Θα πληρώσουμε στην Ελλάδα το πορτοκάλι για «χρυσό»;

Έλληνες ερευνητές διασώζουν τις Ελληνικές ποικιλίες εσπεριδοειδών και ταυτόχρονα ψάχνουν καινούργιες με βελτιωμένα χαρακτηριστικά για να καλύψουν τις αυξανόμενες διατροφικές ανάγκες.

Μετά το λάδι που πωλείται «χρυσάφι» σειρά φαίνεται να έχουν τα εσπεριδοειδή.

Τουλάχιστον αυτό δείχνουν οι τιμές που διαρκώς αυξάνονται και θα αυξάνονται, σύμφωνα με τους παραγωγούς λόγω της, όπως υποστηρίζουν, μεγάλης ζήτησης αλλά και της έλλειψής τους σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η κλιματική κρίση, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η μειωμένη παραγωγή σε Βραζιλία Μεξικό και ΗΠΑ,

η εξάπλωση της νόσου “citrus greening” (πρασίνισμα εσπεριδοειδών) είναι κάποιες από τις αιτίες που θα ανεβάσουν τις τιμές ενδεχομένως. Και να σκεφτεί κάποιος πως σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, όπως στην Κρήτη για παράδειγμα, η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών σχεδόν εγκαταλείφθηκε και οι επενδύσεις στράφηκαν προς το real estate εξαιτίας της αύξησης του τουρισμού.

«Τα εσπεριδοειδή είναι η 2η μεγαλύτερη δενδρώδης καλλιέργεια στην Ελλάδα μετά την ελιά και το πρώτο εξαγώγιμο φρέσκο φρούτο της χώρας μας. Ευτυχώς συνεχίζουν να πραγματοποιούνται χιλιάδες φυτεύσεις κάθε χρόνο στο Αγρίνιο και το Μεσολόγγι, αλλά και αρκετές στο Άργος και στη Λακωνία.

Η Ελλάδα έχει το πλεονέκτημα ότι τα εσπεριδοειδή της αρδεύονται επαρκώς και ειδικά στην Αιτωλοακαρνανία έχουν άφθονο και καλό νερό. Αν και οι ποικιλίες που διαθέτουμε στη χώρα μας είναι σχετικά παλιές, εξακολουθούν να είναι πολύ ποιοτικές και να κερδίζουν τις αγορές του εξωτερικού.

Τώρα καλλιεργούμε ποικιλίες και είδη που καλύπτουν την ζήτηση εσπεριδοειδών όλο τον χρόνο. Είμαστε ακόμη βέβαια λίγο ελλειμματικοί στα λεμόνια», εκτιμά ο Δρ Βασίλειος Ζιώγας, ερευνητής εσπεριδοειδών του ΕΛΓΟ -ΔΗΜΗΤΡΑ.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η νόσος citrus greening οφείλεται σε ένα καταστρεπτικό φυτοπαθογόνο (βακτήριο) το οποίο μπορεί να καταστρέψει το δέντρο μέσα σε λίγα χρόνια και εξαπλώνεται με την Ασιατική ψύλλα των εσπεριδοειδών. Ένα μολυσμένο δέντρο δύναται να πεθάνει ακόμη και μέσα σε πέντε χρόνια μετά τη μόλυνση του, ενώ η ασθένεια μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλες περιοχές.

Πρόσφατα ανιχνεύθηκε στην Κύπρο, αλλά ευτυχώς μέχρι στιγμής δεν έχει εντοπιστεί πουθενά αλλού στην Ευρώπη.

«Αυτή η ανίατη ασθένεια έχει βλάψει τις κύριες χώρες που παράγουν πορτοκάλια για χυμό (στη Βραζιλία έχει μολυνθεί το 38% της παραγωγής με πρόβλεψη να φτάσει το 60% την επόμενη 5ετία, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τη Φλόριντα των ΗΠΑ).

