Η Ευρώπη και η προσαρμογή στην εντεινόμενη κλιματική αλλαγή: Ενα κοινό πρόβλημα που απαιτεί την εξεύρεση λύσεων σε τοπικό επίπεδο

Στην Αθήνα, ένα αρχαίο υδραγωγείο θα μπορούσε να αποκτήσει μια νέα «πνοή», στο πλαίσιο των εντατικότερων προσπαθειών που καταβάλλει η Ευρώπη για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Η Περιφέρεια Αττικής σκοπεύει να αξιοποιήσει ένα υδραγωγείο, το οποίο κατασκευάστηκε με εντολή του Ρωμαίου αυτοκράτορα

Αδριανού τον 2ο αιώνα μ.Χ. για την άρδευση σημερινών χώρων πρασίνου, οι οποίοι στην παρούσα φάση επεκτείνονται, για να περιοριστεί ο αντίκτυπος των ασφυκτικών θερμοκρασιών. Η υπόγεια σήραγγά του είχε μήκος 20 χιλιόμετρα και μετέφερε νερό από τις παρυφές της Πάρνηθας βόρεια της Αθήνας έως σχεδόν το κέντρο της πόλης.

Η αναπόφευκτη αλλαγή

Η πιθανή αναβίωση είναι μέρος μιας προσπάθειας που παρατηρείται ανά την Ευρώπη για την εξεύρεση διαφορετικών λύσεων σε τοπικό επίπεδο σε μια ολοένα συχνότερη παγκόσμια πρόκληση, την ει δυνατόν καλύτερη προσαρμογή στις αναπόφευκτες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

«Η Αθήνα χαρακτηρίζεται από πολύ περιορισμένους χώρους πρασίνου κι αυτό έχει τεράστιο αντίκτυπο στις υψηλές θερμοκρασίες που βιώνουμε», δήλωσε η Καθηγήτρια Χρυσή Λασπίδου, επικεφαλής του χρηματοδοτούμενου από την ΕΕ έργου για την προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ARSINOE. «Προσπαθούμε, σε μικρότερη κλίμακα, να δείξουμε τι μπορεί να γίνει, προσφέροντας στους ανθρώπους μια διαφορετική προοπτική».

Όσο η υπερθέρμανση του πλανήτη εντείνεται, η ανάγκη να μάθουμε πώς μπορούμε να προσαρμοστούμε σε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως τα πιο βαριά κύματα καύσωνα, γίνεται ολοένα πιο επιτακτική, παράλληλα με την ανάγκη μείωσης των εκπομπών που επιδεινώνουν την κλιματική κρίση. Το ζήτημα της προσαρμογής βρισκόταν στην κορυφή του προγράμματος της φετινής COP27, της διάσκεψης του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο στην Αίγυπτο, στο Σαρμ ελ-Σέιχ.

Με αυτά τα δεδομένα, η φετινή χρονιά δεν έμοιαζε με καμία προηγούμενη. Πλημμύρες, καταιγίδες, ξηρασία και ανεξέλεγκτες δασικές πυρκαγιές κυριάρχησαν στα μετεωρολογικά δελτία παγκοσμίως. Στην Ευρώπη, χαλαζόπτωση έπληξε τη Γερμανία τον Ιούνιο, ενώ σε ολόκληρη τη Γηραιά Ήπειρο, το καλοκαίρι που πέρασε ήταν το θερμότερο που καταγράφηκε ποτέ.

Ως ένδειξη της ολοένα αυξανόμενης προσοχής που απαιτούν οι προκλήσεις της προσαρμογής στην υπερθέρμανση του πλανήτη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγκρότησε την «Αποστολή για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή» με στόχο την παροχή στήριξης σε τουλάχιστον 150 περιφέρειες και τοπικές αρχές, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έως το 2030. Το έργο ARSINOE είναι μέρος αυτής της πρωτοβουλίας.

Από την Αθήνα, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη

Οι δράσεις που αποτελούν τον πυρήνα του έργου ARSINOE υπερβαίνουν τα σύνορα της Αθήνας, καθώς το έργο ενώνει στους κόλπους του 41 εταίρους, τους οποίους απαρτίζουν βιομηχανίες, πανεπιστήμια και τοπικές αρχές από διάφορες χώρες εντός και εκτός Ευρώπης. Από τη Δανία στον Βορρά μέχρι τα Κανάρια Νησιά στον Νότο και τη Μαύρη Θάλασσα στην Ανατολή, το έργο αναπτύσσει «ζωντανά εργαστήρια» για την αντιμετώπιση των τοπικών και των περιφερειακών προκλήσεων που θέτει η κλιματική κρίση.

«Σε συνεργασία με περιοχές από όλη την Ευρώπη οι οποίες είναι ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή, αναπτύσσουμε καινοτόμες ιδέες για το πώς θα μπορούσαν ενδεχομένως να ανταποκριθούν», ανέφερε η κ. Λασπίδου, Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. «Δεν δίνουμε εμείς τις λύσεις – οι λύσεις αποφασίζονται μέσω της συμμετοχής των ενδιαφερομένων».

