Η επόμενη μέρα για την Ευρώπη και την Ιταλία

Η επικράτηση του «Όχι» στο δημοψήφισμα για τη Συνταγματική αναθεώρηση και η παραίτηση του Ματέο Ρέντσι στην Ιταλία διαμορφώνουν νέα δεδομένα στο πολιτικό και οικονομικό σκηνικό όχι μόνο της γειτονικής μας χώρας, αλλά και της Ευρώπης.

Παρακάτω επιχειρούμε να απαντήσουμε και να αναλύσουμε τι γνωρίζουμε ως τώρα και πως μπορεί να διαμορφωθεί πλέον το σκηνικό:

1. Τι

Ο Ρέντσι θα υποβάλει την παραίτηση του στον Πρόεδρο της Ιταλίας Σέρτζιο Ματαρέλα το απόγευμα. Ο Ματαρέλα θα αποφασίσει εάν υπάρχει το περιθώριο σχηματισμού μίας νέας κυβέρνησης συνασπισμού ή να προκηρύξει πρόωρες εκλογές ζητώντας ενδεχομένως απ' τον Ρέντσι να παραμείνει στη θέση του ώστε να υπάρξει το περιθώριο διαβουλεύσεων με τους κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους και τους αρχηγούς των κομμάτων. Επίσης επειδή είναι πολύ μεγάλη η ήττα για τον Ρέντσι ο 41χρονος πολιτικός μπορεί να εκδιωχθεί απ' την ηγεσία του Δημοκρατικού κόμματος. Το γραφείο του Ρέντσι αρνήθηκε να σχολιάσει δημοσίευμα της Corriere della Sera ότι πιθανώς θα παραιτηθεί από ηγέτης του κόμματος. Σε κάθε περίπτωση ένα τέτοιο σενάριο θα περιέπλεκε και θα καθυστερούσε σημαντικά οποιαδήποτε προσπάθεια σχηματισμού νέας κυβέρνησης, καθώς το Δημοκρατικό Κόμμα είναι το μεγαλύτερο σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμμα της Ιταλίας. Οι βιομήχανοι, μέλη της Confindustria, πάντως προειδοποιούν ότι η οικονομία της χώρας θα διολισθήσει βαθιά στην ύφεση με τις αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις.

2. Ποιος θα μπορούσε να διαδεχθεί τον Ρέντσι;

Πιθανοί διάδοχοι είναι στενοί σύμμαχοι του Ρέντσι όπως ο υπ. Οικονομικών Πιερ Κάρλο Πάντοαν, ο Πρόεδρος της Γερουσίας Πιέτρο Γκράσο και ο υπ. Πολιτισμού Ντάριο Φραντσεσκίνι. Ο Ρέντσι θα παραμείνει στην εξουσία μέχρι ο νέος πρωθυπουργός ορκιστεί.

3. Τι θέλει ο Πρόεδρος Ματαρέλα;

Σταθερότητα. Εξάλλου ο Ματαρέλα ποτέ δεν πίστευε ότι ο Ρέντσι χρειαζόταν να συνδέσει την έκβαση του δημοψηφίσματος με μία πιθανή παραίτηση του. Και αυτό καθώς η ψηφοφορία αφορούσε μεταρρυθμίσεις και όχι για τις επιδόσεις της κυβέρνησης του. Ο Πρόεδρος φαίνεται ότι προτιμά να αναδειχθεί νέα κυβέρνηση απ' το υφιστάμενο Νομοθετικό Σώμα και η χώρα να πάει σε εθνικές εκλογές, όπως είναι προγραμματισμένο, στις αρχές του 2018. Βέβαια η συγκρότηση, αλλά κυρίως η επιβίωση, μίας τέτοιας κυβέρνησης θα εξαρτηθεί απ' τη βούληση των πολιτικών αρχηγών.

4. Τι θέλουν οι πολιτικοί αντίπαλοι του Ρέντσι;

Το αντισυστημικό «Κίνημα των Πέντε Αστέρων» επιθυμεί την παραίτηση του Ρέντσι και την άμεση προκήρυξη πρόωρων εθνικών εκλογών. Εξάλλου στις τελευταίες δημοσκοπήσεις εμφανίζεται πρώτο με μία διαφορά πέντε ποσοστιαίων μονάδων έναντι του Δημοκρατικού Κόμματος. Μάλιστα έχει προαναγγείλει τη διενέργεια δημοψηφίσματος στη χώρα με το ερώτημα της εξόδου της Ιταλίας απ' την Ευρωζώνη.

