Χανιά | «Βαλτινός και Φασουλής κακοποίησαν τον Ζορμπά: Θλιβερή παράσταση με άψυχο πρωταγωνιστή»

«Ο Βαλτινός τρελάθηκε, θα είναι μάλλον το πιο σωστό, ή τα χάσε, το ίδιο και ο Φασουλής.
Έπραξαν το έγκλημα το πιο βαρύ, κακοποίησαν τον Ζορμπά, και κατ επέκταση και τον λόγο του Καζαντζάκη.»

Γράφει η ΤΥΡΤΑΙΑ ΨΥΧΗ

Έγκλημα δίχως προηγούμενο έπραξαν οι δυο καταξιωμένοι στο χώρο του θεάτρου άνδρες, είναι να απορεί κάποιος πως το έκαναν αυτό το φρικτό κακούργημα.
Ύβρις επργαματοποιησαν όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, και όλοι ξέρουν τι ακλουθεί την ύβρη.
Βλέποντας την παράσταση στα Χανιά

έτριβα τα μάτια μου , δεν μπορούν να κακοποιούν κάποιοι τα Ιερά και τα όσια, γιατί ο Ζορμπάς δεν είναι ένας απλός ρόλος, είναι ρόλος επικός, υπήρξε σχεδόν ημίθεος. Ο Ζορμπάς ενέπνευσε τον Καζαντζάκη, τον μάγεψε, και τον συγκλόνισε. Του άλλαξε όλη την ζωή.
Όταν κάποιος έχει δει το κινηματογραφικό έργο, έστω και αν δεν έχει διαβάσει το βιβλίο, θυμάται τον Άντονι Κουιν να στην σκηνή, και να δίνει με το παίξιμο του, το ανάστημα του Ζορμπά. Όποιος δει τον Βαλτινό, τα χάνει, βάλτος σκέτος, ένας πλαδαρός ηθοποιός, χωρίς ψυχή, χωρίς κίνηση, δίχως τον αέρα του θεριού, με φωνή άκρως υποτονική για τον ανάστημα ενός Ζορμπά. Ο Βαλτινός μάλλον είχε όνειρο του από παλιά να ενσαρκώσει αυτόν τον ρόλο, και πραγματοποίησε την επιθυμία, που αποδείχτηκε λανθασμένη, και καταστροφική για αυτόν, αλλά και για μας τους καημένους τους θεατές.
Κάποια σοφή ρήση λέει το καλύτερο για τον καθένα μας, είναι να μην πραγματοποιηθούν τα όνειρα του ανθρώπου, μάλλον επειδή θα αποδεδειχθεί ότι ήταν χωρίς φρόνηση και αυτογνωσία. Ο καθένας σχεδόν ονειρευτεί κορυφές, μεγαλεία, πλούτο, δόξα, αλλά δεν κάθεται να σκεφτεί πρώτα αν τα αξίζει, και το σημαντικότερο πως θα διαχειριστεί την επιτυχία, και πόσα δεινά και κινδύνους εμπεριέχει αυτή.

Ο θεατής που πάει να δει τον Ζορμπά, είναι σαν πηγαίνει να δει τον Μαραντονα να παίζει μπάλα, να θαυμάσει τις ηλεκτρονικές ντρίπλες του μάγου της μπάλας, και αντ αυτού βλέπει έναν που φορά το 10 το καλό στην πλάτη, του μοιάζει, αλλά παραπαίει στο γήπεδο, σαν πιωμένος πάει, σαν να έχει πάρει πολύ πρέζα, μια καρικατούρα του Θεϊκού Ντιέγκο. Δεν μπορεί το παλικάρι, έτσι θα απαντούσε ο Άγγελος Αναστασιάδης,
Ο Βαλτινός θαυμάσιος ερμηνευτής, και σοβαρός άνθρωπος, δεν έχει δώσει δικαίωμα να ειπωθεί τίποτα εναντίων του, αλλά εδώ την πάτησε, και έχυσε όλο το γάλα που με κόπο μάζευε επί 10ετιες. Ο Γρήγορης είναι άψογος να παίζει οπερέτες, ρομαντικές ιστορίες, ανάλαφρα μελό, φαρσοκωμωδίες, να κάνει αφηγήσεις, να απαγγέλει ρομαντικά και δακρύβρεχτα ποιήματα , και αλλά παρόμοια, δεν έχει την εσωτερική δύναμη να πιάσει όμως ρόλους ογκολίθους, σαν τον Ζορμπά, τον Μέγα Αλέξανδρο, η τον Αγαμένων . Αυτοί οι ρολόι θέλουν ψυχή λιονταριού, δεν είναι παίξε γέλασε, δεν μπορεί τεχνικά να τους ενσαρκώσει κάποιος, ή το έχει κάποιος ή δεν το έχει.

