Η διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων της Κρήτης και της Ηπειρωτικής Ελλάδας και η συμβολή της στη καθαρή ενεργειακή μετάβαση του νησιού

Η καθαρή ενεργειακή μετάβαση της Κρήτης με την εξάλειψη της χρήσης ορυκτών καυσίμων για τη παραγωγή ενέργειας αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο η επίτευξη του οποίου θα συμβάλλει στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στη μείωση της εξάρτησης της από τα ορυκτά καύσιμα. Στα πλαίσια αυτά αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις αλλά έχει και μοναδικές ευκαιρίες. Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την αύξηση της χρήσης των άφθονων ανανεώσιμων ενεργειακών της πόρων για παραγωγή

ηλεκτρικής ενέργειας. Στο δοκίμιο που ακολουθεί παρουσιάζονται διάφορες πτυχές της υλοποιούμενης διασύνδεσης των ηλεκτρικών δικτύων της Κρήτης και της ηπειρωτικής Ελλάδας και της συμβολής τους στη μείωση των ανθρακούχων εκπομπών στο νησί.

Ενεργειακές προκλήσεις στη Κρήτη

Η Κρήτη ιστορικά έχει βασιστεί στα ορυκτά καύσιμα για τη κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών. Η γεωγραφική της απομόνωση έχει σαν αποτέλεσμα την εξάρτηση της από εισαγωγές πετρελαϊκών καυσίμων για τη κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών αφού δεν διαθέτει ορυκτά καύσιμα και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε μεγάλη κλίμακα μέχρι σήμερα δεν ήταν εφικτή. Επιπλέον η τουριστική της βιομηχανία που αποτελεί τη κύρια πηγή πλούτου στο νησί προκαλεί μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις στη ζήτηση ενέργειας δυσκολεύοντας τη λειτουργία του μέχρι σήμερα αυτόνομου ενεργειακού συστήματος του νησιού.

Η σπουδαιότητα της ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κρήτης:

Αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα ενός αειφορικού, οικονομικού και ανθεκτικού ενεργειακού συστήματος στη Κρήτη υλοποιείται σήμερα η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της με το αντίστοιχο της ηπειρωτικής χώρας. Η διασύνδεση περιλαμβάνει την πόντιση στη θάλασσα δύο ηλεκτρικών καλωδίων εκ των οποίων το ένα εκτείνεται από το Κίσσαμο μέχρι τη Πελοπόννησο και το δεύτερο από το Ηράκλειο μέχρι την Αττική. Η ηλεκτρική διασύνδεση του νησιού θα αλλάξει ριζικά το τρόπο με το οποίο παραγόταν η ηλεκτρική ενέργεια στη Κρήτη από τη περίοδο μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών η πλήρης ολοκλήρωση της ηλεκτρικής διασύνδεσης αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί το δεύτερο εξάμηνο του 2025.

Διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών της Κρήτης

Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης θα επιτρέψει την ευρύτερη χρήση των ενδογενών ανανεώσιμων ενεργειακών της πόρων – κυρίως της ηλιακής και αιολικής ενέργειας – για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Στην ηπειρωτική Ελλάδα υπάρχει πληθώρα εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από την ηλιακή ενέργεια, την αιολική και την υδροηλεκτρική. Η ηλεκτρική διασύνδεση της Κρήτης θα κάνει δυνατή τη μεταφορά πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας από τη ηπειρωτική χώρα στο νησί αλλά και το αντίστροφο.

Αύξηση της ενεργειακής της ασφάλειας και επάρκειας

Η γεωγραφική απομόνωση της Κρήτης αυξάνει την ευαλωτότητα της σε απρόοπτα, ανεπιθύμητα και καταστροφικά συμβάντα που σχετίζονται με τη παραγωγή και τη διάθεση ηλεκτρικής ενέργειας. Η ηλεκτρική διασύνδεση της θα συμβάλλει στη δυνατότητα παροχής επαρκούς ηλεκτρικής ενέργειας από την ηπειρωτική χώρα στο νησί σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Η παραγωγή της απαιτούμενης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη από ανανεώσιμες πηγές και η δυνατότητα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας από και προς τη Κρήτη θα μειώσει την ενεργειακή της εξάρτηση από εισαγόμενα πετρελαϊκά καύσιμα. Συνεπώς με τη διασύνδεση θα διασφαλίζεται η ενεργειακή της επάρκεια καθώς η παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας στο νησί θα βασίζεται σε εγχώριους ανανεώσιμους και όχι σε εισαγόμενους εξαντλήσιμους ενεργειακούς πόρους. Ταυτόχρονα καθώς η παραγωγή ενέργειας δεν θα εξαρτάται από τις εισαγωγές καυσίμων – με ότι αυτό σημαίνει – και θα είναι περισσότερο ασφαλής ενεργειακά.

