Η μάχη στην Ε.Ε. για την αποκατάσταση της φύσης και η εμπειρία ενός θαύματος

.

Την τελευταία δεκαετία οι πλημμύρες στην Ελλάδα, σύμφωνα με μελέτη της WWF, κόστισαν περίπου 3,5 δισ. Ευρώ. Εν τω μεταξύ σύμφωνα με έκθεση της Κομισιόν το 80% των οικοτόπων στην Ευρώπη βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Η επιτροπή σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης του ζητήματος πρότεινε το 2022 το Νόμο για την Αποκατάσταση της Φύσης. Ενώ θα περίμενε κανείς να υπάρχει καθολική αποδοχή του κορυφαίου νομοσχεδίου της ΕΕ που θα καθορίσει την ποιότητα ζωής των Ευρωπαίων για τον επόμενο

αιώνα, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Εν αναμονή της ψήφισής του για να προχωρήσουν οι διαδικασίες και οι διαβουλεύσεις με τα κράτη μέλη, βρίσκεται σε εξέλιξη σε θεσμικό επίπεδο μια συντονισμένη, σφοδρή μάχη και πολιτική αντιπαράθεση με πρωταγωνιστές, κόμματα, λόμπι και κράτη, να αντιτίθενται στα δεσμευτικά μέτρα που προτείνονται με διάφορα προσχήματα, όπως για παράδειγμα τον κίνδυνο επισιτιστικής ασφάλειας.

Το νομοσχέδιο για την Αποκατάσταση της Φύσης προτείνει μεταξύ άλλων αποκατάσταση για τουλάχιστον το 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της ΕΕ έως το 2030 και για όλα τα άλλα οικοσυστήματα που χρειάζονται αποκατάσταση έως το 2050.

Για να γίνει κατανοητή η αξία του νόμου και τα οφέλη που θα προκύψουν από την εφαρμογή του, αξίζει να ειπωθεί πρώτα μια ιστορία.

Λίγο πριν ξεσπάσει η μάχη στις Βρυξέλλες,  η HuffPost Greece είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι, με πρωτοβουλία της WWF, τα αποτελέσματα σε περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο ενός εκ των πιο σημαντικών έργων αποκαστάσης της φύσης  στον κόσμο, στα σύνορα Βελγίου - Ολλανδίας.

Το ταξίδι αρχίζει

Με τον μολυβένιο ουρανό του Βελγίου να μας ακολουθεί η ομάδα των διεθνών δημοσιογράφων που συμμετείχε στο ταξίδι εργασίας παρακολουθούσε ενίοτε σιωπηλά κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τις πράσινες εκτάσεις που απλώνονταν στον ορίζοντα. Προορισμός ο ποταμός Μεύσης και συγκεκριμένα το πάρκο “Maasvallei River Park”. 

Ο ποταμός Μεύσης (γαλλικά: Meuse, ολλανδικά: και γερμανικά: Maas) έχει συνολικό μήκος 925 χιλιομέτρων. Διαρρέει τη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Ρέει κατά μήκος της βορειοανατολικής Γαλλίας και, περνώντας από το Σεντάν (Sedan) (περιοχή Αρδεννών) εισέρχεται στο Βέλγιο. Κατά τη διέλευσή του από την πόλη Ναμύρ συνενώνεται με τον ποταμό Σαμπρ (Sambre). Η ροή του συνεχίζεται δια μέσου των Αρδενών και φθάνοντας στη Λιέγη στρέφεται βόρεια. Μικρό του τμήμα αποτελεί το σύνορο μεταξύ Βελγίου - Ολλανδίας. Συνεχίζοντας την προς βορρά ροή του πλησιάζει τα γερμανικά σύνορα πριν χυθεί στη Βόρεια Θάλασσα. Ο Μεύσης είναι πλωτός σε μεγάλο μήκος της, αποτελώντας σημαντικό τμήμα των ποτάμιων μεταφορών της Ολλανδίας (πηγή wikipedia).

.Η πρώτη εικόνα .

Έπειτα από μιάμιση περίπου ώρα οδήγησης φτάσαμε στον προορισμό μας. Η μονοτονία του επίπεδου τοπίου δεν προϊδέαζε για αυτό που θα αντικρίζαμε. 