Ένας αναγνώστης με το ψευδώνυμο > στο ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ γράφει προφητικά στα σχόλια πολύ πριν την πρεμιέρα τα εξής καταπληκτικά : Είναι ατόπημα που κρίνω έναν ηθοποιό πριν δω την παράσταση, το ξέρω, αλλά βλέποντας τη Φώτο δεν μπορώ να διανοηθώ καν το Γρηγόρη Βαλτινό ως Ζορμπά! Ακόμη και με το μούσι και το μουστάκι, εγώ δε βλέπω μπροστά μου τον ακατέργαστο ήρωα του Καζαντζάκη, παρά μόνο έναν ροδαλό ,κομψευόμενο και καλοζωισμένο κόντη του Ξενόπουλου.
Ο Κατράκης είναι ένας που θα μπορούσε να ενσαρκώσει με επιτυχία αυτόν τον ρόλο, και ο Βόγλης βέβαια, αυτοί πέθαναν όμως, ας βρούμε άλλους, η Ελλάδα γεννά Ζορμπάδες και έχει πολλούς, η Ναταλία Δραγούμη πετά στην σκηνή, αν την ντύσει άνδρα ο Φασουλής θα απογειωθεί η παράσταση. Η δε Ταμίλα Κουλίεβα είναι απλά συγκλονιστική, μια σταλιά μπόι είναι η γυναίκα, αλλά εντος της έχει ψυχή λιονταριού, με μεγάλη άνεση και πλαστικότητα, κινείται από κορυφές, έως τα βάθη ωκεανών , των απαιτήσεων των ρόλων. Αλλά επειδή ο κόσμος και το έργο απαιτούν άνδρα, προτείνω να ντύσει σήμερα κιόλας τον Νίκο Βερλεκη Ζορμπά, ο Βερλεκης έχοντας κάνει όλες τις πρόβες με την μια θα ανταποκριθεί καλά στο ρόλο, έχει το ανάστημα, τον βηματισμό, την φωνή και το σθένος να καλύψει επάξια τον ρόλο, δεν είναι τυχαίο που τον επέλεξε ο Βόγλης προ 10ετιας για ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗ. Χαζός ήταν ο Βόγλης και έξυπνος ο Φασουλής ;
Ακόμα και ο Μπεγνης, ο δηλωμένος κίναιδος, είναι κλάσεις ανώτερος από τον Βαλτινό.
Εγώ προτείνω όμως σαν καλύτερο Ζορμπά σήμερα που διαθέτει η χώρα, τον Απόστολο Γλέζο, αν με διαβάσει ο Φασουλής, ας τον καλέσει, 5 πρόβες χρειάζεται ο Γλέζος, όχι παραπάνω, και με την ερμηνεία του θα γεμίζει 2 θέατρα, και χιλιάδες θα σκαρφαλώνουν στα κάγκελα , όπως τα ποδοσφαιρικά γήπεδα για να δουν λίγο αληθινό Ζορμπά. Ο Γλέζος με την πορεία του στη ζωή, κα την στάση του, εμπεριέχει εν πολύς εντος του τον Ζορμπά.
Ο Φασουλής τώρα ο σκηνοθέτης, κάτι έπαθε δεν εξηγείται διαφορετικά, μάλλον και αυτός τρελάθηκε, όλα τα κτίσε ωραία και μαεστρία, αλλά στον κρίσιμο ρόλο τα θαλάσσωσε. Είναι να απορεί κάποιος, τόση εμπειρία, τόση γνώση, και ένας Φασουλής να υποκύπτει σε ένα τέτοιο ολίσθημα!
Όλα εποίησε ο Φασουλής, θαυμάσια διανομή ρόλων, πλούσια σκηνικά, υπερβολικά βέβαια, αλλά λειτουργικά, αν με διαβάσει ο ίδιος, η κάποιος άλλος ας έχει υπόψη του, ότι ο ηθοποιός είναι αυτός που κατακτά τον θεατή, και όχι τα σκηνικά, τα κουστουμιά, και τα φωτά. Ο πρωταγωνιστής είναι το μισό και παραπάνω έργο, αν είναι μάπα αυτός, το έργο αποτυγχάνει. Ο κόσμος πάει να δει τον Ζορμπά, και όχι τα πλούσια σκηνικά, δεν πάει να δει ρουχαλάκια εποχής, και κορδελιτσες και πασουμάκια . Ζορμπά πουλάτε, Ζορμπά παρουσιάστε, και ο Ζορμπάς σαν ρόλος έχει τέτοια δυναμική, που και χωρίς σκηνικά παίζεται, όταν βγαίνει και παίζει ο Ζορμπάς στην σκηνή, του θεατή πρέπει να του κόβεται η ανάσα.
Ίσως δέχτηκε αφόρητες πιέσεις ο Φασουλής και ενέδωσε λόγο δειλίας, , ίσως τα χάσε τελείως, ας το κοιτάξει, έχει η Ελλάδα κάλους γιατρούς.
Η παράσταση χειροκροτήθηκε βέβαια, εξαιτίας των υπολοίπων ηθοποιών, που έδωσαν τον καλύτερο τους εαυτό, και κάπως την κράτησαν, η Μαντάμ Ορτανς εκπληκτική, η Αννιώ θεριό ανήμερο, ο Βερλεκης, ανταποκρίνεται επάξια με τα τιμημένα ρούχα των Κρητικών, αλλά και οι υπόλοιποι μια χαρά τα πήγαν, και δυστυχώς για τον Βαλτινό, ούτε οι υπόλοιποι μπόρεσαν να κανουν κάτι, και να τον παρασύρουν , να βγάλει κάτι καλύτερο στην σκηνή. Ούτε να χορέψει το χορό του Ζορμπά δεν μπορούσε, ακόμα και ο Καζαντζάκης που υποτίθεται μάθαινε δίπλα τον Ζορμπά χόρευε καλύτερα, και έπαιζε και καλύτερα, τις πιο πολλές φορές κατά την διάρκεια του έργου αναρωτιόταν ο θεατής ποιος είναι ο Ζορμπάς, και ποιος ο Καζαντζάκης! Αλλά πως ζητάμε από κάποιον να βγάλει κάτι που δεν έχει ; Δεν είναι ουτοπικό το ερώτημα;

