Robert Oppenheimer: Ποιος ήταν ο «πατέρας της ατομικής βόμβας»

Η πολυαναμενόμενη ταινία «Oppenheimer» βγήκε τελικά στους κινηματογράφους και «σπάει» τα ταμεία. Ποιος ήταν όμως ο J. Robert Oppenheimer;

Η τελευταία δημιουργία του σκηνοθέτη Christopher Nolan αφορά μια παλαιότερη υπαρξιακή απειλή. Η ταινία αφηγείται την ιστορία της ατομικής βόμβας μέσα από το φακό του δημιουργού της, J. Robert Oppenheimer, τον οποίο υποδύεται ο πρωταγωνιστής των “Peaky Blinders”, Cillian Murphy. Ποιος ήταν

Ο Οπενχάιμερ γεννήθηκε το 1904 από μια πλούσια κοσμική εβραϊκή οικογένεια (ο πατέρας του ήταν εισαγωγέας κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων) στη Νέα Υόρκη και σπούδασε στη Manhattan’s Ethical Culture School (Σχολή Ηθικής Κουλτούρας του Μανχάταν), από όπου αποφοίτησε το 1921. Αν και οι γονείς του ήταν πρώτης και δεύτερης γενιάς Αμερικανοί Γερμανοεβραϊκής καταγωγής, ο Οπενχάιμερ απέφυγε να αποδεχθεί τη γενεαλογική του κληρονομιά για μεγάλο μέρος της ζωής του.

«Στον έξω κόσμο, ήταν πάντα γνωστός ως Γερμανοεβραίος, αλλά πάντα εκείνος επέμενε ότι δεν ήταν ούτε Γερμανός, ούτε Εβραίος», δήλωσε στο Jewish Telegraphic Agency ο Ray Monk, συγγραφέας του “Robert Oppenheimer: A Life Inside the Center”.

Ο αντισημιτισμός τον επηρέασε καθ' όλη τη διάρκεια των σπουδών του στο Χάρβαρντ και αργότερα, εν μέσω της ανόδου των Ναζί στην εξουσία στη Γερμανία, άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε την Εβραϊκή καταγωγή του. Αφού αποφοίτησε με έπαινο από το Χάρβαρντ το 1925, ο Οπενχάιμερ ταξίδεψε στην Αγγλία, όπως παρουσιάζει και η ταινία, για να διενεργήσει έρευνα στο Εργαστήριο Cavendish του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ υπό τον Βρετανό φυσικό και βραβευμένο με Νόμπελ το 1906 J. J. Thomson. Εκεί, ωστόσο αντιμετώπισε προβλήματα ψυχικής υγείας.

Ο Οπενχάιμερ μετακινήθηκε τελικά στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν στη Γερμανία, όπου απέκτησε διδακτορικό στην κβαντική φυσική, μαθητεύοντας στο πλάι σημαντικών φυσικών, συμπεριλαμβανομένων των Max Born και Bohr. Ο Oppenheimer σπούδασε στο Göttingen μαζί με τον Werner Heisenberg, ο οποίος θα ηγείτο αργότερα της γερμανικής προσπάθειας για την ανάπτυξη ατομικής βόμβας.

Το 1929 επιστρέφοντας στην Αμερική, ο Οπενχάιμερ δέχτηκε τη θέση του επίκουρου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ, με μια ειδική ρύθμιση που του επέτρεπε να διδάσκει επίσης στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια. Τα επόμενα 14 χρόνια, συνέβαλε στη καθιέρωση του Μπέρκλεϊ ως μια από τις μεγαλύτερες σχολές θεωρητικής φυσικής στις ΗΠΑ και συγκέντρωσε πιστούς ακόλουθους ανερχόμενους φυσικούς. Εργάστηκε επίσης και έγινε καλός φίλος με τον κορυφαίο πειραματικό φυσικό Ernest O. Lawrence , ο οποίος αργότερα τον ενέπλεξε στο Manhattan Project.

Ο Οπνχάιμερ γρήγορα απέκτησε διεθνώς τη φήμη του φυσικού που εργάστηκε για την κυβέρνηση των ΗΠΑ με σκοπό να δημιουργήσει μια ατομική βόμβα για να καταπνίξει την απειλή της ναζιστικής Γερμανίας. Αλλά ολόκληρη η καριέρα του στιγματίστηκε από συγκρούσεις, καθώς αγωνιζόταν να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της πρώτης πυρηνικής έκρηξης στον κόσμο που προκάλεσε ο ίδιος.