Αυτό έχει ως συνέπεια, να μειώνεται η ποσότητα του χυμού σε παγοκολόνα που φτάνει στην Ελλάδα. Άρα υπάρχει έλλειψη προσφοράς και επομένως οι τιμές ανεβαίνουν.

Επίσης, η Ισπανία εισέρχεται σε φάση ερημοποίησης, ειδικά στην περιοχή της Ανδαλουσίας, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σοβαρά θέματα άρδευσης τα οποία επηρεάζουν την παραγωγή και την απόδοση των δέντρων.

Άρα η προσφορά μειώνεται ακόμη περισσότερο και άρα οι τιμές αυξάνονται», συμπληρώνει ο Έλληνας επιστήμονας.

Μειώνονται τα αποθέματα παγκοσμίως

Τα αποθέματα χυμού πορτοκαλιού της Βραζιλίας σημειώνουν πτώση 40% από έτος σε έτος σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έκθεση της CitrusBR (που εκπροσωπεί τους βραζιλιάνους παραγωγούς και εξαγωγείς).

Το απόθεμα πέφτει σημαντικά κάτω από το «τεχνικό ελάχιστο» των 200.000 τόνων, το οποίο θεωρείται απαραίτητο για μια σταθερή μετάβαση σε μια νέα καλλιεργητική περίοδο. Πηγές της αγοράς εκτιμούν ότι αυτή η κατάσταση πιθανόν να διαταράξει την εφοδιαστική αλυσίδα όλη τη σεζόν, καθώς τα χαμηλά αποθέματα χυμού επιβάλλουν περιορισμούς στο παγκόσμιο εμπόριο.

Σε ορισμένα ευρωπαϊκά σούπερ μάρκετ ήδη αναφέρεται έλλειψη 100% καθαρού χυμού πορτοκαλιού, ενώ η ευρωπαϊκή ζήτησή μπορεί να μειωθεί κατά 20% λόγω των αυξημένων τιμών και της περιορισμένης διαθεσιμότητας στην παγκόσμια αγορά.

Η τρέχουσα τιμή σύμφωνα με τη Mintec (του ανεξάρτητου φορέα που παρέχει δεδομένα για τις τιμές των εμπορευμάτων) για τον συμπυκνωμένο βραζιλιάνικο χυμό πορτοκαλιού τον περασμένο Σεπτέμβριο ήταν 4.370 $/mt, αυξημένη κατά 107,1% σε ετήσια βάση και στο υψηλότερο επίπεδο για τη σειρά τιμών από τότε που ξεκίνησε, το 1997.

Φέτος, οι Έλληνες παραγωγοί δημιούργησαν συνεργατικά σχήματα μέσω των οποίων αξιώνουν καλύτερες τιμές και είναι λογικό, καθώς τα κοστολόγια ανέβηκαν και οι τιμές του παραγωγού δεν τους «καλύπτουν». Έτσι από πέρσι που η βιομηχανία παραγωγής χυμών έδινε στα πορτοκάλια 5 λεπτά για κάθε κιλό, τώρα δίνει 17 λεπτά. Σημαντική αύξηση αν αναλογιστεί κάποιος ότι ένα στρέμμα παράγει 2-3 τόνους καρπό.

«Οι παραγωγοί πρέπει να αντιληφθούν ότι μόνο μέσα από συνεργατικά σχήματα μπορούν ως ενιαίο σύνολο να σταθούν απέναντι στους μεγαλοπαραγωγούς των άλλων κρατών που διαθέτουν τεράστια κτήματα και να πετύχουν καλύτερες τιμές. Η διαθεσιμότητα του καρπού είναι εκείνη που καθορίζει τις τιμές. Η νέα ΚΑΠ δίνει κίνητρα για την δημιουργία τέτοιων σχημάτων και χρηματοδοτήσεις θέτουν την συνεργασία ως προαπαιτούμενη. Ο στόχος δεν είναι να καταλήξει η γη στα χέρια των λίγων αλλά οι πολλοί να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να λειτουργήσουν ως ένα», λέει ο Δρ. Ζιώγας.