Αύξηση της συμβολής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας

Ένας από τους σημαντικούς στόχους της καθαρής ενεργειακής μετάβασης είναι να αυξήσει το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο συνολικό ενεργειακό ισοζύγιο. Η Κρήτη με το άφθονο αλλά αναξιοποίητο ηλιακό και αιολικό δυναμικό της έχει δυνατότητες πολύ μεγαλύτερης παραγωγής πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας. Η ηλεκτρική διασύνδεση του νησιού διευκολύνει τη περαιτέρω αξιοποίηση της ηλιακής και αιολικής ενέργειας μεταφέροντας ηλεκτρική ενέργεια μέσω των υποθαλάσσιων καλωδίων στην ηπειρωτική χώρα όταν υπάρχει υπερπαραγωγή της στη Κρήτη και αντιστρόφως όταν υπάρχει έλλειμμα.

Οικονομικά οφέλη στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας

Το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από πετρέλαιο με τους συμβατικούς θερμο-ηλεκτρικούς σταθμούς στη Κρήτη ήταν πολύ υψηλό σε σχέση με το αντίστοιχο κόστος παραγωγής της στην ηπειρωτική χώρα και πολλαπλάσιο του κόστους πώλησης της στους καταναλωτές. Η διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων θα δώσει τη δυνατότητα της παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας που διατίθεται στους καταναλωτές της Κρήτης με πολύ χαμηλότερο κόστος σε σχέση με το παρελθόν έχοντας σαν αποτέλεσμα την εξοικονόμηση πολλών δεκάδων εκατ. Ευρώ.

Διευκόλυνση της επίτευξης του στόχου μηδενικών καθαρών εκπομπών άνθρακα στη Κρήτη

Η διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων της Κρήτης και της ηπειρωτικής χώρας θα δώσει τη δυνατότητα της δημιουργίας αρκετών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με φωτοβολταϊκά συστήματα και αιολικά πάρκα. Έτσι η παραγόμενη “πράσινη ηλεκτρική ενέργεια” στη Κρήτη θα μπορέσει να υπερκαλύψει τη ζήτηση της στο νησί. Ταυτόχρονα η χρήση της πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και άλλων ενεργειακών πηγών μηδενικών εκπομπών άνθρακα στους τομείς της παραγωγής θέρμανσης και ψύξης καθώς και στις μεταφορές (με τη χρήση ηλεκτρικών οχημάτων) θα κάνει εφικτή την επίτευξη του στόχου των μηδενικών εκπομπών άνθρακα στη Κρήτη τις ερχόμενες δεκαετίες. Επιπρόσθετα η παραγωγή πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη θα κάνει εφικτή τη παραγωγή πράσινου ηλεκτρολυτικού υδρογόνου όπως προβλέπεται στο πρόσφατο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (2023).

Η καθαρή ενεργειακή μετάβαση της Κρήτης

Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης λειτουργεί σαν καταλύτης για τη καθαρή ενεργειακή της μετάβαση. Ταυτόχρονα αποτελεί αλλαγή παραδείγματος όσον αφορά την ενεργειακή συμπεριφορά ενός σχετικά μεγάλου νησιού της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η ανάπτυξη συστημάτων ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη Κρήτη

Καθώς η ηλεκτρική διασύνδεση επιτρέπει την ανταλλαγή ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ της Κρήτης και της ηπειρωτικής χώρας θα επιταχυνθεί η αξιοποίηση των ήπιων μορφών ενέργειας στο νησί. Συνεπώς θα αυξηθούν οι επενδύσεις σε ηλιακά και αιολικά συστήματα ηλεκτροπαραγωγής. Το γεγονός αυτό δεν μειώνει μόνο τις εκπομπές άνθρακα κατά τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αλλά δημιουργεί νέες οικονομικές ευκαιρίες για την αξιοποίηση της ηλιακής και αιολικής ενέργειας στη Κρήτη.

