Η άνοδος και η πτώση του Homo Economicus

Πόσο μπορεί να επηρεάσει η στρογγυλοποίηση των δεκαδικών ψηφίων ενός αριθμού, ένα μοντέλο πρόγνωσης του καιρού; Δηλαδή, αντί να εισάγεις τον αριθμό 14,54693 (θερμοκρασία σε βαθμούς κελσίου) να εισάγεις τον αριθμό 14,547.

Ο μαθηματικός – μετεωρολόγος του MIT, Edward Lorenz, τη δεκαετία του 1960, πειραματιζόταν με διάφορες μεθόδους για την ανάπτυξη ενός μοντέλου πρόγνωσης του καιρού με ορίζοντα λίγων ημερών. Ο Lorentz

με τα δεδομένα που είχε συγκεντρώσει προσπάθησε να επαναλάβει μια πρόγνωση με σκοπό να ελέγξει κάποιες λεπτομέρειες.

Έτσι εισήγαγε στον υπολογιστή του τα δεδομένα για τη θερμοκρασία, την ατμοσφαιρική πίεση και τη διεύθυνση του ανέμου, στρογγυλεύοντας τους αριθμούς σε τρία δεκαδικά ψηφία και όχι έξι όπως είχε κάνει στην προηγούμενη εκτέλεση του προγράμματος. Τα αποτελέσματα του προκάλεσαν σοκ.

Το νέο αποτέλεσμα της πρόγνωσης δεν ήταν καν προσέγγιση της προηγούμενης πρόγνωσης αλλά μια εντελώς διαφορετική πρόγνωση. Η μικρή, ασήμαντη διαφορά των τριών δεκαδικών ψηφίων οδηγούσε σε τρομερά διαφορετικά αποτελέσματα. Ο Lorenz αμέσως αντιλήφθηκε ότι μικρές, φαινομενικά ασήμαντες μεταβολές, από τις αρχικές συνθήκες μπορούν να οδηγήσουν σε εντυπωσιακά διαφορετικά, μη γραμμικά, αποτελέσματα.

Προσπαθώντας να προβλέψει τον καιρό ο Lorenz, με τα ευρήματά του, άνοιξε το δρόμο για έναν νέο επιστημονικό κλάδο, την Θεωρία του Χάους. Ο Lorenz έδειξε ότι τα σύνθετα μη γραμμικά δυναμικά συστήματα, όπως ο καιρός, είναι σε απίστευτο βαθμό ευαίσθητα και επηρεάζονται από την παραμικρή λεπτομέρεια. Έτσι, το φτερούγισμα μιας πεταλούδας στο Χονγκ Κόνγκ, και η ανεπαίσθητη μεταβολή που προκαλεί στις τοπικές συνθήκες, ενεργοποιούν μια μακρά αλυσίδα μικρών μεταβολών που αθροιστικά μπορεί να οδηγήσουν σε μεγάλα αποτελέσματα π.χ. έναν ανεμοστρόβιλο στις ΗΠΑ. Η ιδιότητα αυτή έκανε τον Lorenz να συνειδητοποιήσει ότι η μακροπρόθεσμη πρόβλεψη του καιρού ήταν αδύνατη.

Αλλά αν το φτερούγισμα μιας πεταλούδας μπορεί να προκαλέσει τυφώνα, πόσο χαοτική, απρόβλεπτη και μη γραμμική μπορεί είναι η αλληλεπίδραση των ατόμων και των κοινωνικών αποτελεσμάτων που παράγουν οι δράσεις και οι ενέργειές τους;

Στο ερώτημα αυτό και πολλά άλλα για την χαοτική πραγματικότητα και την πολυπλοκότητα του ανθρώπου και πως όλα αυτά επηρεάζουν την οικονομική ζωή προσπαθεί να απαντήσει το βιβλίο του Γιάννη Παπαδογιάννη, «Η άνοδος και η πτώση του Homo Economicus – Ο μύθος του ορθολογικού ανθρώπου και η χαοτική πραγματικότητα» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος). Όπως σημειώνεται στην εισαγωγή του βιβλίου: «στόχος του παρόντος είναι να αναδείξει την αδυναμία της Οικονομικής Επιστήμης, όπως είναι δομημένη σήμερα, και να παρακολουθήσει την χαοτική εξελικτική πραγματικότητα του κόσμου όπως διαμορφώνεται μέσα από την πολυσύνθετη ψυχοσύνθεση και συμπεριφορά του ανθρώπου, την πολυπλοκότητα των κοινωνικών σχέσεων, την τύχη και σειρά άλλων αδιόρατων παραγόντων».

Στον πρόλογο του βιβλίου ο κ. Γιάννης Στουρνάρας, υπουργός Οικονομικών, υπογραμμίζει: «Το βιβλίο του Γιάννη Παπαδογιάνν