Ακόμα και οι διασκευαστές, Θανάσης Παπαθανασίου & Μιχάλης Ρέππας, στάθηκαν με σεβασμό απέναντι στο κείμενο. Το κανονικό όμως είναι οι παραγωγοί, στα λογοτεχνικά κείμενα, και σε όλες τις διασκευές να απευθύνονται σε ανθρώπους των γραμμάτων, φιλόλογους και λογοτέχνες, ας μην το παίζουν ιδικοί σε όλα. Ο Τάκης Χρυσικακος που έπαιξε σε μονόλογο την ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ του Καζαντζάκη. Συμβουλεύτηκε φιλολογική ομάδα, για να προσεγγίσει με την μεγίστη ακρίβεια το κείμενο, και να το αποδώσει σωστά. Η ερμηνεία του ηταν αξεπέραστη. Ας παραδειγματίσει ο Χρυσικακος.
Και κάτι τελευταίο, το εισιτήριο της παράστασης είναι 23 ευρώ το κανονικό. Το μεροκάματο είναι 21.99 το έχετε υπόψη σαν εσείς της παράγωγης;
Τα λεφτά μας πίσω θέλουμε, μας κοροϊδέψατε, είναι αρχή ακόμα της περιοδείας σας, και το κείμενο μου μπορεί να λειτουργήσει και θεραπευτικά για σας, αλλάξτε σήμερα κιόλας τον Βαλτινό, και Έλατε πάλι στην Κρήτη να μας αποζημιώσετε με έναν κανονικό Ζορμπά, και όχι τον γιαλαντζι, με φυσικά δωρεάν είσοδο για μας τους κακοποιημένους Κρητικούς, που εσείς κακοποιήσατε με το ανοσιούργημα σας.
Στο Βαλτινό προτείνω αποχή από κάθε δράση. Η έπαρση (οίησιν προκοπής εγκοπήν ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ) και η αλαζονεία είναι ότι χειρότερο για τον άνθρωπο. Χρειάζεται εντατικά εντατικά μαθήματα αυτογνωσίας *1, ελπίζω σύντομα να επανέλθει δριμύτερος, και καλύτερος, γιατί έχει αξία, δεν είναι του πεταματού , απλά παραστράτησε, και το ολίσθημα του είναι πολύ άτσαλο και θορυβώδες.
Οι αρχαίοι είχαν το σχήμα : Ύβρις-Άτη-Νέμεσις-Τίσις. Η Αλαζονεία οδηγεί τους ανθρώπους να διαπράττουν την Ύβρη… Οι Θεοί τους στέλνουν την Άτη, να τους θολώσει το νου και να διαπράξουν χειρότερες ανοησίες… Κι ύστερα έρχεται η Νέμεσις, δηλαδή η Τιμωρία τους… Τελικά, και η Τίσις, η Καταστροφή τους!