Η δημιουργία συστημάτων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη

Η διαλείπουσα μορφή των συστημάτων αξιοποίησης της ηλιακής και αιολικής ενέργειας για ηλεκτροπαραγωγή κάνει αναγκαία τη δημιουργία συστημάτων αποθήκευσης της για την ομαλή παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές. Συνεπώς η δημιουργία μεγάλων συστημάτων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη είναι απαραίτητη. Μεταξύ των διαθέσιμων τεχνολογιών δηλαδή της αποθήκευσης: α) σε ηλεκτρικούς συσσωρευτές, β) υπό μορφή υδρογόνου και γ) σε συστήματα αντλησιοταμίευσης προκρίνεται η τεχνολογία της αντλησιοταμίευσης καθώς η τεχνολογία του υδρογόνου δεν είναι ώριμη, η τεχνολογία των συσσωρευτών δεν έχει αξιόλογη εγχώρια προστιθέμενη αξία ενώ η εξεύρεση των σπάνιων γαιών που απαιτούνται στη κατασκευή τους εγείρει πολλά ηθικά ζητήματα. Αντίθετα η τεχνολογία της αντλησιοταμίευσης είναι ώριμη, οικονομική και έχει σημαντική εγχώρια προστιθέμενη αξία για τη Κρήτη.

Ο εκσυγχρονισμός του ηλεκτρικού δικτύου

Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης θα πρέπει να συνδυαστεί με τον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση του. Οι έξυπνες τεχνολογίες των ηλεκτρικών δικτύων που έχουν αναπτυχθεί πρόσφατα, όπως τα προηγμένα συστήματα καταμέτρησης κ.α., θα πρέπει να ενσωματωθούν σε αυτό αυξάνοντας την ευελιξία και την αποδοτικότητα του. Η αναβάθμιση θα βελτιώσει την ανθεκτικότητα και τη σταθερότητα του και θα διευκολύνει την διασύνδεση του με νέα ηλιακά και αιολικά συστήματα ηλεκτροπαραγωγής.

Η παύση της λειτουργίας των υπαρχόντων θερμοηλεκτρικών σταθμών στη Κρήτη

Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης θα κάνει εφικτή τη παύση της λειτουργίας των υπαρχόντων θερμοηλεκτρικών εργοστασίων στους νομούς Χανίων, Ηρακλείου και Λασιθίου. Ορισμένες θερμοηλεκτρικές μονάδες θα διατηρηθούν σε ψυχρή εφεδρεία δηλαδή θα είναι έτοιμες να λειτουργήσουν σε περίπτωση καταστροφικών συμβάντων. Αυτό θα έχει σαν συνέπεια τη μείωση της ρύπανσης και όχλησης που προκαλεί σήμερα η λειτουργία των θερμοηλεκτρικών μονάδων στις γειτνιάζουσες κοινότητες.

Ευκαιρίες και προκλήσεις της ηλεκτρικής διασύνδεσης

Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για το αειφορικό μέλλον του νησιού. Όμως στη πορεία αυτή θα πρέπει να αντιμετωπισθούν επιτυχώς πολλές προκλήσεις αλλά και να αξιοποιηθούν κατάλληλα οι παρουσιαζόμενες δυνατότητες και ευκαιρίες.

Η αύξηση της σταθερότητας και της αξιοπιστίας του δικτύου

Η διοχέτευση πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας στο ηλεκτρικό δίκτυο βελτιώνει τη σταθερότητα και την αξιοπιστία του. Η ανάπτυξη βελτιωμένων τεχνολογιών διαχείρισης του δικτύου σε συνδυασμό με τη χρήση τεχνικών πρόβλεψης και εξισορρόπησης της ζήτησης ενέργειας είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση σταθερής και αξιόπιστης παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές.

Η ενεργός συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων

Η επιτυχία της καθαρής ενεργειακής μετάβασης της Κρήτης εξαρτάται και από την αποδοχή της και ενεργό ανάμιξη των τοπικών κοινοτήτων. Η οργάνωση ενημερωτικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων θα συμβάλλει στην επίτευξη συναίνεσης για τη προώθηση των πράσινων ενεργειακών τεχνολογιών. Η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στα οφέλη που προκύπτουν από τη καθαρή ενεργειακή μετάβαση του νησιού θα διευκολύνει την αποδοχή και την υλοποίηση των αναγκαίων δράσεων.