Η φύση οργίαζε, σε όλες τις πιθανές εκδοχές της σε χλωρίδα και πανίδα. ’Αλογα περιφέρονταν αδιαφορώντας για την ανθρώπινη παρουσία, νωχελικές αγελάδες ζούσαν και βοσκούσαν σε παραδείσιες συνθήκες. Ατέλειωτα μονοπάτια και ποδηλατόδρομοι. Ανθρωποι όλων των ηλικιών ασκούνταν ή απολάμβαναν τη βόλτα τους. Μια οικογένεια έσπρωχνε ένα αναπηρικό καροτσάκι χωρίς δυσκολία περνώντας δίπλα από νεογέννητα πουλάρια. Ενα σχολείο έκανε πειράματα βιολογίας στη φύση, κάποιοι ψάρευαν...  

Η ιστορία 

Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, ο Μεύσης στη συγκεκριμένη περιοχή ήταν ένας ποταμός που χρησιμοποιούνταν για τη γεωργία, αλλά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η ανάγκη για πρώτες ύλες άλλαξε τη χρήση του. Η εξόρυξη άνθρακα στην περιοχή και στη συνέχεια η ανάγκη για οικοδομικά υλικά οδήγησε στην εξόρυξη χαλικιού που αφθονούσε στο ποτάμι. Μάλιστα είναι το μόνο ποτάμι στις Κάτω Χώρες όπου μπορεί να γίνει εξόρυξη χαλικιού. Έπειτα από δεκαετίες καταπόνησης του περιβάλλοντος, υποβάθμισης της φύσης και  καταστροφής του τοπίου, η παρακμή έμοιαζε μη αναστρέψιμη. 

Αποκορύφωση οι ακραίες πλημμύρες που σημειώθηκαν τη δεκαετία του 1990. Αυτό ήταν και το έναυσμα για αλλαγή του μοντέλου και όλοι συμφώνησαν στην επιτακτική ανάγκη της αποκατάστασης της φύσης. 

Περισσότεροι από 20 οργανισμοί και ΜΚΟ ενώθηκαν και σε συνεργασία με τους διάφορους δήμους αλλά και με την εταιρεία εξόρυξης χαλικιού κατάφεραν να αλλάξουν το τοπίο, να συνδέσουν τη φύση με το οικοσύστημα του ποταμού συνδυάζοντας το έργο αποκατάστασης με την οικονομική ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας. Πρόκειται για ένα διασυνοριακό έργο, όπου έγινε πλήρης αποκατάσταση του ποταμού σε μήκος 50 χιλιομέτρων,  σε συνεργασία μεταξύ του Βελγίου και των Κάτω Χωρών, γιατί όπως τόνιζουν και οι υπεύθυνοι «η φύση δεν έχει σύνορα». 

Τριάντα χρόνια μετά .

Το αποτέλεσμα φαίνεται 30 χρόνια μετά όπου η βιοποικιλότητα έχει φτάσει σε εκπληκτικό επίπεδο, ενώ η περιοχή του ποταμού, όπου έχει γίνει η αποκατάσταση και ξεπερνάει τα 40 χιλιόμετρα, στις φονικές πλημμύρες από την υπερχείλιση του Μεύση το καλοκαίρι του 2021 παρέμεινε ανέπαφη. 

Ιούνιος 2021 πλημμύρες στην Ολλανδία.

″Το μονοπάτι στο οποίο περπατάμε τώρα την περίοδο των βροχοπτώσεων βυθίζεται εντελώς λόγω της υψηλής στάθμης του νερού ”, λέει ο Albert Baenens. Ο έφορος του Negenoord, μιας περιοχής στο Dilsen-Stokkem (Limburg) κατά μήκος του ποταμού Μεύση. Όπως εξηγεί, ο δήμος ήθελε να μετατρέψει την περιοχή σε πάρκο τοπίου για αναψυχή, αλλά ευτυχώς δεν υπήρχαν χρήματα γι′ αυτό έτσι η Limburgs Landschap αγόρασε το Negenoord, μια έκταση 200 εκταρίων, το 2011 και έκτοτε το διαχειρίζεται. 

Ο δήμος δεν μπορούσε να το διαχειριστεί, άλλωστε δεν είχε προβλέψει ότι το χειμώνα το τοπίο αλλάζει δραματικά αφού η στάθμη ανεβαίνει και καλύπτει τα πάντα. 

Εδώ ο Μεύσης, ο οποίος αποτελεί φυσικό σύνορο μεταξύ του Βελγίου και των Κάτω Χωρών, σε περιόδους ξηρασίας ο ρυθμός ροής είναι μόλις 10 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο, όμως κατά τη διάρκεια των βροχοπτώσεων, μπορεί να φτάσει και να ξεπεράσει τα 3.000 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο.