*1 Αυτογνωσία. «γνώθι σαυτόν»
Ο Ξενοφώντας ερμηνεύει το Δελφικό ρητό ως εξής : Να γνωρίζεις τον εαυτό σου, δεν σημαίνει μόνο να ξέρεις το όνομα σου, αλλά και να έχεις συνειδητοποιήσει τι είσαι ικανός να κάνεις, και τι όχι.
Όποιος το ξέρει αυτό θα επιχειρεί πάντοτε μόνο εκείνα για τα οποία θα είναι ικανός και αρμόδιος, και θα προφυλάσσετε από όλα τα λάθη, όσα γεννά η αναρμοδιότητα..Θα είναι επιτυχημένος και ευτυχισμένος, ενώ όποιος ασχολείται με πράγματα που δεν καταλαβαίνει και δεν ξέρει, αναγκαστικά θα τα κάνει όλα λάθος, και θα αποτύχει παντού.
Το «γνώθι σαυτόν» είναι δηλαδή η παρότρυνση, να συνειδητοποιήσει κανείς την έκταση και τα όρια των γνώσεων του, και των ικανοτήτων του.

Υ.Γ Γράφει ο Καζαντζάκης για τον Ζορμπά τα εξής καταπληκτικά :

‘Οταν συλλογίζουμαι με τι θροφή τόσα χρόνια με τάιζαν τα βιβλία κι οι δασκάλοι, για να χορτάσουν μια λιμασμένη ψυχή, και τι λιονταρίσιο μυαλό για θροφή με τάισε ο Ζορμπάς σε λίγους μήνες, δύσκολα μπορώ να βαστάξω την πίκρα μου και την αγανάκτηση.
Πως να θυμηθώ και να μη θεριέψει η καρδιά μου τις κουβέντες που μου ‘κανε, τους χορούς που μου χόρευε, το σαντούρι που μου έπαιζε, σ’ ένα ακρογιάλι της Κρήτης όπου ζήσαμε έξη μήνες, με πλήθος εργάτες, σκάβοντας για να βρούμε τάχα λιγνίτη. Ξέραμε καλά κι οι δυο μας πως ο πραχτικός αυτός σκοπός ήτανε στάχτη για τα μάτια του κόσμου, εμείς βιαζόμαστε πότε να βασιλέψει ο ήλιος, να σκολάσουν οι εργάτες, να στρωθούμε οι δυο μας στην αμμουδιά, να φάμε το χωριάτικο νόστιμο φαΐ μας, να πιούμε το μπρούσκο κρητικό κρασί μας και να κινήσουμε την κουβέντα.
Εγώ σπάνια μιλούσα, τι να πει ένας «διανοούμενος» σ’ ένα Δράκο; Τον άκουγα να μου μιλάει για το χωριό του στον ‘Ολυμπο, για τα χιόνια, τους λύκους, τους κομιτατζήδες, την ‘Αγια-Σοφιά, το λιγνίτη, τις γυναίκες, το Θεό, την πατρίδα και το θάνατο -και ξάφνου, όταν πλαντούσε και πια δεν τον χωρούσαν τα λόγια, τινάζουνταν απάνω στα χοντρά χαλίκια του γιαλού κι άρχιζε να χορεύει. Γερός, ορθόκορμος, κοκαλιάρης, με αναγερτό το κεφάλι, με καταστρόγγυλα μικρά μάτια σαν πουλιού, χόρευε και σκλήριζε και χτυπούσε τις αδρές πατούσες στο γιαλό και πιτσίλιζε με θάλασσα το πρόπωπό μου.
