14 χρόνια από την 11η Σεπτεμβρίου: Πόσο άλλαξε η τρομοκρατία;

Μετά την ιστορική επίθεση της Αλ Κάιντα στους Δίδυμους Πύργους, η τρομοκρατία έχει γίνει αναμφισβήτητα πιο πολύπλοκη.

Στα 14 χρόνια από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, το πρόσωπο της τρομοκρατίας έχει αλλάξει. Για πολλούς ειδικούς, η απειλή της ισλαμικής τρομοκρατίας είναι κατά κάποιους τρόπους μεγαλύτερη και κατά κάποιους τρόπους μειωμένη. Είναι γεωγραφικά πιο ποικιλόμορφη και οργανωτικά πιο διχασμένη, ενώ αξιοποιεί τα social media και το διαδίκτυο με έναν τρόπο που δεν ήταν δυνατός το 2001.

Στη Δύση, η ισλαμιστική τρομοκρατία

είναι συχνά μάλλον εμπνευσμένη, παρά οργανωμένη και κατευθυνόμενη. Η απειλή της είναι επίσης πιο ρευστή και απρόβλεπτη απ’ ό,τι ήταν το φθινόπωρο του 2001, αλλά τα εργαλεία για την καταπολέμησή της είναι επίσης πιο πλούσια: από τα όλο και πιο περίπλοκα και ακριβή drones ως τις χρηματοοικονομικές πληροφορίες και τους αλγόριθμους για δεδομένα κατά την διεξαγωγή ύποπτων επικοινωνιών. Η πιθανότητα μιας επίθεσης στην κλίμακα της 11/9 έχει υποχωρήσει, αλλά η πιθανότητα συχνότερων αν και λιγότερο καταστροφικών επιθέσεων έχει αυξηθεί.

Ποιος είναι υπεύθυνος;

Λες και ήταν προγραμματισμένο, η Αλ Κάιντα μόλις κυκλοφόρησε μια διάλεξη 45 λεπτών από τον ηγέτη της Αϊμάν Αλ Ζαουάχρι, που δείχνει πόσο πολύ έχει αλλάξει. Δεκατέσσερα χρόνια πριν, η Αλ Κάιντα ήταν ο αδιαφιλονίκητος παράγοντας ανάμεσα στις ομάδες τζιχαντιστών, ακόμα περισσότερο μετά τις επιθέσεις της 9/11. Σήμερα ο αλ Ζαουάχρι, ο οποίος διαδέχθηκε τον Οσάμα Μπιν Λάντεν το 2011, αγωνίζεται να αποκρούσει τον νέο διεκδικητή, το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και τη Συρία (ISIS). Στο τελευταίο μήνυμά του, ξεκινά με μια ομοβροντία ενάντια στο ISIS και τον ηγέτη του, Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι. «Εμείς δεν αναγνωρίζουμε αυτό το Χαλιφάτο και δεν το βλέπουμε ως χαλιφάτο με την προφητική μέθοδο. Αντ 'αυτού, είναι ένα εμιράτο που ανέλαβε χωρίς διαβούλευση», καταγγέλλει ο Αλ Ζαουάχρι.

Η Αλ Κάιντα έβλεπε πάντα την εκστρατεία της ως έναν μακροχρόνιο αγώνα προς την ένδοξη μέρα, όταν θα μπορούσε να κηρυχθεί ένα Χαλιφάτο - με βάση τις ισλαμικές προφητείες. Τότε - το 2010 και το 2011 - ο Αλ-Μπαγκντάντι ξαναδημιούργησε το ISIS από τις στάχτες της Αλ Κάιντα στο Ιράκ, επεκτείνοντας το πεδίο των επιχειρήσεων στη Συρία (2012) και ανακήρυξε τον εαυτό του Χαλίφη όλων των Μουσουλμάνων (2014). Και έτσι ξεκίνησε μια μάχη ανάμεσα σε δύο «λιοντάρια» της τζιχάντ, που κατά κάποιο τρόπο ήταν αδιανόητη πριν από 14 χρόνια. Και οι δύο έχουν τα «όπλα» τους.