ΦΩΤΟ: EPA / ANDY RAIN

Η δοκιμαστική βόμβα Trinity εξερράγη στις 16 Ιουλίου 1945 σε μια απομακρυσμένη τοποθεσία στην έρημο του Νέου Μεξικού και ο Οπενχάιμερ δήλωνε σε συνεντεύξεις δύο δεκαετίες αργότερα: «Ξέραμε ότι ο κόσμος δεν θα ήταν ποτέ πια ο ίδιος. Λίγοι άνθρωποι γελούσαν, λίγοι άνθρωποι έκλαιγαν, οι περισσότεροι ήταν σιωπηλοί». Μάλιστα επικαλείτο μια φράση από την ινδουιστική γραφή την Μπαγκαβάντ Γκίτα: «Τώρα, έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων!»

Ο Οπενχάιμερ πίστευε ότι η δημιουργία μιας ατομικής βόμβας ήταν απαραίτητη για να τερματίσει τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά τον στοίχειωνε η γνώση ότι δημιουργώντας τη βόμβα θα επέτρεπε και την καταστροφή του κόσμου. Αυτή η ηθική εσωτερική σύγκρουση τον οδήγησε τελικά στην εναντίωσή του αργότερα στη δημιουργία της βόμβας υδρογόνου για ηθικούς και πολιτικούς λόγους και κατηγορήθηκε ότι επιβράδυνε την ανάπτυξη της.

Η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών (AEC) δήλωνε το 1954: «Εάν ο Δρ. Οπενχάιμερ είχε υποστηρίξει με ενθουσιασμό το θερμοπυρηνικό πρόγραμμα είτε πριν, είτε μετά τον καθορισμό της εθνικής πολιτικής, το έργο της βόμβας υδρογόνου θα είχε προχωρήσει με πολύ μεγαλύτερο σθένος, αυξάνοντας έτσι τη δυνατότητα πρόωρης επιτυχίας σε αυτόν τον τομέα».

Η άνοδος του Χίτλερ στη Γερμανία οδήγησε φυσικούς όπως τον Albert Einstein, τον Leo Szilard και τον Eugene Wigner να προειδοποιήσουν την κυβέρνηση των ΗΠΑ για τον υπαρκτό κίνδυνο εναντίον της ανθρωπότητας εάν οι Ναζί κατάφερναν να κατασκευάσουν πρώτοι μια πυρηνική βόμβα.

Μάλιστα, το 1939, λίγο πριν την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν έγραψε μια επιστολή στον Πρόεδρο Franklin D. Roosevelt με μια σιωπηλή προειδοποίηση: «Το στοιχείο ουράνιο μπορεί να μετατραπεί σε μια νέα και σημαντική πηγή ενέργειας στο άμεσο μέλλον… Είναι κατανοητό ότι έτσι μπορούν να κατασκευαστούν εξαιρετικά ισχυρές βόμβες αυτού του τύπου». Η επιστολή του Αϊνστάιν ανέφερε τέσσερις γνωστές πηγές ουρανίου: τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες «έχουν μόνο πολύ φτωχά μεταλλεύματα ουρανίου σε μέτριες ποσότητες», τον Καναδά, την πρώην Τσεχοσλοβακία, όπου «υπάρχει κάποιο καλό μετάλλευμα» και το Κονγκό—«η πιο σημαντική πηγή ουρανίου».

Σε απάντησή τους, η κυβέρνηση των ΗΠΑ συγκέντρωσε μια ομάδα ατομικών φυσικών με επικεφαλής τον Oppenheimer, ο οποίος είχε αποκτήσει διεθνή φήμη για την έρευνά του στα υποατομικά σωματίδια και στις αρχές του 1942, ο Oppenheimer στρατολογήθηκε στο Manhattan Project, τη μυστική επιχείρηση του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου της κυβέρνησης των ΗΠΑ για την κατασκευή μιας ατομικής βόμβας.

