To πραγματικό πρόβλημα της Ευρώπης με την Ιταλία: Κανείς δεν μπορεί να την κυβερνήσει…

Το κενό εξουσίας που θα ακολουθήσει την πτώση του Ματέο Ρέντσι αντανακλά μια επικίνδυνα εξασθενημένη πολιτική και μια δημόσια αντίσταση στην αλλαγή, σχολιάζει ο John Lloyd.

Η συγκρατημένη αντίδραση των χρηματοπιστωτικών αγορών και των πολιτικών προσώπων σε όλη την Ευρώπη στο "όχι" του ιταλικού λαού στο δημοψήφισμα του Ματέο Ρέντσι μπορεί να είναι εξίσου μεγάλο λάθος

με τον υπερβολικό πανικό. Η ηρεμία μπορεί να έχει προκληθεί από την ανακούφιση - τουλάχιστον από τους φιλελεύθερους - ότι ο Νόρμπερτ Χόφερ του αυστριακού Κόμματος της Ελευθερία επίσης ηττήθηκε σημαντικά την Κυριακή, από τον πρώην ηγέτη των Πρασίνων Αλεξάντερ βαν ντερ Μπέλεν. Ήταν μια απόδειξη ότι τα "κύματα" της ακραία δεξιάς δεν μπορούν να ξεπεράσουν όλα τα εμπόδια. Ότι, ενώ τα συστημικά κόμματα της Ευρώπης έχουν πλέον αμφισβητηθεί όσο ποτέ μετά τον τελευταίο πόλεμο, η πολιτική κάθε χώρας είναι χαώδης με τον δικό της τρόπο. Παρότι τα κόμματα της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς στην Αυστρία, τα "φυσιολογικά" κόμματα της κυβέρνησης, δεν είναι πλέον κυβέρνηση, η χώρα δεν αποφάσισε, κατά πλειοψηφία, να ενστερνιστεί την αποκρουστική ρητορική κάποιου ο οποίος αποφάσισε να γίνει πιο μετριοπαθής προς του μετανάστες πολύ αργά και του οποίου το κόμμα εξακολουθεί να περιβάλλεται από τα φαντάσματα του ναζισμού που παρακολούθησαν τη δημιουργία του.

Οι αναταράξεις της Ιταλίας είναι, πράγματι, ένα διαφορετικό είδος. Αφορούν πολύ περισσότερο τη στασιμότητα της οικονομίας και το ποιο κόμμα, ή ποιος ηγέτης, μπορεί να την επαναφέρει στην ανάπτυξη για μια ακόμη φορά. Ένας σχολιαστής ανέφερε ότι τα προβλήματα που έπληξαν την Ιταλία μετά από την ήττα, με 60% έναντι 40%, του δημοψηφίσματος για την πρόταση Ρέντσι, να μειώσει τις αρμοδιότητες της συγκλήτου ήταν τα ίδια όπως και πριν την πτώση του πρωθυπουργού. Αλλά αυτό είναι πολύ λάθος. Η χώρα έχει ένα νέο πρόβλημα -και είναι τεράστιο. Το πρόβλημα είναι το εξής: ποιος κυβερνά; Και το πιο σημαντικό ακόμα, τις προοπτικές προσφέρει στο εκλογικό σώμα;