Αν άκουγα τη φωνή του, την κραυγή του, η ζωή μου θα είχε πάρει αξία. θα ζούσα μ’ αίμα και σάρκα και κόκαλα ό,τι τώρα χασισοπότικα στοχάζουμαι κι ενεργώ με χαρτί και καλαμάρι. Μα δεν τόλμησα, έβλεπα το Ζορμπά μεσάνυχτα να χορεύει χλιμιντρίζοντας και να μου κράζει να τιναχτώ κι εγώ από το βολικό καβούκι της φρονιμάδας και της συνήθειας και να φύγω για τα μεγάλα, τ’ αγύριστα ταξίδια μαζί του, κι έμενα ασάλευτος, τουρτουρίζοντας.
Πολλές φορές έχω ντραπεί στη ζωή μου, γιατί έπιασα την ψυχή μου να μην τολμάει να κάνει ό,τι η ανώτατη παραφροσύνη -η ουσία της ζωής- μου φώναζε να κάμω, μα ποτέ δεν ντράπηκα για την ψυχή μου όσο μπροστά στο Ζορμπά.
Η επιχείρηση του λιγνίτη πήγε κατά διαβόλου. Ο Ζορμπάς κι εγώ κάμαμε ό,τι μπορούσαμε για να φτάσουμε, γελώντας, παίζοντας, κουβεντιάζοντας, στην καταστροφή. Δε σκάβαμε να βρούμε λιγνίτη, αυτό ήταν μια αφορμή για τους απλοϊκούς φρόνιμους ανθρώπους, «για να μη μας πάρουν με τις λεμονόκουπες» έλεγε ο Ζορμπάς και σκούσε στα γέλια. «Μα εμείς, αφεντικό» (μ’ έλεγε αφεντικό και γελούσε) «εμείς αφεντικό, έχουμε άλλους, μεγάλους σκοπούς. -Ποιους, μωρέ Ζορμπά;» τον ρωτούσα. « Σκάβουμε για να δούμε, λέει, τι δαιμόνους έχουμε μέσα μας.»
Γρήγορα είχαμε φάει ό,τι μου’ χε δώσει ο κακόμοιρος ο θειος μου, για ν’ ανοίξω, λέει, γραφείο, απολύσαμε τους εργάτες, ψήσαμε ένα αρνί, γεμίσαμε ένα βαρελάκι κρασί, στρωθήκαμε στο ακροθαλάσσι, όπου βρίσκουνταν τ’ ορυχείο, αρχίσαμε να τρώμε και να πίνουμε, πήρε ο Ζορμπάς το σαντούρι του, σήκωσε το γέρικο λαιμό, άρχισε τον αμανέ. Τρώγαμε, πίναμε, ποτέ δε θυμούμαι να’ χα τόσο κέφι, ο Θεός συχωρέσει την επιχείρηση, φωνάζαμε, ο Θεός συχωρέσει τη μακαρίτισσα, ζωή σε λόγου μας, πάει στο διάολο ο λιγνίτης.
Τα ξημερώματα χωρίσαμε. Εγώ τράβηξα πάλι για τα χαρτιά και τα μελάνια, αγιάτρευτα λαβωμένος από την αιματωμένη σαΐτα που δεν ξέρουμε πως να την πούμε και τη λέμε πνεύμα. Αυτός πήρε καταβορρά και καταστάλαξε στη Σερβία, σ’ ένα βουνό κοντά στα Σκόπια, όπου ξετόπωσε, λέει, πλούσια φλέβα λευκόλιθο, τύλιξε μερικούς παραλήδες, αγόρασε σύνεργα, στρατολόγησε εργάτες κι άρχισε πάλι ν’ ανοίγει μέσα στη γης γαλαρίες. Τίναξε βράχους, έφτιαξε δρόμους, έφερε νερό, έχτισε σπίτι, παντρεύτηκε, γέρος κοτσονάτος, μιαν όμορφη γλεντοχήρα, τη Λιούμπα, κι έκαμε κι ένα παιδί μαζί της.