Η Αλ Κάιντα έχει τον περίφημο κατασκευαστή βομβών στην Υεμένη, Ιμπραήμ αλ Ασίρι και τον διοικητή στο Αφγανιστάν που ονομάζεται Φαρούκ αλ Κατάνι, ο οποίος θεωρείται έξυπνος και χαρισματικός. Το ISIS έχει μια σειρά δυνητικών υποψηφίων, αν συμβεί το αδιανόητο στον Αλ Μπαγκντάντι. Φαίνεται σαν μια καλή είδηση ότι δύο ομάδες τζιχαντιστών μάχονται η μία την άλλη και ο αλ-Ζαουάχρι δεν κάνει καμία προσπάθεια να κρύψει την απέχθειά του για τον αλ-Μπαγκντάντι στην τελευταία ομιλία του. Αλλά ακριβώς στο τέλος της, λέει το εξής: «Παρά τα σοβαρά λάθη, εγώ στο Ιράκ ή στο Σαμ [Συρία] θα συνεργαζόμουν μαζί τους στο πόλεμο εναντίον των Σταυροφόρων, των κοσμικών, των Νουσαϊριτών και τωνΣαφαβιδών, παρότι δεν αναγνωρίζω τη νομιμότητα του κράτους τους, για να μην πω του Χαλιφάτου, γιατί το θέμα ξεπερνά εμένα και το αίτημά τους για τη δημιουργία ενός χαλιφάτου».

Ένα κλαδί ελιάς; Μια προσπάθεια να ανέβει στην ιεραρχία και να κερδίσει μαχητές του ISIS; Συγκεχυμένη σκέψη; Δεν είναι καθόλου περίεργο που οι επαγγελματίες των μυστικών υπηρεσιών βρίσκουν το σημερινό τοπίο πιο δύσκολο να αναλυθεί από εκείνο πριν από μια δεκαετία.

Έλεγχος εδαφών

Ομοίως αδιανόητο πριν από 14 χρόνια είναι ότι μια ομάδα τζιχάντ - ένας «μη κρατικός παράγοντας» όπως λένε οι ακαδημαϊκοί - θα μπορούσε να ελέγχει ένα τεράστιο κομμάτι της επικράτειας. Η Αλ Κάιντα ήταν φιλοξενούμενη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και μετά την 11η Σεπτεμβρίου διασκορπίστηκε σε στρατόπεδα στα βουνά του Πακιστάν. Η Αλ Σαμπάαμπ, για μια στιγμή, έλεγχε τις περιοχές της κεντρικής και νότιας Σομαλίας. Η Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ κατέλαβε για λίγο μερικές πόλεις στο Μάλι. Αλλά ποτέ αυτές οι ομάδες δεν είχαν τις παγίδες ενός «κράτους», με τον τρόπο που το ISIS έχει τα ισλαμικά δικαστήρια, τις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες και τώρα ακόμη και ένα νόμισμα. Και οποιαδήποτε μορφή ασφαλούς καταφυγίου επιτρέπει μεγαλύτερο και πιο φιλόδοξο σχεδιασμό.

Ο Nick Rasmussen, ο διευθυντής του αμερικανικού Εθνικού Κέντρου Αντιτρομοκρατίας, λέει ότι «η πρόσβαση σε πόρους, τόσο σε προσωπικό όσο και σε οικονομικούς πόρους, ο έλεγχος της επικράτειας, που επιτρέπει τη δημιουργία ενός ασφαλούς καταφυγίου, είναι τα συστατικά που παραδοσιακά θεωρούμε ως ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη εξωτερικών επιχειρήσεων». Σε συνέντευξή του στην τελευταία έκδοση του Sentinel που εκδίδει το Κέντρο για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας, ο Rasmussen λέει ότι υπάρχει μια «επιτήρηση» σχετικά με το αν το ISIS σχεδιάζει να ανοίξει ένα νέο μέτωπο στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά καθώς η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν μειώνεται, λέει ότι το Κέντρο προσπαθεί επίσης να αξιολογήσει «τι επίπεδο κινδύνου μπορεί να αντιμετωπίσουμε με την πάροδο του χρόνου αν η Αλ Κάιντα αναγεννηθεί, βρει ανανεωμένο ασφαλές καταφύγιο, ή είναι σε θέση να αποκαταστήσει τη χαμένη ικανότητά της».