Αργότερα το ίδιο έτος, ο στρατηγός Leslie Groves διόρισε τον Oppenheimer επιστημονικό διευθυντή του προγράμματος και στις αρχές του 1943 ξεκίνησε η κατασκευή του εργαστηρίου Los Alamos στο Νέο Μεξικό - ένα από τα διάφορα εργαστήρια σε μυστικές τοποθεσίες σε όλη τη χώρα. Ο Οπενχάιμερ έπεισε τον Γκρόουβς ότι το Λος Άλαμος έπρεπε να μετατραπεί σε πόλη όπου οι επιστήμονες θα μπορούσαν να ζήσουν με τις οικογένειές τους, καθώς πολλοί μπορεί να αρνούνταν να μετεγκατασταθούν διαφορετικά.

Ο Οπενχάιμερ συγκέντρωσε μια ομάδα κορυφαίων επιστημόνων της εποχής για να ζήσουν και να εργαστούν στο Λος Άλαμος μέχρι να ολοκληρωθεί η βόμβα. Σε λιγότερο από τρία χρόνια μετά την ίδρυση του εργαστηρίου, η πρώτη δοκιμή πυρηνικών όπλων στον κόσμο πραγματοποιήθηκε στην κοντινή έρημο Jornada del Muerto στις 16 Ιουλίου 1945. Η δοκιμή ήταν επιτυχής αποδεικνύοντας ότι η βόμβα λειτουργεί, αλλά προκάλεσε τεράστιες ζημιές στους αυτόχθονες πληθυσμούς που ζούσαν στη γύρω περιοχή για δεκαετίες.

Λιγότερο από ένα μήνα αργότερα, στις 6 και 9 Αυγούστου 1945, ο αμερικανικός στρατός έριξε τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, σκοτώνοντας 110.000 ακαριαία ανθρώπους και δεκάδες χιλιάδες άλλους μέσα στο έτος. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, ο Oppenheimer παραιτήθηκε από τη θέση του.

Μετά τον πόλεμο, η κοινή γνώμη για τη χρήση της ατομικής βόμβας αμφιταλαντεύτηκε. Κατά την επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο τον Οκτώβριο του 1945, όπως φαίνεται και στην ταινία, ο Οπενχάιμερ είπε στον Πρόεδρο Τρούμαν: «Κύριε Πρόεδρε, νιώθω ότι έχω αίμα στα χέρια μου!». Ωστόσο, ο Oppenheimer χαιρετίστηκε ως εθνικός ήρωας από πολλούς και το 1946, του απονεμήθηκε μετάλλιο για την προσφορά του.

Το 1947, ο Oppenheimer ανέλαβε επικεφαλής του Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϊ. Από το 1947 έως το 1952 υπηρέτησε επίσης ως πρόεδρος της Γενικής Συμβουλευτικής Επιτροπής της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, η οποία τον Οκτώβριο του 1949 αντιτάχθηκε στην ανάπτυξη της βόμβας υδρογόνου-μια «Σούπερ Βόμβας» που σχεδιάστηκε από τον συνάδελφο του Οπενχάιμερ, επιστήμονα του Λος Άλαμος Έντουαρντ Τέλερ, η οποία ήταν χίλιες φορές πιο ισχυρή από την ατομική βόμβα. Ήταν η εποχή που είχαν αρχίσει οι εντάσεις του Ψυχρού Πολέμου και ο πυρηνικός ανταγωνισμός μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης.

Στη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο εποχή, καθώς ο κόσμος εισήλθε στον Ψυχρό Πόλεμο, οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ υποπτεύονταν ότι ο Οπενχάιμερ είχε αναπτύξει δεσμούς με κομμουνιστές. Αυτό συνδυάστηκε με μια ευρύτερη αποφασιστικότητα για την πάταξη της υποτιθέμενης κομμουνιστικής διείσδυσης σε διάφορες περιοχές της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Ο Οπενχάιμερ αντιμετώπισε κατηγορίες για προδοσία εξαιτίας της αντίθεσής του στη δημιουργία της βόμβας υδρογόνου, καθώς και της φιλίας που είχε τη δεκαετία του 1930 με κομμουνιστές φοιτητές που υποστήριζαν τον αντιφασιστικό αγώνα στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Ως αποτέλεσμα, το 1954, έχασε την άδεια ασφαλείας του και τη θέση του ως συμβούλου της κυβέρνησης των ΗΠΑ.

Ενώ ο Oppenheimer δεν έγινε ποτέ επίσημα μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, πολλοί από τους στενότερους φίλους και μέλη της οικογένειάς του, συμπεριλαμβανομένου του αδελφού του Frank Oppenheimer, του φίλου Haakon Chevalier και της μελλοντικής συζύγου Katharine “Kitty” Puening, ήταν μέλη του κόμματος σε διάφορες χρονικές στιγμές.