Στους κακοποιημένους θεατές, και σε όποιον τυχαία πέσει σε αυτό το κείμενο, θυμίζω την καταπληκτική λόγου και μουσικής προσέγγιση που έκανε ο Νίκος Μουντακης , στον Ζορμπά. Έτσι για να έρθουμε στα ισα μας.

κείμενο μου μπορεί να λειτουργήσει και θεραπευτικά για σας, αλλάξτε σήμερα κιόλας τον Βαλτινό, και Έλατε πάλι στην Κρήτη να μας αποζημιώσετε με έναν κανονικό Ζορμπά, και όχι τον γιαλαντζι, με φυσικά δωρεάν είσοδο για μας τους κακοποιημένους Κρητικούς, που εσείς κακοποιήσατε με το ανοσιούργημα σας.

Στο Βαλτινό προτείνω αποχή από κάθε δράση. Η έπαρση (οίησιν προκοπής εγκοπήν ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ) και η αλαζονεία είναι ότι χειρότερο για τον άνθρωπο. Χρειάζεται εντατικά εντατικά μαθήματα αυτογνωσίας *1, ελπίζω σύντομα να επανέλθει δριμύτερος, και καλύτερος, γιατί έχει αξία, δεν είναι του πεταματού , απλά παραστράτησε, και το ολίσθημα του είναι πολύ άτσαλο και θορυβώδες.

Οι αρχαίοι είχαν το σχήμα : Ύβρις-Άτη-Νέμεσις-Τίσις. Η Αλαζονεία οδηγεί τους ανθρώπους να διαπράττουν την Ύβρη… Οι Θεοί τους στέλνουν την Άτη, να τους θολώσει το νου και να διαπράξουν χειρότερες ανοησίες… Κι ύστερα έρχεται η Νέμεσις, δηλαδή η Τιμωρία τους… Τελικά, και η Τίσις, η Καταστροφή τους!

