Ουραγός η Ελλάδα σε Ερευνα και Καινοτομία στην ΕΕ

Ως «μέτρια καινοτόμος» χαρακτηρίζει την Ελλάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όπως προκύπτει από τα στοιχεία που δημοσίευσε το Παρατηρητήριο Έρευνας και Καινοτομίας (ΠΕΚ) της ΕΕ για το έτος 2014.

Οι επιδόσεις της Ελλάδας αντιστοιχούν στο 66% του διάμεσου δείκτη καινοτομίας, σημειώνοντας πτώση κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2013.
Ωστόσο, δυσοίωνα είναι τα νέα

και για τα επόμενα έτη καθώς οι δαπάνες για την Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) θα κινηθούν σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Ο δείκτης - στόχος της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» είναι να αποτελούν οι δαπάνες Ε&Α το 3% του ΑΕΠ της ΕΕ το 2020, ο εθνικός στόχος, περιορίζεται μόλις στο 1,2%.

Αλλά και ο στόχος αυτός χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα φιλόδοξος αφού το 2014 η δημόσια δαπάνη για Ε&Α (ΔΔΕΑ) ανήλθε σε 0,83 % του ΑΕΠ παρουσιάζοντας μάλιστα και σταθερή αύξηση από το 2011 (0,67 %). Η καταβαράθρωση των δαπανών, αποδίδεται στην κρίση,όπως αναφέρει το euro2day.gr.

Η συνεισφορά των τεσσάρων τομέων εκτέλεσης Ε&Α (επιχειρήσεις, κρατικοί φορείς, φορείς τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ιδιωτικοί μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί) στη συνολική Ένταση δαπανών Ε&Α έχει ως ακολούθως: οι δαπάνες Ε&Α του τομέα των επιχειρήσεων είναι 0,28% ΑΕΠ (504,4 εκατ. ευρώ), του κρατικού τομέα 0,23% (412,7 εκατ. ευρώ), του τομέα τριτοβάθμιας και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 0,31% (553,2 εκατ. ευρώ) και του τομέα ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων 0,01% (18,5 εκατ. ευρώ).
Για λόγους σύγκρισης, αναφέρουμε ότι ο δείκτης «Ένταση δαπανών Ε&Α» διαμορφώνεται στο 2,03% κατά μέσο όρο στα κράτη-μέλη της ΕΕ28 παραμένοντας σταθερός σε σχέση με το 2013 (το συνολικό ποσό δαπανών για Ε&Α στην ΕΕ ανέρχεται σε 284 δισ. ευρώ) με την Ελλάδα βρίσκεται στην 22η θέση. Πρωτοπόρες είναι η Φινλανδία (3,17%), η Σουηδία (3,16%) και η Δανία (3,05%), οι οποίες ήδη υπερβαίνουν τον στόχο του 3%. Κάτω από την Ελλάδα, βρίσκονται η Μάλτα, η Βουλγαρία , η Κροατία, η Λετονία, η Κύπρος και η Ρουμανία.

Η ασταθής και μη αποδοτική δομή διακυβέρνησης της Ε&Κ, με ιδιαίτερη αδυναμία στο θέμα της αξιολόγησης, η έλλειψη αποδοτικότητας και προτεραιοποίησης στην κατανομή της χρηματοδότησης και η εξαιρετικά χαμηλή δραστηριότητα Ε&Κ στον ιδιωτικό τομέα θεωρούνται μερικές από τις προκλήσεις που διαπιστώνει η ΕΕ στο σύστημα Ε&Κ της Ελλάδας.
Σύμφωνα με το ΠΕΚ, το ελληνικό σύστημα διακυβέρνησης της Ε&Κ χαρακτηρίστηκε για πολύ καιρό από έλλειψη στρατηγικού οράματος και ελλιπή συντονισμό μεταξύ κυβερνητικών φορέων. Τον Φεβρουάριο του 2015 η κυβέρνηση δημιούργησε τη θέση του Αναπληρωτή Υπουργού Έρευνας και Καινοτομίας στο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων και σύστησε διεύθυνση Ε&Κ εντός του Υπουργείου τον Μάρτιο. Ο ρόλος αυτός αναμένεται να επιφέρει υψηλότερου επιπέδου χάραξη πολιτικής για τη διακυβέρνηση της Ε&Κ.