{https://www.youtube.com/watch?v=AdtLxlttrHg&t=4s}

Ο Οπενχάιμερ άσκησε έφεση κατά της απόφασης αφαίρεσης της άδειας ασφαλείας του και στις 12 Απριλίου 1954, ξεκίνησε μια δικαστική ακρόαση, κατά την οποία οι προηγούμενες σχέσεις με κομμουνιστές, οι απόψεις για την πυρηνική πολιτική των ΗΠΑ και άλλες παραβάσεις σε προσωπικό επίπεδο χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του για να τον δυσφημήσουν μέσα από μια διαδικασία την οποία υποκινούσε ο δικηγόρος της AEC, Roger Robb.

Το αποτέλεσμα της ακρόασης στιγμάτισε τον Oppenheimer για την υπόλοιπη ζωή του, με τον στενό φίλο του και συνάδελφο φυσικό Isidor Isaac Rabi αργότερα να λέει ότι: «Ο Oppenheimer ήταν ένας άνθρωπος της ειρήνης και τον κατέστρεψαν. Ήταν ένας άνθρωπος της επιστήμης και τον κατέστρεψαν. Μια μικρή, κακή ομάδα!» Εν τω μεταξύ, η επίμονη απειλή ενός ολοκληρωτικού πυρηνικού πολέμου κυριάρχησε στη διεθνή πολιτική. Ο Οπενχάιμερ πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια του ασχολούμενος όλο και περισσότερο με τη σύγκρουση μεταξύ της ηθικής και της επιστημονικής προόδου. Αποσύρθηκε από το Ινστιτούτο Ανώτερων Σπουδών το 1966 και πέθανε την επόμενη χρονιά σε ηλικία 62 ετών.

Ο Οπενχάιμερ παρέμεινε διευθυντής του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών μέχρι το 1966, λίγο πριν πεθάνει από καρκίνο του λαιμού στο σπίτι του στο Πρίνστον, στις 18 Φεβρουαρίου 1967. Πριν από το θάνατό του, του απονεμήθηκε το 1966 η υψηλότερη διάκριση της AEC, το Βραβείο Enrico Fermi. Στην ομιλία αποδοχής του βραβείου, ο Οπενχάιμερ αναφέρθηκε στις ωδές του πρώην προέδρου Τόμας Τζέφερσον για «το αδελφικό πνεύμα της επιστήμης».

«Δεν έχουμε δώσει, ξέρω, πάντα αποδείξεις αυτού του αδελφικού πνεύματος», είπε. «Αυτό δεν συμβαίνει επειδή μας λείπουν ζωτικά κοινά ή διασταυρούμενα επιστημονικά ενδιαφέροντα. Είναι εν μέρει επειδή, με αμέτρητους άλλους άνδρες και γυναίκες, ασχολούμαστε με αυτή τη μεγάλη επιχείρηση της εποχής μας, δοκιμάζοντας εάν οι άνδρες μπορούν να διατηρήσουν και να διευρύνουν τη ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας και να ζήσουν χωρίς πόλεμο ως ο μεγάλος διαιτητής της ιστορίας».

Πέρυσι, το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ απέσυρε επισήμως την ανάκληση της άδειας ασφαλείας του Oppenheimer από την AEC, χαρακτηρίζοντας τη διαδικασία του 1954 «ελαττωματική». Η υπουργός Ενέργειας Τζένιφερ Γκράνχολμ δήλωσε τότε: «Καθώς περνούσε ο καιρός, ήρθαν στο φως περισσότερα στοιχεία για την προκατάληψη και την αδικία στην οποία υποβλήθηκε ο Δρ. Οπενχάιμερ, ενώ τα στοιχεία της πίστης και της αγάπης του για την πατρίδα επιβεβαιώθηκαν με το πέρασμα του χρόνου».

{https://www.youtube.com/watch?v=uYPbbksJxIg}

*Η ταινία, η οποία περιλαμβάνει ένα πρωταγωνιστικό καστ συμπεριλαμβανομένων των Matt Damon, Emily Blunt, Florence Pugh και Robert Downey Jr., βασίζεται στη βραβευμένη με Πούλιτζερ βιογραφία των Kai Bird και Martin J. Sherwin «American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer.”