ΙΜΙΑ: «Έτσι έζησα την τραγωδία»

Του ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΠΑΠΑΣΧΑΛΗ

Είναι απερίγραπτα τα αισθήματά μου για όσα έζησα εκείνες τις μέρες της κρίσης των Ιμίων από τη θέση του διευθυντή αεροπορικών επιχειρήσεων του ΕΘΚΕΠΙΧ (Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων) του ΓΕΕΘΑ, αλλά διατηρούνται άσβεστα, όταν τα επαναφέρω στη μνήμη μου. Ωστόσο, πρέπει να τονίσω πως είναι πολύ δύσκολο για τον Ιπτάμενο της Πολεμικής Αεροπορίας να αποδεχθεί τα γεγονότα, καθώς επίσης και την ηθική ήττα από μία μάχη που ποτέ δεν έδωσε…
Πολλά

έχουν καταλογιστεί στον τότε αρχηγό του ΓΕΕΘΑ, ναύαρχο Λυμπέρη, καθώς και στην τότε πολιτική ηγεσία. Θα τα αντιπαρέλθω, όμως, για έναν λόγο. Θεωρώ ότι είναι περισσότερο ωφέλιμο να αποκωδικοποιήσουμε τη συμπεριφορά της Τουρκίας, ώστε να σχεδιάσουμε ορθότερα τη στρατηγική μας σε μελλοντικές προκλήσεις, που τις αναμένω, με τη μορφή προσπάθειας δημιουργίας τετελεσμένων, στοχεύοντας στα ενεργειακά αποθέματα του Αιγαίου.
Πρώτα, όμως, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το καθεστώς των Νησίδων. Τα Ίμια, λοιπόν, αποτελούσαν ιταλικό έδαφος. Η Τουρκία, με διμερή συνθήκη με την Ιταλία, το είχε αποδεχθεί. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο, τα Δωδεκάνησα με τις παρακείμενες νησίδες, που βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή, πέρασαν στην επικυριαρχία της Ελλάδας.
Το 1996 έφερα τον βαθμό του σμηνάρχου και κατά την κρίση των Ιμίων εκτελούσα τα καθήκοντα του διευθυντή Αεροπορικών Επιχειρήσεων στο ΕΘΚΕΠΙΧ. Η υπηρεσία μου σχετιζόταν με τη διεξαγόμενη εθνική άσκηση ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ 96. Όλοι, όμως, γνωρίζαμε ότι η Τουρκία θα επεδίωκε τη δημιουργία θερμού επεισοδίου.
Τις μεσημβρινές ώρες της 29ης ή της 30ής Ιανουαρίου μετέβη ο τότε υπουργός Εθνικής Άμυνας, Γεράσιμος Αρσένης, στο ΕΘΚΕΠΙΧ, συνοδευόμενος από τον Α/ΓΕΕΘΑ, ναύαρχο Λυμπέρη και μου ζήτησαν να τους κάνω μία ενημέρωση. Κατά τη διάρκεια αυτής, σημειώθηκε εντονότατη διαφωνία μεταξύ του ναυάρχου και του υφυπουργού, καθώς ο πρώτος υποστήριζε ότι θα πρέπει επιτέλους να πάψουμε να υποχωρούμε στις τουρκικές προκλήσεις, ενώ ο δεύτερος ότι θα πρέπει με κάθε τρόπο να αποφύγουμε τη δημιουργία θερμού επεισοδίου.
Υπενθυμίζω εν συντομία το ιστορικό της κρίσης: Στις 25 Δεκεμβρίου, ένα τουρκικό φορτηγό-πλοίο προσαράζει στα αβαθή των Ιμίων και εκπέμπει SOS. Ο καπετάνιος του αρνείται κάθε βοήθεια, ισχυριζόμενος ότι βρίσκεται σε τουρκικά ύδατα. Ενημερώνεται το τουρκικό ΥΠΕΞ ότι, αν δεν παρασχεθεί βοήθεια, το πλοίο θα βυθιστεί. Η απάντηση ήταν ότι, ανεξάρτητα από τη διάσωση, υπάρχει θέμα Ιμίων. Στις 28 Δεκεμβρίου, το τουρκικό φορτηγό αποκολλάται από ελληνικά ρυμουλκά. Στις 29 Δεκεμβρίου, το τουρκικό ΥΠΕΞ επιδίδει διακοίνωση, κατά την οποία τα Ίμια ανήκουν στην Τουρκία και είναι καταχωρημένα στον νομό του Μποντρούμ.
Στις 25 Ιανουαρίου 1996, σε απάντηση της τουρκικής διακοίνωσης, ο δήμαρχος Καλύμνου, ο αστυνομικός διευθυντής και ένας ιερέας, υψώνουν στα Ίμια την ελληνική σημαία. Η Τουρκία αντιδρά. Στέλνονται δύο δημοσιογράφοι της «Χουριέτ», υποστέλλουν την ελληνική σημαία και υψώνουν την τουρκική. Το γεγονός βιντεοσκοπείται και γίνεται ευρεία εκμετάλλευση από τα τουρκικά ΜΜΕ. Στην περιοχή καταφθάνουν ναυτικές δυνάμεις των δύο χωρών.
Στις 28 Ιανουαρίου, άνδρες του ελληνικού περιπολικού υποστέλλουν τη σημαία και βατραχάνθρωποι αποβιβάζονται στη Μεγάλη Ίμια. Στις 31 Ιανουαρίου, Τούρκοι αποβιβάζονται στη Μικρή Ίμια και το ίδιο βράδυ το ελικόπτερο του ΠΝ, εκτελώντας αναγνωριστική πτήση, κατέπεσε και σκοτώθηκαν οι τρεις επιβαίνοντες.
Ακολούθησε η παρέμβαση της Αμερικής και η εκτόνωση με τη γνωστή ρήση «όχι πλοία, όχι στρατεύματα, όχι σημαίες». Αργότερα πληροφορήθηκα ότι η Τουρκάλα πρωθυπουργός ήταν αυτή που ζήτησε την αμερικανική παρέμβαση. Το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σημασία για την αποκωδικοποίηση των τουρκικών προθέσεων και του σχεδίου τους.