Όλα φυσικά κινούνται από την παγκόσμια οικονομία και υπακούν στο νόμο προσφοράς και ζήτησης.

Οι τιμές των εσπεριδοειδών ήταν πολύ χαμηλές και έπρεπε να ανέβουν για το καλό των παραγωγών και την βιωσιμότητα τους. Ίσως δεν είναι πολύ μακριά το να ξαναδούμε παραγωγούς να σπουδάζουν το παιδί τους με τα έσοδα από καλλιέργειες ομφαλοφόρων πορτοκαλιών.

Η Ελλάδα έχει παράδοση στα εσπεριδοειδή

Η ιστορία της Ελλάδας είναι στενά συνυφασμένη με τα εσπεριδοειδή και κατά τη διάρκεια των 2.500 ετών της καλλιέργειας τους στον Ελλαδικό χώρο έχει προκύψει ένα πλήθος γηγενών ποικιλιών με ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά και αυξημένη προσαρμογή στο μικροκλίμα της χώρας μας.

Οι «ντόπιες»-γηγενείς ποικιλίες είναι μέρος της βιοποικιλότητας, η οποία χαρακτηρίζεται από την υψηλή προσαρμοστικότητα στα τοπικά μικροκλίματα και από την αντοχή στις αβιοτικές ή και βιοτικές καταπονήσεις.

Επιστήμονες στην Ελλάδα μπορούν τώρα να παραγάγουν στοχευμένα και σε σύντομο χρονικό διάστημα νέες ποικιλίες, προσαρμοσμένες στην κλιματική κρίση και ικανές να καλύψουν τις διατροφικές ανάγκες του διαρκώς αυξανόμενου πληθυσμού. Για αυτόν τον λόγο επιδίδονται στη η διάσωση και αξιοποίηση του γενετικού υλικού της Ελλάδας.

Με αυτόν τον στόχο ερευνητές από τρία Ινστιτούτα του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, πανεπιστημιακοί από δυο εργαστήρια της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, αλλά και τρείς ιδιωτικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο των εσπεριδοειδών, ένωσαν τις δυνάμεις τους και συντονισμένα από το 2020 ολοκλήρωσαν το Έργο GoCitrus «Διάσωση, διατήρηση και αξιοποίηση του γηγενούς γενετικού υλικού των εσπεριδοειδών με σύγχρονες βιο- αναλυτικές προσεγγίσεις», το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο της Δράσης «Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ» της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Καινοτομίας.

Το Έργο επικεντρώθηκε στην ανεύρεση και διάσωση των Ελληνικών ποικιλιών εσπεριδοειδών παράγοντας ταυτόχρονα γνώση που σχετίζεται με την αγρονομική αξία, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, την διατροφική σημασία αλλά και τον γονιδιακό χάρτη κάθε ποικιλίας.

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ είναι εθνικός διατηρητής περισσότερων από 160 ποικιλιών εσπεριδοειδών, όλων των εδώδιμων ειδών (πορτοκάλια, μανταρίνια, γκρέιπφρουτ, λεμόνια, κίτρα, περγαμότα) αλλά και υποκειμένων που χρησιμοποιούνται στην εσπεριδοκαλλιέργεια.

«Υπάρχουν Ελληνικές ποικιλίες εσπεριδοειδών, που μέσω του έργου διαπιστώθηκε ότι είναι γενετικά μοναδικές και που όταν καλλιεργούνται σε κατάλληλα μικροκλίματα, εκδηλώνουν ανώτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Μια τέτοια ποικιλία είναι το αιματόσαρκο πορτοκάλι (σαγκουίνι) «Γουρίτσης», το οποίο διαθέτει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να αποτελέσει μελλοντικά ένα προϊόν ΠΟΠ.