″Το πάρκο, μας εξηγούν, αλλάζει κάθε χρόνο, γεγονός που δίνει νέες ευκαιρίες να αναπτυχθούν νέα είδη φυτών και να θαυμάσουμε διαφορετικά είδη τοπίων. 

Οι πλημμύρες αποφεύγονται, καθώς διευρύνθηκε η κοίτη του ποταμού. Έτσι το νερό έχει περισσότερο χώρο ενώ παράλληλα επιστρέφουν και είδη που είχαν εξαφανιστεί.

.

Ο κάστορας και η βίδρα έχουν βρει πάλι το σπίτι τους εδώ, το ίδιο και διάφορα είδη πουλιών και εκατοντάδων εντόμων, που συμβάλουν στην επικονίαση. Πρόσφατα εμφανίσθηκε και σολομός και άλλα είδη ψαριών. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα υπάρξει πάλι ζωή σε αυτό το ποτάμι. Αντίστοιχα και η χλωρίδα. Η μαντζουράνα, το χαμομήλι ήταν λίγα από αυτά που αναγνώρισα στο δάσος που απλώνονταν μπροστά μου... 

Όπως μας το εξήγησαν απλά, βάσει μελέτης, ο διπλασιασμός της έκτασης της φύσης είχε σαν αποτέλεσμα τον τριπλασιασμό της βιοποικιλότητας. 

Όλα λειτουργούν αρμονικά .

Το τοπίο χαρακτηρίζεται από αυτό που μοιάζει με μεγάλες λίμνες που στην ουσία είναι μεγάλες λακκούβες ανάμεσα σε απέραντους βοσκότοπους. Οι λίμνες είναι κληρονομιά της εξόρυξης χαλικιών. Μετά την αποκατάσταση αφέθηκαν στη φύση να κάνει τη δουλειά της και έτσι έγιναν το σπίτι των πολλών υδρόβιων πουλιών  που ζουν πλέον εκεί. 

Επίσης ο Μεύσης φέρνει σπόρους και φυτά από τα σημεία που περνά και τα εναποθέτει σε αυτή τη πιο νότια περιοχή. Το χαλίκι που επίσης κατεβάζει ο ποταμός είναι πλούσιο σε μεταλλικά στοιχεία και βοηθά στην ανάπτυξη των διάφορων φυτών. Βοηθά επίσης και στην αμπελουργία που ασκείται στην περιοχή. Οι σπόροι μεταδίδονται και μέσω των διάφορων πτηνών και ζώων μέσω των περιττωμάτων τους. Τα βοοειδή Galloway και τα άλογα konik εμποδίζουν τη βλάστηση να προχωρήσει και να πυκνώσει πέρα από το επιθυμητό. Στην ουσία η φύση αυτορρυθμίζεται η ανθρώπινη παρέμβαση είναι ελάχιστη πλέον. 

«Η φύση δεν έχει σύνορα» .

Βγαίνοντας από τα λασπωμένα μονοπάτια οι ξεναγοί μας μας οδήγησαν στην αρχή του πάρκου όπου μας περίμεναν παρατεταγμένα στη σειρά ηλεκτρικά ποδήλατα προκειμενου να εξερευνήσουμε άλλες διαδρομές.  Ατέλειωτοι ποδηλατόδρομοι κατά μήκος του ποταμού μέχρι που φτάσαμε σε μια όχθη όπου μας περίμενε μια πλωτή πλατφόρμα για να μας περάσει απέναντι. Σε ελάχιστα λεπτά βρεθήκαμε στην Ολλανδία.

.

Ενα γρήγορο κολατσιό σ΄ένα υπέροχο, κατάμεστο καφέ και η βόλτα συνεχίστηκε στην ολλανδική πλευρά. «Η φύση δεν έχει σύνορα» επανέλαβε ένας από τους αρμόδιους που μας ξεναγούσε.

Η αποκατάσταση είναι απαραίτητη για την ορθή λειτουργία των υποβαθμισμένων ποτάμιων συστημάτων. Συμβάλλει στην προστασία από τις πλημμύρες, μετριάζει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των πυρκαγιών και η λίστα μπορεί να συνεχιστεί.

Ομως από τα πιο σημαντικά είναι πως η αποκατάσταση της φύσης βοηθά πρακτικά και τον άνθρωπο ακόμη και στο επίπεδο της σωματικής και ψυχικής υγείας.  Στην διαδρομή με το ποδήλατο στην ολλανδική πλευρά, περνώντας δίπλα από τα χωριά με τα παραμυθένια σπιτάκια και βλέποντας τη χαλαρότητα των κατοίκων ή των παιδιών που επέστρεφαν από το σχολείο, επιβεβαίωνε κανείς του λόγου το αληθές. 