Νέες επενδύσεις σε συστήματα ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη Κρήτη

Η διασύνδεση θα επιτρέψει την δημιουργία πολλών νέων εγκαταστάσεων ηλεκτροπαραγωγής από ηλιακή και αιολική ενέργεια στη Κρήτη. Είναι πολύ πιθανόν να δημιουργηθούν εγκαταστάσεις θαλάσσιων αιολικών πάρκων και ηλιακών θερμικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής παράλληλα με νέα χερσαία αιολικά πάρκα και φωτοβολταϊκούς σταθμούς.

Επενδύσεις σε συστήματα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη

Η δημιουργία νέων συστημάτων ηλεκτροπαραγωγής από την ηλιακή και την αιολική ενέργεια τα οποία είναι από τη φύση τους διαλείποντος έργου θα πρέπει να συνοδεύεται με συστήματα αποθήκευσης της. Το μεγάλης κλίμακας εμβληματικό υβριδικό σύστημα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας με αντλησιοταμίευση στο φράγμα ποταμών Ρεθύμνης αποτελεί ένα ώριμο έργο προϋπολογισμού πολλών εκατ. Ευρώ που θα συμβάλλει στην ενσωμάτωση νέων μονάδων πράσινης ηλεκτροπαραγωγής στη Κρήτη και στη καλύτερη λειτουργία του ηλεκτρικού δικτύου.

Επενδύσεις για παραγωγή πράσινου ηλεκτρολυτικού υδρογόνου στη Κρήτη

Η παραγωγή πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη θα επιτρέψει τη παραγωγή πράσινου ηλεκτρολυτικού υδρογόνου το οποίο είναι απαραίτητο για την ενεργειακή μετάβαση της. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (2023) η παραγωγή πράσινου υδρογόνου αναμένεται να αναπτυχθεί σε ικανοποιητική κλίμακα μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’30.

Διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης με τη Κύπρο, την Αφρική και την Ασία

Το ηλεκτρικό δίκτυο της Κρήτης προγραμματίζεται να διασυνδεθεί με το δίκτυο της Κύπρου και του Ισραήλ όπου θα μπορεί να μεταφερθεί ηλεκτρική ενέργεια στην Ευρώπη από την Ασία. Παράλληλα προγραμματίζεται η διασύνδεση του δικτύου της Αιγύπτου με το δίκτυο της Ελλάδας πιθανώς μέσω Κρήτης.

Συμπεράσματα

Η διασύνδεση του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για τη καθαρή ενεργειακή μετάβαση του νησιού και τη πορεία του σε ένα πιο ανθεκτικό και αειφορικό ενεργειακό σύστημα χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Καθώς ο πλανήτης προσπαθεί να πετύχει την απανθρακοποίηση του τις επόμενες δεκαετίες η εμπειρία της Κρήτης και η διασύνδεση του δικτύου της θα μπορούσε να αποτελέσει ένα καλό παράδειγμα μετάβασης σε ένα πράσινο μέλλον και για άλλα νησιά.

Πίνακας 1. Το δίκτυο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Κρήτης την εκατονταετία 1950-2050

Χρονική περίοδοςΧρησιμοποιούμενα καύσιμα στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειαςΑποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας σε μεγάλη κλίμακαΚατάσταση ηλεκτρικού δικτύουΚαθαρές εκπομπές άνθρακα1950-2000Πετρελαϊκά (σχεδόν 100%)ΌχιΑυτόνομοΝαι, λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων2000-2025Πετρελαϊκά (περίπου 78-100%), ηλιακή και αιολική ενέργεια (περίπου 0-22%)ΌχιΑυτόνομοΝαι, λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων2025-2050Κυρίως ηλιακή και αιολική ενέργεια, πράσινο υδρογόνοΝαιΔιασυνδεδεμένοΌχι

Άποψη των δύο υποθαλάσσιων ηλεκτρικών καλωδίων μεταξύ Κρήτης, Πελοποννήσου και Αττικής.

Άποψη του ηλεκτρικού δικτύου της Κρήτης

Άποψη της ηλεκτρικής διασύνδεσης μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Κρήτης

Άποψη του θερμοηλεκτρικού σταθμού στα Λινοπεράματα Ηρακλείου