Είναι πολύ όψιμο στην ωρίμανση του, διατηρείται πολύ πάνω στο δέντρο, χωρίς να υποβαθμίζονται τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά, περιέχει ισχυρά αντιοξειδωτικά, έναν σκληρό φλοιό που αντέχει στις μεταφορές και μια ισορροπημένη οξύτητα που του προσδίδει ιδιαίτερα ευχάριστη γεύση. Επιπλέον, η περιεκτικότητά του σε ανθοκυάνες (οι ερυθρές ουσίες με υψηλή αντιοξειδωτική ικανότητα) μαζί με την υψηλή του συγκέντρωση σε βιταμίνη C το καθιστούν λειτουργικό τρόφιμο», περιγράφει ο συντονιστής του Έργου, Δρ Ζιώγας.

Σύμφωνα με τον ίδιο θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν ποικιλίες πορτοκαλιών που βγαίνουν είτε νωρίς το φθινόπωρο, είτε την άνοιξη και ποικιλίες με δικαιώματα και ανώτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως τα ζητά η αγορά.

Αναγνωρίζοντας αυτή την ανάγκη, το ΥπΑΑΤ χρηματοδότησε το ειδικό Πρόγραμμα Δημιουργίας Νέων Ποικιλιών αναθέτοντας στον ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ να ολοκληρώσει την διαδικασία δημιουργίας, μεταξύ άλλων, τριών ποικιλιών (δυο κλώνων πορτοκαλιών Valencia και ενός υβριδίου λεμονοειδούς με ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά και άρωμα που το κάνει να ξεχωρίζει από το σύνολο των υπαρχόντων ποικιλιών λεμονιών ή lime).

Μετά την εγγραφή τους στον Εθνικό κατάλογο ποικιλιών, οι ποικιλίες θα είναι έτοιμες να διατεθούν στο εμπόριο. Ειδικότερα, μέσα από το έργο GoCitrus, το οποίο μελέτησε αγρονομικά, φαινοτυπικά, δενδροκομικά, και ποιοτικά χαρακτηριστικά από συνολικά 41 ποικιλίες.

«Για πρώτη φορά προσδιορίστηκε επίσης, ο ολικός μεταβολομικός χάρτης των πρωτογενών και δευτερογενών μεταβολιτών στην σάρκα και τον φλοιό των εσπεριδοειδών, ενώ παράλληλα αναλύθηκε και προσδιορίστηκε το ολικό γενετικό αποτύπωμα (γονιδίωμα) για κάθε μια ποικιλία του συνόλου που συμμετείχαν στο συγκεκριμένο έργο.

Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερης σημασίας, διότι τώρα διαθέτουμε τον γενετικό χάρτη των ελληνικών ποικιλιών εσπεριδοειδών και μελλοντικά μπορούμε πιο στοχευμένα, να δημιουργήσουμε βελτιωμένες ελληνικές ποικιλίες με επιθυμητά ποιοτικά και δενδροκομικά χαρακτηριστικά», επισημαίνει ο Έλληνας επιστήμονας.

Σύμφωνα με τον ίδιο, μέσω του έργου διασώθηκαν 28 ελληνικές ποικιλίες, οι οποίες αποτελούν κομμάτι του θησαυρού της ελληνικής βιοποικιλότητας, αποτυπώθηκαν σε μορφή βιβλίου τα δενδροκομικά και ποιοτικά – μεταβολομικά χαρακτηριστικά τους και δημιουργήθηκε μια βάση δεδομένων που φιλοξενεί το σύνολο των πληροφοριών για κάθε ποικιλία. «Ο κλάδος των εσπεριδοειδών στην Ελλάδα χρειάζεται στήριξη και υποδομές για να μπορέσει να ακολουθήσει τις παγκόσμιες εξελίξεις», καταλήγει ο Δρ. Ζιώγας