Η Ιταλία είχε πολλές κυβερνήσεις, και πολλούς πρωθυπουργούς, στις δεκαετίες μετά τον πόλεμο, αλλά μέχρι τη δεκαετία του 1980, η σταθεροποιητική δύναμη ήταν το κόμμα Χριστιανική Δημοκρατία, που συνδέονταν με το Βατικανό και με μια ιδεολογία που προέρχονταν από τις Καθολικές κοινωνικές εντολές, χωρίς να είναι ούτε εξ' ολοκλήρου δεξιό ούτε αριστερό, τονίζοντας το καθήκον και τη σεμνότητα. Οι πόλεις και η βιομηχανία άνθισαν μετά το 1950, καθώς η χώρα, με τις γενναιόδωρες ενέσεις της ενίσχυσης από το σχέδιο Μάρσαλ, ανακατασκευάστηκαν και εκσυγχρονίστηκαν πιο γρήγορα από κάθε άλλο ευρωπαϊκό κράτος. Το Κομμουνιστικό κόμμα, πιο ευέλικτο από τον Σοβιετικό προστάτη του ή άλλα δυτικά παρόμοια κόμματα, επωφελήθηκε από αυτό - αλλά πέτυχε μια αποτελεσματική σχέση με τη Χριστιανική Δημοκρατία, με την οποία συμβάδιζαν στις δημοσκοπήσεις. Αυτή η άνεση προκάλεσε την έξαρση τη τρομοκρατίας της άκρας αριστεράς και της άκρας δεξιάς, που δεν μειώθηκε παρά μόνο στη δεκαετία του 1980, και με περιστασιακές δολοφονίες να πραγματοποιούνται ακόμα και μετά.

Ένα δίκτυο διαφθοράς που αποκαλύφθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 κατεδάφισε ένα αποδυναμωμένο σύστημα - και προκάλεσε τόσο την είσοδο του Σίλβιο Μπερλουσκόνι όσο και αδίστακτους πολιτικούς πολέμους από ομάδες που δημιουργήθηκαν γρήγορα και, το ίδιο γρήγορα στις περισσότερες περιπτώσεις, εξαφανίστηκαν.

Ο Ρέντσι, ο 39χρονος δήμαρχος της Φλωρεντίας, όταν ανέτρεψε τον προκάτοχό του στο Δημοκρατικό κόμμα το 2014, ήταν ο αυτοαποκαλούμενος "οδοστρωτήρας", που εισέβαλε στη διαφθορά και "πάγωσε" τα όργανα του ιταλικού κράτους. Ήταν μία, εμφανισιακή και τηλεοπτική, αλληγορία, που θα ήταν αποτελεσματική μόνο αν μπορούσε να δείξει κάποια εντυπωσιακά ερείπια, και σύντομα μετά από αυτό, ορισμένα νέα κτίρια για μια νέα εποχή.

Κάποια σημαντική κατεδάφιση άρχισε να συμβαίνει: η εργατική νομοθεσία απλοποιήθηκε και σε ένα βαθμό απελευθερώθηκε, δημιουργήθηκε μια πιο ισχυρή μονάδα καταπολέμησης της διαφθοράς, υποχώρησε η κεντρική και η περιφερειακή γραφειοκρατία. Αλλά δεν κατεδαφίστηκαν αρκετά. Και όταν ο Ρέντσι ανέλαβε μια πραγματικά μεγάλη πρόκληση - να τερματίσει τις ίσες εξουσίες της Γερουσίας και της κάτω Βουλής, οι οποίες είχαν προκαλέσει στην Ιταλία χρόνια νομοθετικού πινγκ-πονγκ- έχασε συμμάχους στην πολιτική και τη στήριξη της χώρας. Κάποιες πολιτικές ομάδες δεν θα τον υποστήριζαν ποτέ. Η αντι-μεταναστευτική Λίγκα του Βορρά, που επιδιώκει την ηγεσία της δεξιάς, ήταν ένας εχθρός σε όλα όσα έκανε. Το Φόρτσα Ιτάλια, συρρικνωμένο, αλλά ακόμα υπό την ηγεσία του Μπερλουσκόνι στα 80 του, στην αρχή του στάθηκε, αλλά - στη συνέχεια απομακρύνθηκε. Η αριστερή πτέρυγα του κόμματος του Ρέντσι, που δεν μπορεί να τον συγχωρέσει για τα νεανικά του χρόνια και τον ανοικτό θαυμασμό του στον Μπλερ, πήγε στο στρατόπεδο του "όχι".

Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του κωμικού Μπέπε Γκρίλο, το οποίο στις δημοσκοπήσεις βρίσκεται μόνο μερικές μονάδες κάτω από το Δημοκρατικό κόμμα του Ρέντσι (και μπορεί να το περάσει, όπως έχει συμβεί και στο παρελθόν) μυρίζεται τώρα όχι μόνο τη νίκη, αλλά και την εξουσία. Χρειάστηκαν δύο δημαρχιακά μέγαρα νωρίτερα αυτό το έτος, στο Τορίνο και στη Ρώμη: είναι αρκετά ατελές στις πολιτικές του ώστε να απευθύνει προσελκύει τους πάντες από μνησικακία. Και στο πρόσωπο του Γκρίλο έχει έναν φαινομενικά ακούραστο ακτιβιστή, blogger και εμπνευστή των νέων, των οποίων η όχι και τόσο πολύ μακρά πορεία προς την κυβέρνηση - περίπου 15 χρόνια - τώρα μπορεί να πετύχει.

Τον είδα εν δράση πριν από μερικά χρόνια, στο Στάδιο Μαντέλα της Φλωρεντίας. Υπήρχε μια σκηνή, αλλά την περιφρόνησε, και κινούνταν ανάμεσα στα καθίσματα του ψυχρού αμφιθεάτρου, με μια κάμερα να τον ακολουθεί και την εικόνα του να προβάλλεται σε γιγαντοοθόνες. Είχε μια αδιάκοπη ροή λεκτικής κατεδάφισης της ιταλικής πολιτικής, της Καθολικής εκκλησίας, των μέσων μαζικής ενημέρωσης, της διεφθαρμένης τοπικής αυτοδιοίκησης. Κατά διαστήματα, σταματούσε σε κάποιον από το ακροατήριο, πιάνοντας το κεφάλι του και κουνώντας το, σαν να το προστάτευε από τον άγρια τρελό κόσμο που χαρμόσυνα κατήγγειλε.

Ο Γκρίλο είναι ένα υπόδειγμα ιταλικής εφευρετικότητας, που τόσο λίγο παρατηρούμε. Η χώρα υπήρξε, στον 20ο και στον 21ο αιώνα, ένα εργαστήριο νέων πολιτικών κινημάτων - από τον φασισμό τη δεκαετία του 1920, τη χριστιανική δημοκρατία που άρχισε στη δεκαετία του 1930, τον ευρωκομμουνισμό από τη δεκαετία του 1960, ως το Φόρτσα Ιτάλια στις αρχές του 1980, το πρώτο κόμμα που δημιουργήθηκε από ένα διαφημιστικό γραφείο. Και το Κίνημα των Πέντε Αστέρων είναι το πρώτο κόμμα που γεννήθηκε από τις πράξεις και το blog ενός κωμικού, ο οποίος αποθήκευε αξιοπιστία όλα αυτά τα χρόνια για τους ξεκαρδιστικούς Φιλιππικούς του εναντίον της φθοράς του κράτους.

Η Βιρτζίνια Ράτζι, η δήμαρχος του κινήματος στη Ρώμη, αγωνίζεται εν μέσω πολέμων και καταγγελιών περί διαφθοράς εντός της διοίκησής της και της υποταγής της στον Γκρίλο. Οι κλίκες μέσα στις οποίες βρέθηκε -και το να κυβερνήσει τη Ρώμη πλέον μπορεί να είναι αδύνατο- είχαν σκεφτεί να βοηθήσουν τον Ρέντσι, κάνοντας λιγότερο ευχάριστο το Κίνημα. Δεν τα κατάφεραν, όπως φαίνεται. Μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, ο Γκρίλο είπε ότι αυτός και το Κίνημα ήταν έτοιμοι να κυβερνήσουν.