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του έργου είναι ότι χρησιμοποιεί μια πλατφόρμα διαδικτυακών αγορών τύπου marketplace, το «Climate Innovation Window». Η πύλη αυτή, η κατασκευή της οποίας βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να δηλώσουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν λόγω της κλιματικής αλλαγής, από παράκτιες πλημμύρες μέχρι μεγάλες δασικές πυρκαγιές, οι οποίες στη συνέχεια αντιστοιχίζονται με καινοτόμες λύσεις που έχουν δοκιμαστεί στον εκάστοτε τομέα.

Στροφή στο τοπικό επίπεδο

Μια άλλη πρωτοβουλία που προάγει τους στόχους της Αποστολής για την Προσαρμογή, επίσης χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ, είναι το έργο IMPETUS. Το έργο αυτό συνδυάζει πληροφορίες για την κλιματική αλλαγή που προέρχονται από δορυφόρους παρατήρησης της Γης με επιτόπια στοιχεία σχετικά με τις πληττόμενες κοινότητες. Το έργο δίνει τη δυνατότητες στους κατοίκους να συμμετάσχουν αξιολογώντας τους βέλτιστους τρόπους αντιμετώπισης μιας συγκεκριμένης πρόκλησης.

«Συνδέουμε ποικίλα δεδομένα και ανθρώπινες δραστηριότητες με νέους τρόπους υλοποίησης μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε τοπικό επίπεδο, τα οποία έπειτα μπορούμε να τα επεκτείνουμε και να τα τροποποιήσουμε ανάλογα με το κάθε περιφερειακό πλαίσιο», ανέφερε η Hannah Arpke, συντονίστρια του έργου και ειδικός διαχείρισης στον τομέα της επιστήμης και ανάπτυξης της υπαίθρου στο Τεχνολογικό Κέντρο Eurecat στην Ισπανία.

Το έργο καλύπτει κέντρα δοκιμών σε όλη την Ευρώπη, ενώνοντας κατοίκους, υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, επιχειρήσεις και εταίρους από 32 οργανισμούς. Τα κέντρα επίδειξης του έργου περιλαμβάνουν επτά βιοκλιματικές περιφέρειες, από τη Μεσόγειο έως την Αρκτική.

«Η ψηφιακή εργαλειοθήκη μας και η προσέγγισή μας όσον αφορά τη συμμετοχή, θα βοηθήσει τους πολίτες να κατανοήσουν τα σενάρια που έχουμε να αντιμετωπίσουμε λόγω της κλιματικής αλλαγής, τα είδη των προσαρμοστικών μέτρων που θα μπορούσαν να λάβουν, όπως η μείωση της χρήσης νερού στη γεωργία ή η ανύψωση αντιπλημμυρικών φραγμάτων, και να αντιληφθούν ποια μέτρα τους βοηθούν περισσότερο να προσαρμοστούν», ανέφερε η Laura Durnford από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Επιστημονικής Επικοινωνίας (ESCI), ως εκπρόσωπος του έργου.

Καταλανική ακτή

Ένα από τα κέντρα επίδειξης είναι η μήκους 600 χιλιομέτρων καταλανική ακτή, στη βορειοανατολική Ισπανία. Πρόκειται για μια εξαιρετικά ευάλωτη περιοχή στην κλιματική αλλαγή. Στην περίπτωσή της θα χρειαστεί να εφαρμοστεί σειρά στρατηγικών για την προσαρμογή της.

Η τοπική ομάδα θα χαρτογραφήσει τα είδη της περιοχής, θα τα ταξινομήσει ανάλογα με τον κίνδυνο εξαφάνισής τους σε τοπικό επίπεδο και θα προσδιορίσει τρόπους με τους οποίους μπορεί να διασφαλιστεί το μέλλον τους. Θα βελτιώσει επίσης τη διαθεσιμότητα γλυκών υδάτων σε χώρους κατασκήνωσης και θα συμβάλει στην προώθηση επενδυτικών αποφάσεων στη συγκεκριμένη περιφέρεια.

Μια σημαντική προτεραιότητα για την περιοχή είναι η εκ νέου δημιουργία αμμοθινών και η αποκατάσταση των υγροτόπων ως μέτρο αντιμετώπισης της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Είναι ένας στόχος που απαιτεί την αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των καταλανικών επιχειρήσεων και των περιφερειακών παραγόντων όσον αφορά το μέγεθος της απειλής και την προστασία που προσφέρουν οι αμμοθίνες και οι υγρότοποι. Ταυτόχρονα παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία, δεδομένου ότι η ιδιοκτησία παράκτιων εκτάσεων συνεπάγεται συμβιβασμούς, όσον αφορά για παράδειγμα την επιθυμία για ανεμπόδιστη θέα στη θάλασσα, την πρόσβαση, και την απόφαση για το ποιος θα πρέπει να πληρώσει.