*1 Αυτογνωσία. «γνώθι σαυτόν»

Ο Ξενοφώντας ερμηνεύει το Δελφικό ρητό ως εξής : Να γνωρίζεις τον εαυτό σου, δεν σημαίνει μόνο να ξέρεις το όνομα σου, αλλά και να έχεις συνειδητοποιήσει τι είσαι ικανός να κάνεις, και τι όχι.

Όποιος το ξέρει αυτό θα επιχειρεί πάντοτε μόνο εκείνα για τα οποία θα είναι ικανός και αρμόδιος, και θα προφυλάσσετε από όλα τα λάθη, όσα γεννά η αναρμοδιότητα..Θα είναι επιτυχημένος και ευτυχισμένος, ενώ όποιος ασχολείται με πράγματα που δεν καταλαβαίνει και δεν ξέρει, αναγκαστικά θα τα κάνει όλα λάθος, και θα αποτύχει παντού.

Το «γνώθι σαυτόν» είναι δηλαδή η παρότρυνση, να συνειδητοποιήσει κανείς την έκταση και τα όρια των γνώσεων του, και των ικανοτήτων του.

Υ.Γ Γράφει ο Καζαντζάκης για τον Ζορμπά τα εξής καταπληκτικά :

‘Οταν συλλογίζουμαι με τι θροφή τόσα χρόνια με τάιζαν τα βιβλία κι οι δασκάλοι, για να χορτάσουν μια λιμασμένη ψυχή, και τι λιονταρίσιο μυαλό για θροφή με τάισε ο Ζορμπάς σε λίγους μήνες, δύσκολα μπορώ να βαστάξω την πίκρα μου και την αγανάκτηση.
Πως να θυμηθώ και να μη θεριέψει η καρδιά μου τις κουβέντες που μου ‘κανε, τους χορούς που μου χόρευε, το σαντούρι που μου έπαιζε, σ’ ένα ακρογιάλι της Κρήτης όπου ζήσαμε έξη μήνες, με πλήθος εργάτες, σκάβοντας για να βρούμε τάχα λιγνίτη. Ξέραμε καλά κι οι δυο μας πως ο πραχτικός αυτός σκοπός ήτανε στάχτη για τα μάτια του κόσμου, εμείς βιαζόμαστε πότε να βασιλέψει ο ήλιος, να σκολάσουν οι εργάτες, να στρωθούμε οι δυο μας στην αμμουδιά, να φάμε το χωριάτικο νόστιμο φαΐ μας, να πιούμε το μπρούσκο κρητικό κρασί μας και να κινήσουμε την κουβέντα.