Γεωγραφική μετάσταση

Στις 11/9, η Αλ Κάιντα είχε τα στρατόπεδα της στο Αφγανιστάν. Υπήρξε μια παρουσία της τζιχάντ στην Αλγερία και τον Καύκασο και κάποιες εκκολαπτόμενες μαχητικές ομάδες στην Αραβική Χερσόνησο. Τώρα, ομάδες τζιχαντιστών από τα δυτικά της Ινδονησίας ως τις αφρικανικές ακτές του Ατλαντικού δηλώνουν την υποταγή τους, είτε στην Αλ Κάιντα ή στο ISIS. Ο πρώην υποδιευθυντής της CIA Mike Morell λέει ότι «η μεγάλη νίκη της Αλ Κάιντα ήταν η εξάπλωση της ιδεολογίας της σε μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή» από την βόρεια Νιγηρία σε ολόκληρη την Αφρική και την Υεμένη», καθώς και στο Ιράκ και τη Συρία. Γράφοντας στην τελευταία έκδοση του Sentinel, ο Morell λέει ότι «συνολικά, περίπου 20 χώρες έχουν πλέον τρομοκρατικές ομάδες εντός των συνόρων τους, που ενστερνίζονται την ιδεολογία της τζιχάντ».

Και το ISIS έχει δημιουργήσει «επαρχίες» πέρα από τη Συρία και το Ιράκ με εξαιρετική ταχύτητα. Υπάρχουν πλέον αμέτρητες «απαγορευμένες ζώνες» στον κόσμο, σε σχέση με το 2001:

-Η Βρετανία λέει στους παραθεριστές της να αποφεύγουν την Τυνησία,

- Μέρη της Κένυας και της Αιγύπτου είναι εκτός ορίων, καθώς είναι σχεδόν όλα της Λιβύης,

- Η Μπόκο Χαράμ έχει μετατρέψει μεγάλο μέρος της βόρειας Νιγηρίας σε πεδίο μάχης (όπως και ορισμένες περιοχές των γειτονικών κρατών),

-Η Υεμένη δεν ήταν ποτέ το πιο εύκολο μέρος για να περιηγηθείς, αλλά έχει καταρρεύσει τα τελευταία τέσσερα χρόνια, καθώς έχει γίνει ένα ακόμα θέατρο στο οποίο η Αλ Κάιντα και το ISIS ανταγωνίζονται ποιος θα σκοτώσει τους περισσότερους σιίτες.

Και στη Συρία, ένα καθεστώς που κάποτε θεωρούνταν ως το πιο ακλόνητο στη Μέση Ανατολή, έχει χάσει τον έλεγχο από ένα μεγάλο μέρος της επικράτειάς του, και εκατομμύρια πολίτες έχουν εκτοπιστεί.

Ο Rasmussen αναφέρει ότι «το τόξο των εξτρεμιστικών τρομοκρατικών παραγόντων σε όλο τον κόσμο είναι ευρύτερο, ευρύτερο και βαθύτερο, σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη στιγμή από την 11η Σεπτεμβρίου». «Είναι δίκαιο να πούμε ότι αντιμετωπίζουμε περισσότερες απειλές, που έρχονται σε μας από περισσότερα σημεία, που αφορούν περισσότερα άτομα από ό,τι είχαμε την 11/9», λέει.

Εμπνευσμένοι, με κίνητρα ή κατευθυνόμενοι;

Η φύση της απειλής έχει επίσης αλλάξει. Σύμφωνα με έναν γνώστη της Αλ Κάιντα, ο σχεδιασμός για τις επιθέσεις της 11/9 από τους Αμπού Χαφς αλ Μάσρι και Χαλίντ Σεΐχ Μοχάμεντ άρχισε δύο χρόνια πριν. Οι πόροι που έχουν διατεθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους της από τις 11/9 για την αποτροπή των επιθέσεων στο εσωτερικό - τα πάντα, από τον ενισχυμένο έλεγχο των αεροδρομίων ως τη μαζική αύξηση στην ποσότητα των δεδομένων που συλλέγονται και αναλύονται - κάνει μία παρόμοια θεαματική επίθεση πιο απίθανη.