Ο στόχος της Άγκυρας
Η Τουρκία σχεδίασε και υλοποίησε μία κρίση, με σκοπό την αμφισβήτηση του καθεστώτος του Αιγαίου. Ο σχεδιασμός περιελάμβανε όλα τα στάδια ενός σχεδίου δημιουργίας και κλιμάκωσης κρίσης. Υπήρξε το γεγονός δηλαδή της δήθεν προσάραξης του τουρκικού πλοίου. Ακολούθησε η αμφισβήτηση της κυριαρχίας της περιοχής με την άρνηση του Τούρκου καπετάνιου να δεχθεί ελληνική βοήθεια. Στη συνέχεια, εισήλθαμε στο στάδιο της κλιμάκωσης της κρίσης, με το ανεβοκατέβασμα των σημαιών και την κορύφωσή της με την αποβίβαση στρατιωτών στις νησίδες. Τέλος, το σχέδιο περιελάμβανε την έξοδο από την κρίση, με την παρέμβαση των ΗΠΑ.
Αντίθετα, στην Ελλάδα δεν έγινε εξαρχής ορθή εκτίμηση της σοβαρότητας της κατάστασης και φαίνεται από το γεγονός ότι δεν συνήλθε έγκαιρα το ΚΥΣΕΑ ούτε καταρτίστηκε σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης, αλλά τα διάφορα επεισόδια αντιμετωπίζονταν ως μεμονωμένα περιστατικά και όχι ως ένα οργανωμένο σχέδιο. Η έλλειψη ελληνικού σχεδίου προκύπτει και από τη σοβαρή διαφωνία μεταξύ της πολιτικής ηγεσίας, μεσούσης της κρίσης. Έτσι, η Τουρκία μας οδήγησε σταδιακά εκεί που ήθελε κι έπειτα υλοποίησε το σχέδιο εκτόνωσης. Δεν επεδίωκε σύγκρουση με την Ελλάδα, γι’ αυτό σχεδίασε την έξοδο από την κρίση εμπλέκοντας τις ΗΠΑ. Ανέκαθεν πίεζε μέχρι να πετύχει κάτι. Δεν φτάνει όμως σε σύγκρουση, κάτι που φάνηκε και στην περίπτωση της εξόρυξης του φυσικού αερίου της Κύπρου. Ενώ απειλούσε με στρατιωτική επέμβαση, σίγασε όταν κατάλαβε την αποφασιστικότητα της Κύπρου.
Το «μάθημα Ίμια» λέει ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της γειτονικής χώρας πιο συστηματικά. Το σημαντικότερο σημείο στον σχεδιασμό μιας κρίσης είναι η έξοδος από αυτή. Δεν σου προσφέρει μόνο την εκτόνωση, όταν πάρεις αυτό που επιδιώκεις, αλλά σου εξασφαλίζει διέξοδο, αν εγκλωβιστείς. Οι Τούρκοι ωθούν την κατάσταση στα άκρα και αναμένουν την υποχώρηση των άλλων. Απειλούν με σύρραξη, αλλά δεν φτάνουν έως εκεί. Επειδή, όμως, αυτή δεν μπορεί παντελώς να αποκλειστεί, είναι δυστυχώς απαραίτητο να συμπεριληφθεί στον δικό μας σχεδιασμό και να γίνει κατανοητό. Διαφορετικά δεν θα είμαστε αποτελεσματικοί…

Ο κ. Αλέκος Παπαπασχάλης είναι πτέραρχος ε.α.