αμφιβολία, αυτή η διάθεση θα περάσει όταν αναζωπυρωθεί η ανάπτυξη, καθώς είναι βέβαιο ότι θα γίνει κι αυτό. Παρ’ όλα αυτά, έχει συμβεί μια βαθύτερη αλλαγή στη στάση απέναντι στην ανάπτυξη,  η οποία είναι πιθανό να την κάνει λιγότερο σημαντική στο μέλλον -ειδικά στις πλούσιες χώρες. Ο πρώτος παράγοντας που υπονομεύει την επιδίωξη της ανάπτυξης ήταν η ανησυχία για τη βιωσιμότητά της. Μπορούμε να συνεχίσουμε να αναπτυσσόμαστε με τον παλιό ρυθμό, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο το μέλλον μας; Όταν οι άνθρωποι άρχισαν να μιλούν για τα «φυσικά» όρια της οικονομικής ανάπτυξης στη δεκαετία του 1970, εννοούσαν την επικείμενη εξάντληση των τροφίμων και των μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων. Πρόσφατα η συζήτηση έχει μετατοπιστεί προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Όπως τόνισε και η Έκθεση Στερν του 2006, θα πρέπει να θυσιάσουμε κάποια αύξηση σήμερα για να διασφαλίσουμε ότι δεν θα ψηθούμε όλοι αύριο.

Περιέργως, ένα ταμπού σε αυτό τον τομέα είναι ο πληθυσμός. Όσο λιγότεροι άνθρωποι υπάρχουν, τόσο λιγότερο κίνδυνο αντιμετωπίζουμε από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αλλά, αντί να αποδεχθούν την φυσική μείωση του πληθυσμού τους, οι κυβερνήσεις των πλούσιων χωρών απορροφούν όλο και περισσότερους ανθρώπους για να κρατήσουν χαμηλούς τους μισθούς και έτσι να αναπτυχθούν ταχύτερα. Μια πιο πρόσφατη ανησυχία επικεντρώνεται στα απογοητευτικά αποτελέσματα της ανάπτυξης. Γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητό ότι η ανάπτυξη δεν αυξάνει αναγκαστικά την αίσθηση της ευημερίας. Γιατί λοιπόν να συνεχίσει να αυξάνεται;

Οι βάσεις για το ζήτημα αυτό τέθηκαν πριν από αρκετά χρόνια. Το 1974, ο οικονομολόγος Robert Easterlin δημοσίευσε μια περίφημη εργασία με τίτλο «Η οικονομική ανάπτυξη βελτιώνει την ανθρώπινη κατάσταση; Κάποια εμπειρικά στοιχεία». Αφού συσχέτισε το κατά κεφαλήν εισόδημα και τα αυτοαναφερόμενα επίπεδα ευτυχίας σε διάφορες χώρες, έφτασε σ’ ένα αναπάντεχο συμπέρασμα: ίσως όχι. Πέρα από ένα μάλλον χαμηλό επίπεδο εισοδήματος (αρκετό για να ικανοποιήσει τις βασικές ανάγκες), ο Easterlin δεν βρήκε καμία συσχέτιση μεταξύ της ευτυχίας και του κατ