Αλλά η απειλή τώρα είναι τόσο διάχυτη, και τόσο πολύ μεγαλύτερη η επίδραση που ασκεί το ISIS σε κάποιους που ζουν (ή έχουν εγκαταλείψει και στη συνέχεια θα επιστρέψουν) σε δυτικές χώρες, ώστε ένα μικρότερο ρεύμα επιθέσεων μεν, αλλά εξίσου θανατηφόρο, έχει γίνει κάτι σύνηθες. Μόνο αυτό το έτος, οι τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία και την Τυνησία έχουν σκοτώσει πάνω από 70 άμαχους

Αυτή είναι μια επιχείρηση - ελλείψει μιας καλύτερης λέξης - αποκέντρωσης από τρομοκρατικές ομάδες όπως η Αλ Κάιντα και το ISIS σε μεμονωμένους οπαδούς, συχνά γνωστούς ως μοναχικούς λύκους. Υπάρχει τώρα ένα κάπως θολό φάσμα από όσους εμπνέονται και αυτο-ριζοσπαστικοποιούνται από τη μία, και όσους κάνουν μια επίθεση που σχεδιάστηκε και διευθύνεται από την ηγεσία μιας ομάδας από την άλλη. Και τα αποτελέσματα είναι ανάμικτα.

Οι αδελφοί Κουατσί, οι οποίοι επιτέθηκαν στα γραφεία του Charlie Hebdo στο Παρίσι, τον Ιανουάριο, ήταν με την Αλ Κάιντα στην Υεμένη πριν από τέσσερα έτη, αλλά έλαβαν όλες τις επιχειρησιακές αποφάσεις μόνοι τους, με θανάσιμα αποτελέσματα. Η απόπειρα επίθεσης σε μια έκθεση γελοιογραφιών του Προφήτη Μωάμεθ στο Ντάλας φαίνεται επίσης να έχει ενθαρρυνθεί από έναν «οπαδό» του ISIS, αλλά ήταν κακώς σχεδιασμένη και άφησε μόνο δύο δράστες νεκρούς.

Η τρομοκρατική διασπορά

Είναι μια πρόκληση που ενισχύεται από τους μεγάλους αριθμούς ατόμων από τις δυτικές χώρες που έχουν φτάσει στο Ιράκ και τη Συρία τα τελευταία χρόνια. Ο Mike Morell προβλέπει ότι μια επίθεση στην Ευρώπη ή τις Ηνωμένες Πολιτείες την οποία έχει σχεδιάσει το ISIS (σε αντίθεση με μία «έμπνευση της στιγμής») θα συμβεί κάποτε. Θα μπορούσε να είναι μικρής κλίμακας, «αλλά με την πάροδο του χρόνου η ικανότητα του Ισλαμικού Κράτους να διεξάγει μια πιο σύνθετη επίθεση θα αυξηθεί».

Αυτό οφείλεται εν μέρει στους περίπου 5.000 Δυτικούς που έχουν αποκτήσει εμπειρία και δεξιότητες στη μάχη με βόμβες και όπλα μετά την ένταξή τους στο ISIS. Η Αλ Κάιντα πάντα προσέλκυσε κάποιους Δυτικούς, όπως ο Αμερικανός Adam Gadahn, και μια σειρά από βρετανούς πολίτες πακιστανικής καταγωγής. Αλλά όχι στην κλίμακα του ISIS, που μπορεί να έχει στρατολογήσει και 25.000 ξένους υπηκόους στο Ιράκ και τη Συρία.