«Η κλιματική αλλαγή είναι ξεκάθαρη απειλή για την Καταλονία. Παρότι υπάρχει καλή διάθεση απέναντι στην προσαρμογή, συχνά η ανάληψη δράσης μας φέρνει αντιμέτωπους με συγκρουόμενα συμφέροντα και οικονομικές πιέσεις», δήλωσε η Arpke.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι με τον καιρό η προσέγγισή τους μπορεί να βοηθήσει κοινότητες εντός και εκτός Ευρώπης να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή και να ευδοκιμήσουν.

Επιστροφή στο μέλλον

Στο μεταξύ, πίσω στην Αθήνα, το έργο ARSINOE συμβάλλει στην επικέντρωση της προσοχής στην άμεση πρόκληση που θέτουν οι ακραίες θερμοκρασίες.

Για μια πόλη, η οποία πέρυσι ήταν η πρώτη στην Ευρώπη που διόρισε επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης, η αύξηση της βλάστησης αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Η επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης προειδοποίησε για τον κίνδυνο που διατρέχει η Αθήνα να καταστεί μη κατοικήσιμη ως αποτέλεσμα της αύξησης της θερμοκρασίας. Οι έρευνες δείχνουν ότι η αύξηση των χώρων πρασίνου θα μπορούσε να συμβάλει στη γενικότερη μείωση των θερμοκρασιών στις πόλεις έως και κατά 6 βαθμούς Κελσίου.

Το έργο ARSINOE ζητά από τους Αθηναίους να αναφέρουν την δενδροκάλυψη της περιοχής τους μέσω μιας κοινής πλατφόρμας και αναδεικνύει τα οφέλη της δημιουργίας μιας πιο πράσινης πόλης μέσω εικονικής πραγματικότητας. Τα δύο αυτά τεχνολογικά μέσα αυξάνουν την ευαισθητοποίηση του κοινού για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και βοηθούν τους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα ποιες λύσεις προτιμούν περισσότερο οι κάτοικοι.

Το έργο ARSINOE συνεργάζεται επίσης με σχολεία στην περιοχή της Μητροπολιτικής Αθήνας. Η διδασκαλία των μαθητών για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον και την κοινωνία θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο προς μια πιο βιώσιμη καταναλωτική συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας και της παραγωγής αποβλήτων, και να βοηθήσει τα παιδιά να αντεπεξέλθουν μελλοντικά στην υπερθέρμανση του πλανήτη.

Αλλά η πιο φιλόδοξη ίσως πρωτοβουλία του έργου είναι η αναβίωση του Αδριάνειου υδραγωγείου, η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε το 125 μ.Χ. και διάρκεσε 15 χρόνια.

Έως τη δεκαετία του 1930, το υδραγωγείο εξυπηρετούσε την περιοχή της Μητροπολιτικής Αθήνας και σήμερα εξακολουθεί να περιέχει νερό, το οποίο, επειδή δεν απολυμαίνεται, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για αρδευτικούς σκοπούς. Ήδη κατασκευάζονται αγωγοί και βρίσκεται σε εξέλιξη η κατασκευή συστήματος υδροδότησης.

«Η αύξηση του πρασίνου της Αθήνας και η χρήση νερού από το Αδριάνειο υδραγωγείο θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητά μας πολύπλευρα σε τοπικό επίπεδο», ανέφερε η κ. Λασπίδου. «Η παρέμβασή μας δεν θα περιλαμβάνει μόνο τη δημιουργία χώρων πρασίνου και τον μετριασμό των υψηλών θερμοκρασιών, αλλά και την αξιοποίηση της τοπικής γνώσης, κουλτούρας και ιστορίας για την προώθηση ενός ιδιαίτερου αισθήματος ταυτότητας και κοινότητας».

Η έρευνα για το παρόν άρθρο χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ. Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό Horizon, το περιοδικό της ΕΕ για την Έρευνα και την Καινοτομία.    

Η αποστολή της ΕΕ: Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή

Είτε πρόκειται για δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, ξηρασία, ήδη βιώνουμε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, ενώ οι θερμοκρασίες στην Ευρώπη αυξάνονται με διπλάσιο ρυθμό σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σημαίνει ότι τώρα είναι η ώρα να αναλάβουμε δράση, για να προετοιμαστούμε για τις επιπτώσεις που ήδη βιώνουμε, αλλά και για αυτές που πρόκειται να έρθουν.

Η Αποστολή για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή επικεντρώνεται στην παροχή στήριξης στις περιφέρειες, τις πόλεις και τις τοπικές αρχές της ΕΕ στις προσπάθειές τους να αναπτύξουν την ανθεκτικότητά τους απέναντι στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ακολουθήστε τον σύνδεσμο για να διαβάσετε περισσότερα σχετικά με την Αποστολή της ΕΕ: Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή

Περισσότερες πληροφορίες

Ακολουθήστε τους παρακάτω συνδέσμους, για να μάθετε περισσότερα σχετικά με έργα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ και παρουσιάζονται σε αυτό το άρθρο.

ARSINOEIMPETUS