Η φύση είναι η καλύτερη τράπεζα 

Εάν θέλουμε να μιλήσουμε με οικονομικούς όρους, βάσει στοιχείων η συνολική ετήσια οικονομική αξία των κοινωνικών οφελών της αποκατάστασης στο συγκεκριμένο πάρκο (αναψυχή, πόσιμο νερό και ποιότητα νερού, δέσμευση άνθρακα, προστασία από τις πλημμύρες) αναμένεται να κυμανθεί μεταξύ 19.26 και 24.63 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. 

Ο οικοτουρισμός που αναπτύσσεται στην περιοχή έχει ωφελήσει τους δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που ζουν στα γραφικά χωριά τόσο από την πλευρά του Βελγίου όσο και από την πλευρά της Ολλανδίας. Το 90% των κατοίκων σχετίζεται πλέον άμεσα με τη φύση που τον περιβάλλει και βλέπει θετικά τις αλλαγές.

Το πάρκο δέχεται περίπου δύο εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο, πολλοί εξ αυτών ποδηλάτες κάτι που μεταφράζεται σε έσοδα της τάξεως των 25 εκατομμυρίων ευρώ. Συνολικά εκτιμάται ότι όλη η περιοχή του Μεύση, όπου έχει γίνει η αποκατάσταση, οφελείται οικονομικά  έως και ένα δισ. ευρώ ετησίως.

Ωστόσο στην αρχή του εγχειρήματος μεγάλο μέρος των κατοίκων δυσκολευόταν να συλλάβει πως αυτό θα άλλαζε τη ζωή του. Έπρεπε να υπάρξουν πολλές διαβουλεύσεις προκειμένου να πεισθεί. Όμως όταν οι κάτοικοι βίωσαν το θαύμα που συντελέστηκε και το είδαν έμπρακτα να αλλάζει τη ζωή τους, το υιοθέτησαν και πλέον συνδράμουν  στη διατήρηση και την προώθηση του συγκεκριμένου έργου.  

Ενα ευρώ = 10 ευρώ

«Διαπιστώσαμε ότι το να προσπαθείς να εξηγήσεις στον κόσμο τα οφέλη που θα αποκομίσει από έργα αποκατάστασης της φύσης, δεν έχει μεγάλο αποτέλεσμα. Αυτό που εντέλει φαίνεται να αποδίδει είναι να τους δώσεις χειροπιαστά παραδείγματα.»λέει ο Ignace Schops, βραβευμένος με το Βραβείο Goldman, γνωστότερο ως Πράσινο Νόμπελ, το 2008, για τη συμβολή του στη δημιουργία του Εθνικού Πάρκου Hoge Kempen, του πρώτου εθνικού πάρκου του Βελγίου και σήμερα διευθυντής της περιβαλλοντικής βελγικής ΜΚΟ Regionaal Landschap Kempen en Maasland (RLKM). 

«Μεταφράσαμε την άγρια φύση σε αυτό που καταλαβαίνουν: τα χρήματα. Και αποδεικνύεται ότι η φύση είναι η πιο κερδοφόρα τράπεζα στον κόσμο: από κάθε 1 ευρώ που επενδύεται στη φύση, η τοπική κοινότητα επωφελείται με 10 ευρώ”.  Η μελέτη αυτή τέθηκε υπό διερεύνηση και αποδείχθηκε σωστή με αποτέλεσμα να υιοθετηθεί και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Οι κίνδυνοι να μην προχωρήσουμε με την αποκατάσταση της φύσης

Η αποκαστάσταση του Μεύση είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα στον κόσμο. Τα οφέλη είναι χειροπιαστά και οι κίνδυνοι από το να μην προχωρήσουμε ως Ευρώπη προς αυτή την κατεύθυνση είναι επίσης καταγεγραμμένοι, όπως καταγράφονται στην «πρόταση Κανονισμού για την Αποκατάσταση της Φύσης».

...η απώλεια βιοποικιλότητας και η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων συνεχίζονται με ανησυχητικό ρυθμό και αποβαίνουν σε βάρος του ανθρώπου, της οικονομίας και του κλίματος...Τα υγιή οικοσυστήματα παρέχουν τροφή και επισιτιστική ασφάλεια, καθαρό νερό, καταβόθρες άνθρακα και προστασία από φυσικές καταστροφές που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή. Είναι απαραίτητα για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση, την ευζωία, την ευημερία και την ασφάλειά μας, καθώς αποτελούν τη βάση για την ανθεκτικότητα της Ευρώπης....