Διεθνή συνεργασία στον τομέα της έρευνας

Και μπορεί η γραφειοκρατία στην Ελλάδα να στέκεται εμπόδιο τις περισσότερες φορές, ωστόσο το ΠΕΚ επισημαίνει ότι η ελληνική πολιτική ευνοεί τη διεθνή συνεργασία στον τομέα της έρευνας με δημόσια χρηματοδότηση.

Ελληνικές ερευνητικές ομάδες συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό σε προγράμματα ERAnet και άλλες πρωτοβουλίες της ΕΕ και συχνά διαδραματίζουν σημαντικούς ρόλους στη θεματολόγια έρευνας για μεγάλες προκλήσεις.

Την ίδια στιγμή, λόγω των σοβαρών δημοσιονομικών περικοπών κατά τα προηγούμενα έτη, οι συνθήκες εργασίας έχουν επιδεινωθεί σημαντικά στον δημόσιο ερευνητικό τομέα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση η Ελλάδα να προσελκύει ταλαντούχους ερευνητές από το εξωτερικό και να αυξάνεται η εκροή επιστημόνων.

Χαμηλή ζήτηση

Πέρα όμως από τη δημόσια υποχρηματοδότηση, η ζήτηση Ε&Α από τις επιχειρήσεις, όπως και οι ιδιωτικές δαπάνες για έρευνα και καινοτομία, βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα (0,28%) συγκριτικά με άλλα κράτη μέλη της ΕΕ παρόμοιου μεγέθους και ανάπτυξης (μέσος όρος ΕΕ 1,3%) το 2014.

Πάντως καταγράφονται και κλάδοι με με σχετικά υψηλές επιδόσεις στην καινοτομία που εστιάζουν κυρίως σε καινοτομίες όσον αφορά στην οργάνωση και εμπορία. Μάλιστα η Ελλάδα καταλαμβάνει την 5η θέση στον αντίστοιχο δείκτη του IUS. Επίσης, σημειώνει υψηλές επιδόσεις στις εξαγωγές υπηρεσιών έντασης γνώσης (7η θέση), γεγονός που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο σημαντικό μερίδιο των θαλάσσιων μεταφορών στην οικονομία. Η χώρα έχει έλλειψη πρωτοπόρων παγκοσμίως εταιρικών επενδυτών σε Ε&Α, με μόνο τρεις επιχειρήσεις μεταξύ των κορυφαίων 1.000 εταιρειών της ΕΕ που επενδύουν σε Ε&Α.

Βασικό παράγοντα που περιορίζει επί του παρόντος τις επιχειρηματικές δαπάνες για Ε&Α αποτελεί η χαμηλή χρηματοοικονομική ρευστότητα των ΜΜΕ (που αντιπροσωπεύουν το 99,9 % του συνόλου των εταιρειών) και τα σταθερά χαμηλά επίπεδα χορήγησης δανείων από τις τράπεζες, πολλές από τις οποίες δεν διαθέτουν επαρκή κεφάλαια και αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας.

Εκτός όμως από τις παραπάνω δυσκολίες, προκύπτει ότι η εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων αποτελεί μια ακόμη αδύναμη πτυχή του συστήματος Ε&Κ της χώρας, η οποία συμβάλλει στη χαμηλή ιδιωτική δραστηριότητα Ε&Κ.

Η δημόσια στήριξη δραστηριοτήτων εμπορικής αξιοποίησης εντός των ΑΕΙ και των δημόσιων ερευνητικών οργανισμών είναι χαμηλή και δεν παρέχονται κίνητρα σε μεμονωμένους ερευνητές για να επιδοθούν σε επιχειρηματική δραστηριότητα ή συνεργασία με τη βιομηχανία.