Ο Rasmussen αναφέρει ότι μετά τη διάλυση ενός τρομοκρατικού πυρήνα στο Βέλγιο νωρίτερα αυτό το έτος, υπάρχει η ανησυχία ότι το ISIS στο Ιράκ και τη Συρία μπορεί να ετοιμάζει επιθέσεις στην Ευρώπη. Προς το παρόν, η ομάδα εμφανίζεται σε μεγάλο βαθμό επικεντρωμένη στην εδραίωση του Χαλιφάτου, αντλώντας μαχητές και όχι στέλνοντάς τους στο εξωτερικό. Αλλά Δυτικοί αξιωματούχοι της αντιτρομοκρατικής γνωρίζουν ότι αυτό θα μπορούσε να αλλάξει.

Τα social media και η επικοινωνία

Μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου και για λίγα χρόνια, περιστασιακές διακηρύξεις της Αλ Κάιντα έβγαιναν μέσω των τηλεοπτικών δικτύων, όπως το Al Jazeera. Η περιστασιακή διακήρυξη του Οσάμα μπιν Λάντεν ελεγχόταν για τυχόν ενδείξεις σχετικά με την υγεία, την τοποθεσία ή τη στρατηγική του.

Τώρα το ISIS έχει μία πλήρως ανεπτυγμένη μηχανή προπαγάνδας σε διάφορες γλώσσες, δίνοντας στη δημοσιότητα βίντεο, φωτογραφίες και καθημερινά δελτία ειδήσεων. Η παραγωγή είναι υψηλής ποιότητας και διαδίδεται ευρέως μέσω Twitter και ιστοσελίδων της τζιχάντ. Ένας μεγάλος αριθμός υποστηρικτών του ISIS χρησιμοποιεί το Twitter, είτε για να υποκινήσει επιθέσεις στο εξωτερικό, είτε για να παρασύρει «νύφες» για τους τζιχαντιστές στο Χαλιφάτο ή για να παρουσιάσει ειδήσεις και φωτογραφίες των στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Έχει, επίσης, ειδικούς στις νέες τεχνολογίες ικανούς για πλήρη κρυπτογράφηση. Μιλώντας στο Sentinel, ο Rasmussen λέει πως μία από τις μεγάλες ανησυχίες σήμερα είναι η «καινοτόμος και ευέλικτη χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας από τις τρομοκρατικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων τρόπων που κατανοούν και είναι πέρα από την ικανότητά μας να συλλέξουμε».

Η μακροπρόθεσμη βάση

Ένα πράγμα ίσως δεν έχει αλλάξει από την επαύριο της 11ης Σεπτεμβρίου και, αν μη τι άλλο, έχει γίνει σαφέστερο. Οι δυτικοί αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών συνήθιζαν να μιλούν για το έργο της αποδόμησης της Αλ Κάιντα σε κάποια χρόνια. Τώρα η ίδια γλώσσα χρησιμοποιείται τόσο για την Αλ Κάιντα όσο και για το ISIS - εκτός από το ότι οι αξιωματούχοι μιλούν με όρους δεκαετιών ή μιας γενιάς και όχι απλώς χρόνων. Και οι συνταγές για την καταπολέμηση αυτών των ομάδων σε έναν πόλεμο ιδεών ακούγεται εντυπωσιακά παρόμοιος. Ο Morell λέει ότι η Δύση «πρέπει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιουργούν οι τρομοκράτες εξ’ αρχής... Πρέπει να υπονομεύσουμε την επίδραση της τζιχάντ στους νέους μουσουλμάνους».

Είναι δύσκολο. Πολλά από τα ίδια προβλήματα που αντιμετώπιζε ο αραβικός κόσμος το 2001 εξακολουθούν να υπάρχουν και έχουν επιδεινωθεί από τις αναταραχές της Αραβικής Άνοιξης. Ο απερχόμενος πρόεδρος του Γενικού Επιτελείου Στρατού, στρατηγός Martin Dempsey, μιλά για «διάχυτη αστάθεια, στερημένες από δικαιώματα ομάδες, εθνοτικές συγκρούσεις και θρησκευτική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, που θα χρειαστεί μια δεκαετία ή και περισσότερο να επιλυθούν». Ο Morell συμφωνεί. «Πιθανόν να τα τελευταία 14 χρόνια να είναι μόνο η αρχή του ξεσπάσματος ενός πολύ μακροχρόνιου πολέμου».

edition.cnn.com

Διαβάστε περισσότερα