Ποιοι αντιδρούν - Που βρισκόμαστε σήμερα

Τις τελευταίες εβδομάδες το Πράσινο Σύμφωνο της ΕΕ κινδύνευσε να καταρρεύσει. Διάφοροι κύκλοι, κράτη και το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, το μεγαλύτερο σε δύναμη στο Ευρωκοινοβούλιο, επιχείρησαν να απορρίψουν το σχέδιο νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης. Υποστηρίζουν ότι το νομοσχέδιο απειλεί να μειώσει τη γεωργική γη, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε επισιτιστική ανασφάλεια.Το επιχείρημα αυτό βασίζεται στην πρόταση  το 10% της αγροτικής γης να καταστεί διαθέσιμη για την διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Την ίδια ώρα περιβαλλοντικές οργανώσεις αλλά και 3.300 επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και Ελληνες,  με επιστολή τους απορρίπτουν τους παραπάνω ισχυρισμούς .

 Όπως υπογραμμίζουν διατροφική ασφάλεια χωρίς βιοποικιλότητα δεν υπάρχει. Εκτός αυτού η αποκατάσταση της φύσης είναι βέβαιο ότι θα έχει σαν αποτέλεσμα πιο υγιή εδάφη, καλύτερες και πιο προσοδοφόρες καλλιέργειες.

Το νομοσχέδιο, υποστηρίζει μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας συμβάλει στην εξασφάλιση μακροπρόθεσμης επισιτιστικής ασφάλειας, ενώ όπως υπογραμμιζει η WWF, o μύθος της αποκατάστασης της φύσης που απειλεί την επισιτιστική ασφάλεια είναι η αφήγηση της αγροδιατροφικής βιομηχανίας και το συμφέρον της να αντιταχθεί σε κάθε περιβαλλοντικό μέτρο.

(Δείτε εδώ το κείμενο των επιστημόνων και στα ελληνικά).

Στις 15 Ιουνίου κατά τη συνεδρίαση της Επιτροπής Περιβάλλοντος του Ευρωκοινοβουλίου (ENVI Committee), η πρόταση να απορριφθεί στο σύνολό του ο προτεινόμενος Κανονισμός δεν εγκρίθηκε με οριακή ψηφοφορία.

Στις 21 Ιουνίου, αν και η σουηδική προεδρία προσπάθησε να καθυστερήσει η λήψη απόφασης, εντέλει το Συμβούλιο των Υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ κατέληξε στην τελική του θέση - τη «γενική προσέγγιση» - υποστηρίζοντας τον προτεινόμενο Κανονισμό, όμως με αρκετούς συμβιβασμούς. Τα κράτη μέλη, τα οποία θα είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας, εξέφρασαν τη στήριξή τους και αναγνώρισαν την ανάγκη για νομικά δεσμευτικούς στόχους και μέτρα αποκατάστασης. Η Ελλάδα ήταν ένα από τα κράτη αυτά.

Η γενική προσέγγιση υιοθετήθηκε από 20 κράτη μέλη, που αντιπροσωπεύουν το 66,13% του πληθυσμού της ΕΕ.

Κράτη μέλη που αντιτίθενται στη γενική προσέγγιση: η Φινλανδία, η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες, η Πολωνία και η Σουηδία που ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου.

Απείχαν: το Βέλγιο και η Αυστρία.

Διαβάστε στα ελληνικά τη Συμφωνία στο Συμβούλιο σχετικά με τον κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης

Η διαδικασία δεν ολοκληρώθηκε λόγω έλλειψης χρόνου και θα συνεχιστεί στην επόμενη συνεδρίαση της Επιτροπής στις 27 Ιουνίου. Η τελική απόφαση της Επιτροπής Περιβάλλοντος είναι κρίσιμη γιατί θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και τη διαδικασία στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου στις αρχές Ιουλίου όπου το σύνολο των ευρωβουλευτών θα κληθεί να πάρει θέση και να ψηφίσει για τον Κανονισμό. Εάν το νομοσχέδιο ψηφιστεί στο Ευρωκοινοβούλιο τότε θα ξεκινήσουν οι τριμερείς διαπραγματεύσεις. Εώς τότε εξακολουθεί να υπάρχει αβεβαιότητα.