Αλλά μπορεί κανείς να κυβερνήσει την Ιταλία, πόσο μάλλον ένα κόμμα που έχει στην καλύτερη περίπτωση μια αμφισβητήσιμη εμπειρία στην πρόσφατη τοπική αυτοδιοίκηση; Ένα μπάλωμα θα τοποθετηθεί στο κενό όπου θα έπρεπε να βρίσκεται μια κυβέρνηση, για κάποιο διάστημα. Αλλά ο Ρέντσι, του οποίου η προθυμία να επωμιστεί το βάρος θα πρέπει να αναγνωριστεί και να θαυμάζεται, είχε πάρα πολλά εναντίον του: την επισφαλή κατάσταση πολλών μεγάλων τραπεζών, που κατέχουν 360 δις ευρώ επισφαλή δάνεια, την υψηλή ανεργία, ιδίως μεταξύ των νέων, το μακρύ, άλυτο πρόβλημα του νότου, όπου η ανεργία είναι υψηλότερη, το οργανωμένο έγκλημα πιο βίαιο και ο έλεγχός της πιο δύσκολος, την επίπονη βραδύτητα ενός "Ντικενσιανού" συστήματος δικαιοσύνης - και όπως μόλις αποδείχθηκε, την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να αναγνωρίσει ότι η κρίση χρειάζεται μια διαφορετική αντιμετώπιση από το "ό,τι αρπάξουμε".

Ο κατάλογος των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων ακούγεται σαν μια δουλειά για ... έναν δικτάτορα, απερίσπαστο από τα κοινοβούλια, τα δικαστήρια, τα συνδικάτα - κάποιος που, όπως ο Μουσολίνι, έκανε τα πράγματα να προχωρούν. Αυτό συνέβη μέχρι που οι πειρασμοί του ιμπεριαλισμού και του ναζισμού αποπλάνησαν τον δικτάτορα και το κόμμα του και τους οδήγησαν στην καταστροφή, μαζί με τη χώρα. Είναι ένας δρόμος που πιθανόν δεν θα ακολουθήσουν. Οι Ιταλοί μπορεί να υποκύπτουν στον λαϊκισμό διαφόρων ειδών, αλλά είναι απίθανο να δεχτούν έναν δικτάτορα. Αλλά αν κάποιος αναλάβει την απαραίτητη κατεδάφιση και ανοικοδόμηση, το κόμμα που έχει "το στομάχι" γι' αυτό πρέπει να υπολογίζει σε σταθερότερη λαϊκή υποστήριξη από ότι ο Ρέντσι. Ο Γκρίλο, που του αρέσει να κομπάζει στις πλατείες και ο οποίος είχε τεράστια επιτυχία στο να κερδίζει το ακροατήριο για τα ευκρινή, καλά πληροφορημένα blog του, δεν είναι αυτός ο ηγέτης. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία -η ηγεσία από τον λαό, μέσω των εκλεγμένων βουλευτών του- πάντα, στο τέλος, εξαρτάται από το λαό.

Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το ιταλικό ταλέντο και την ενέργεια, αλλά η υπομονή για την αναπόφευκτη λιτότητα, ενώ ο εφιάλτης του δημόσιου χρέους απειλεί, τελειώνει, και η σειρά των βαθιά ριζωμένων προβλημάτων τα οποία οι διαδοχικές κυβερνήσεις έχουν αρνηθεί να αντιμετωπίσουν δεν είναι ένα χαρακτηριστικό της ιταλικής πολιτικής, μετά την μεταπολεμική ανάκαμψη. Η ανασυγκρότηση της πολιτικής, της οικονομίας και των υποδομών που περιμένει ακόμα να αντιμετωπιστεί, αποτελεί ένα βάρος για όλη τη χώρα και την Ευρώπη. Με κάποιον τρόπο, η αποδυναμωμένη πολιτική πρέπει να βρει τη δύναμη, τον ηγέτη και την υποστήριξη για να σταματήσει ο κατήφορος.

theguardian.com

Διαβάστε περισσότερα