Από την άλλη ο πρώην πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ηγέτης του κεντροδεξιού κόμματος Forza Italia, «γλυκοκοιτά» μία πιθανή επιστροφή του στην πολιτική σκηνή, πιθανόν ως μέρος μίας νέας κυβερνητικής συμμαχίας.

5. Ποια είναι η επόμενη προτεραιότητα για την Ιταλία;

Πέραν του σχηματισμού νέας κυβέρνησης, η προτεραιότητα για τα «παραδοσιακά» πολιτικά κόμματα είναι η μεταρρύθμιση του εκλογικού νόμου. Θέλουν να αλλάξουν το εκλογικό σύστημα για την Κάτω Βουλή, καθώς με το υφιστάμενο σύστημα θα έδινε αυτομάτως την πλειοψηφία των εδρών στο πρώτο κόμμα, και αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσε να είναι το «Κίνημα των Πέντε Αστέρων».

6. Πώς αντιδρούν οι αγορές;

Φαίνεται ότι οι αγορές άρχισαν να μαθαίνουν από... πολιτικά σοκ, καθώς μετά τις αναταράξεις του Brexit στη Βρετανία και της επικράτησης του Τραμπ στις ΗΠΑ, οι επενδυτές πήραν το μάθημά τους κι έμειναν ψύχραιμοι στο «αντί-ευρωπαϊκό» αποτέλεσμα του ιταλικού δημοψηφίσματος. Αρχικά, όταν ο Ρέντσι ανακοίνωνε την παραίτηση του, το ευρώ υποχώρησε στο χαμηλότερο επίπεδο από το Μάρτιο του 2015. Ωστόσο πριν καν τελειώσει η ομιλία που άνοιγε παράθυρο σε ομαλές διαδικασίες οι απώλειες άρχισαν να περιορίζονται. Το ίδιο περίπου συνέβη και με τις χρηματιστηριακές αγορές, όπου ακόμα και το Μιλάνο γύρισε σε θετικό έδαφος λίγη ώρα μετά την έναρξη της συνεδρίασης. Σύμφωνα με αναλυτές οι traders, σε αντίθεση με ότι είχε συμβεί στο δημοψήφισμα της Βρετανίας και τις αμερικανικές εκλογές δεν είχαν αυταπάτες για το τι θα επικρατήσει στο δημοψήφισμα. Γι αυτό και όλοι ήταν προετοιμασμένοι για το αποτέλεσμα. Είναι ενδεικτικό πως ο δείκτης 10ήμερης μεταβλητότητας του MSCI All Country World Index υποχώρησε ξανά κοντά στα χαμηλά Αυγούστου και ο δείκτης μεταβλητότητας του Euro Stoxx 50 υποχώρησε κατά 14%. «Είτε οι αγορές γίνονται αναίσθητες στο πολιτικό ρίσκο ή αποκτούν την άποψη ότι το ιταλικό θέμα θα έχει βραδυφλεγείς συνέπειες», αναφέρει η επικεφαλής ερευνών της χρηματιστηριακής City Index στο Λονδίνο, Kathleen Brooks. Πάντως μία έξοδος της Ιταλίας από το ευρώ δεν φαίνεται να αποτελεί άμεση απειλή, διότι αυτό θα απαιτούσε διακομματική πολιτική υποστήριξη, καθώς και βασανιστικές νομοθετικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής της σχετικής διάταξης του Συντάγματος!

7. Τι σημαίνει για τις ιταλικές τράπεζες;

Η πολιτική αβεβαιότητα μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα μπορούσε να περιπλέξει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες για άντληση Κεφαλαίων απ' την Monte dei Paschi di Siena SpA, την τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας που σχεδιάζει να πουλήσει νέες μετοχές αυτή την εβδομάδα ώστε να αντλήσει 5 δισ ευρώ και παράλληλα να πουλήσει κόκκινα δάνεια ύψους 27,7 δισ ευρώ.

«Πολλοί επενδυτές αναρωτιούνται: Πώς η Monte Paschi μπορεί να εγγυηθεί την αύξηση Κεφαλαίου;», παρατηρεί ο Vincenzo Longo, αναλυτής της IG Markets στο Μιλάνο. Εφόσον οι ιδιώτες επενδυτές, στις συζητήσεις που γίνονται, κάνουν τελικά πίσω τότε είτε το Δημόσιο θα αναγκαστεί να παρέμβει για τη διάσωση ενεργοποιώντας πιθανώς ένα bail in και προκαλώντας ζημιές σε μικροομολογιούχους και καταθέτες (κάτι που ήθελε να αποφύγει όσο τίποτα ο Ρέντσι) είτε η τράπεζα θα αναγκαστεί να καθυστερήσει και άλλο την εξυγίανση της. Αυτό το σενάριο όμως μπορεί να έχει συνέπειες και σε άλλες τράπεζες της χώρας, όπως τη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, Unicredit που σχεδιάζει αύξηση Κεφαλαίου 7 δισ ευρώ, και την Banca Carige SpA, με έδρα τη Γένοβα που δέχεται πιέσεις απ' την ΕΚΤ να ενισχύσει τον ισολογισμό της.