Εγώ σπάνια μιλούσα, τι να πει ένας «διανοούμενος» σ’ ένα Δράκο; Τον άκουγα να μου μιλάει για το χωριό του στον ‘Ολυμπο, για τα χιόνια, τους λύκους, τους κομιτατζήδες, την ‘Αγια-Σοφιά, το λιγνίτη, τις γυναίκες, το Θεό, την πατρίδα και το θάνατο -και ξάφνου, όταν πλαντούσε και πια δεν τον χωρούσαν τα λόγια, τινάζουνταν απάνω στα χοντρά χαλίκια του γιαλού κι άρχιζε να χορεύει. Γερός, ορθόκορμος, κοκαλιάρης, με αναγερτό το κεφάλι, με καταστρόγγυλα μικρά μάτια σαν πουλιού, χόρευε και σκλήριζε και χτυπούσε τις αδρές πατούσες στο γιαλό και πιτσίλιζε με θάλασσα το πρόπωπό μου.
Αν άκουγα τη φωνή του, την κραυγή του, η ζωή μου θα είχε πάρει αξία. θα ζούσα μ’ αίμα και σάρκα και κόκαλα ό,τι τώρα χασισοπότικα στοχάζουμαι κι ενεργώ με χαρτί και καλαμάρι. Μα δεν τόλμησα, έβλεπα το Ζορμπά μεσάνυχτα να χορεύει χλιμιντρίζοντας και να μου κράζει να τιναχτώ κι εγώ από το βολικό καβούκι της φρονιμάδας και της συνήθειας και να φύγω για τα μεγάλα, τ’ αγύριστα ταξίδια μαζί του, κι έμενα ασάλευτος, τουρτουρίζοντας.
Πολλές φορές έχω ντραπεί στη ζωή μου, γιατί έπιασα την ψυχή μου να μην τολμάει να κάνει ό,τι η ανώτατη παραφροσύνη -η ουσία της ζωής- μου φώναζε να κάμω, μα ποτέ δεν ντράπηκα για την ψυχή μου όσο μπροστά στο Ζορμπά.
Η επιχείρηση του λιγνίτη πήγε κατά διαβόλου. Ο Ζορμπάς κι εγώ κάμαμε ό,τι μπορούσαμε για να φτάσουμε, γελώντας, παίζοντας, κουβεντιάζοντας, στην καταστροφή. Δε σκάβαμε να βρούμε λιγνίτη, αυτό ήταν μια αφορμή για τους απλοϊκούς φρόνιμους ανθρώπους, «για να μη μας πάρουν με τις λεμονόκουπες» έλεγε ο Ζορμπάς και σκούσε στα γέλια. «Μα εμείς, αφεντικό» (μ’ έλεγε αφεντικό και γελούσε) «εμείς αφεντικό, έχουμε άλλους, μεγάλους σκοπούς. -Ποιους, μωρέ Ζορμπά;» τον ρωτούσα. « Σκάβουμε για να δούμε, λέει, τι δαιμόνους έχουμε μέσα μας.»
Γρήγορα είχαμε φάει ό,τι μου’ χε δώσει ο κακόμοιρος ο θειος μου, για ν’ ανοίξω, λέει, γραφείο, απολύσαμε τους εργάτες, ψήσαμε ένα αρνί, γεμίσαμε ένα βαρελάκι κρασί, στρωθήκαμε στο ακροθαλάσσι, όπου βρίσκουνταν τ’ ορυχείο, αρχίσαμε να τρώμε και να πίνουμε, πήρε ο Ζορμπάς το σαντούρι του, σήκωσε το γέρικο λαιμό, άρχισε τον αμανέ. Τρώγαμε, πίναμε, ποτέ δε θυμούμαι να’ χα τόσο κέφι, ο Θεός συχωρέσει την επιχείρηση, φωνάζαμε, ο Θεός συχωρέσει τη μακαρίτισσα, ζωή σε λόγου μας, πάει στο διάολο ο λιγνίτης.
Τα ξημερώματα χωρίσαμε. Εγώ τράβηξα πάλι για τα χαρτιά και τα μελάνια, αγιάτρευτα λαβωμένος από την αιματωμένη σαΐτα που δεν ξέρουμε πως να την πούμε και τη λέμε πνεύμα. Αυτός πήρε καταβορρά και καταστάλαξε στη Σερβία, σ’ ένα βουνό κοντά στα Σκόπια, όπου ξετόπωσε, λέει, πλούσια φλέβα λευκόλιθο, τύλιξε μερικούς παραλήδες, αγόρασε σύνεργα, στρατολόγησε εργάτες κι άρχισε πάλι ν’ ανοίγει μέσα στη γης γαλαρίες. Τίναξε βράχους, έφτιαξε δρόμους, έφερε νερό, έχτισε σπίτι, παντρεύτηκε, γέρος κοτσονάτος, μιαν όμορφη γλεντοχήρα, τη Λιούμπα, κι έκαμε κι ένα παιδί μαζί της.

Στους κακοποιημένους θεατές, και σε όποιον τυχαία πέσει σε αυτό το κείμενο, θυμίζω την καταπληκτική λόγου και μουσικής προσέγγιση που έκανε ο Νίκος Μουντακης , στον Ζορμπά. Έτσι για να έρθουμε στα ισα μας.

https://www.youtube.com/watch?v=7DiZLdrD0vE&t=99s