8. Η στάση της ΕΚΤ

Η ΕΚΤ φέρεται έτοιμη να ενισχύσει προσωρινά την Ιταλία με αγορές ιταλικών κρατικών ομολόγων, εάν υπάρξει απότομη αύξηση του κόστους δανεισμού της χώρας που πλέον είναι και επισήμως ο μεγαλύτερος οφειλέτης της ζώνης του ευρώ.

Η ΕΚΤ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το ισχύον μηνιαίο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων ύψους 80 δισ. ευρώ για να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε άμεση, περαιτέρω άνοδο των αποδόσεων των ομολόγων μετά την ψηφοφορία.

Ήδη έχουν καταγραφεί ορισμένες περιπτώσεις όπου Hedge Funds ποντάρουν ολοένα και περισσότερο στην πτώση της τιμής των ιταλικών ομολόγων και στην άνοδο των spreads.
Η κίνηση αυτή στηρίζεται στη βεβαιότητα όλων ότι η ΕΚΤ θα στηρίξει τα ιταλικά ομόλογα μέσω του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης. Και πράγματι έχουν γίνει ήδη κάποιες πρώτες 'αψιμαχίες', αλλά απόλυτη πειστική απάντηση δεν έχει δοθεί μέχρι τώρα στις κερδοσκοπικές διαθέσεις των Hegde Funds. Κι αυτό γιατί υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά σε σχέση με την περίπτωση της Ελλάδας: όταν το 2012 η ΕΚΤ “υπερασπίστηκε” τα ελληνικά ομόλογα στηρίχθηκε από εγχώριους και μη θεσμικούς επενδυτές. Μέχρι στιγμής στην Ιταλία όλα δείχνουν πως οι ιταλικές τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία της Ιταλίας δεν στέκονται αρωγοί της προσπάθειας της ΕΚΤ. Το κρίσιμο ερώτημα που θα απαντηθεί μόνο στην πράξη είναι κατά πόσον οι ίδιοι οι Ιταλοί οικονομικοί παράγοντες θα θελήσουν να μείνουν και να βοηθήσουν την ΕΚΤ να “χτίσει αναχώματα” στην κρίση ή θα επιλέξουν αυτοί να φύγουν πρώτοι από τη διακεκαυμένη ζώνη!

9. Τι θέση παίρνει η Ευρώπη

Να εμφανιστούν καθησυχαστικοί για την περίπτωση της Ιταλίας λίγες ώρες μετά την επικράτηση του «όχι» στο δημοψήφισμα για τις αλλαγές στο Σύνταγμα της χώρας, επιχείρησαν οι ευρωπαίοι υπουργοί Οικονομικών και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι στις πρώτες τους δηλώσεις μετά το ιταλικό δημοψήφισμα. Ξεχώρισε, ωστόσο, το «καρφί» του Γερμανού ΥΠΟΙΚ Βόλφγκανγκ Σόιμπλε για την περίπτωση της Ιταλίας λέγοντας ότι «ξέρουν από αυτά οι Ιταλοί». Παράλληλα ο Γερμανός υπουργός εκτίμησε ότι η Ρώμη θα πρέπει να συνεχίσει την οικονομική πολιτική του απερχόμενου πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι. «Δεν αλλάζει πραγματικά την οικονομική κατάσταση στην Ιταλία ή την κατάσταση στις ιταλικές τράπεζες», δήλωσε ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, Πρόεδρος του Eurogroup. «Όλοι νιώσαμε έναν πόνο για την Ιταλία» δήλωσε από την πλευρά του ο Πιέρ Μοσκοβισί ο οποίος εξέφρασε την εμπιστοσύνη του «στη δυνατότητα της Ευρωζώνης να αντισταθεί σε όλα τα σοκ». Δεν υπάρχει συστημικός κίνδυνος μετά το αποτέλεσμα της Κυριακής στην Ιταλία εκτίμησε ο υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας Μισέλ Σαπέν.