Η Άλλη Κρίση: Η Μαρτυρία Ενός Πρέσβη

Στον Αλέξανδρο Μαλλιά, μετά από 35 χρόνια θητείας στο Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, όπου υπηρέτησε με πίστη και αφοσίωση την Πατρίδα, απονεμήθηκε ο τίτλος «Πρέσβης επί Τιμή». Ο κ. Μαλλιάς, υπηρετώντας σε διάφορες θέσεις στο Υπουργείο αλλά και σε διπλωματικές Αρχές σε χώρες της Βαλκανικής, απέκτησε μεγάλες εμπειρίες για τα Βαλκανικά Θέματα, ενώ πολύτιμες είναι και οι εμπειρίες του από τη θητεία του στις ΗΠΑ, ως Πρέσβης της Ελλάδος στην Ουάσιγκτον. Μέρος αυτών

Διαβάζοντας το βιβλίο ο αναγνώστης και ο μελετητής, θα έχει την ευκαιρία να διαπιστώσει πώς εκτυλίσσεται η πολιτικο-διπλωματική σκέψη ενός Έλληνα διπλωμάτη, ενώ ταυτόχρονα θα αποκτήσει τη δυνατότητα να διεισδύσει στις βαθιές πτυχές της πιο σύγχρονης μορφής του Βαλκανικού Ζητήματος, όπως το Σκοπιανό, το Κοσοβαρικό, το Αλβανικό κ.λπ. Πέραν των ειδικών γνώσεων και εμπειριών, ο κ. Μαλλιάς καταθέτει στο βιβλίο και τις απόψεις του για το «Ευρωπαϊκό Όραμα», το οποίο υπηρέτησε από νεαρή ηλικία, κάνοντας ταυτοχρόνως και σχετικά σκληρή αυτοκριτική για τις ευθύνες του ιδίου αλλά και της γενιάς του, για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα.

Ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο:

1976 – 2010: Ακόλουθος Πρεσβείας – Πρέσβης επί τιμή (συνταξιούχος). Ήταν 35 αξέχαστα χρόνια. Όταν, τον Οκτώβριο του 1976, πέρναγα τα σκαλοπάτια του νεοκλασικού κτηρίου της οδού Βασιλίσσης Σοφίας 5 με το βαρύγδουπο βαθμό του Ακόλουθου Πρεσβείας, δεν πίστευα ότι η πατρίδα μου θα με τιμούσε σε τέτοιο βαθμό. Αφυπηρέτησα το καλοκαίρι του 2010 με το βαθμό του πρέσβη επί τιμή. Χαρακτηριστικό του τρόπου με τον οποίο εξακολουθεί να λειτουργεί η δημόσια διοίκηση είναι ότι η τελική απόφαση λήξης της υπαλληλικής ιδιότητάς μου υπογράφτηκε δυο φορές από τον υπουργό Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου και άλλες δυο φορές από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η πρώτη τον Απρίλιο του 2010 και η δεύτερη τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Απόρησα και ζήτησα να πληροφορηθώ το λόγο. Ο «αρμόδιος» με πληροφόρησε ότι είχε γίνει λάθος. Μα η ημερομηνία συμπλήρωσης τριακονταπενταετίας -είχα ήδη αναγνωρίσει και την προϋπηρεσία μου στο Γραφείο Τύπου Βέρνης- μπορεί με ακρίβεια να υπολογιστεί από την ημέρα που ξεκινάς.

Μην φανταστεί κανείς ότι ο υπουργός Εξωτερικών ή έστω κάποιος άλλος σε φωνάζει στο γραφείο του για να σε αποχαιρετήσει. Μην φανταστεί κανείς ότι γίνεται κάποια τελετή, όπως συμβαίνει στο State Department ή στο βρετανικό ΥΠΕΞ. Σου δίνουν ένα ωραίο έγγραφο υπογεγραμμένο από τον Υπουργό Εξωτερικών και ένα άλλο από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας που περιέχουν και την έκφραση της ευαρέσκειάς τους για τη «μακρά και ευδόκιμη υπηρεσία». Ταυτόχρονα σου απονέμεται ο τίτλος του «πρέσβη επί τιμή». Όπως έχει δοθεί σε όλους ανεξαιρέτως τους πρέσβεις που έχουν συμπληρώσει τριακονταπενταετία. Ας είναι. Αυτό που έχει σημασία είναι να έχεις επιτυχώς ή έστω αβλαβώς περάσει τις εξετάσεις με τον αυστηρότερο κριτή. Τη συνείδησή σου.

Όσους τίτλους κι αν έχεις κατακτήσει, όσα παράσημα κι αν σου έχουν απονείμει, όσες ευαρέσκειες και τιμητικές διακρίσεις κι αν έχεις λάβει, δεν δικαιούσαι να περπατάς με το κεφάλι ψηλά εάν δεν βρίσκεσαι σε ειρήνη με τον εαυτό σου. Να μπορείς να βλέπεις στα μάτια εκείνους τους φίλους, χωρίς εισαγωγικά, που είχες από παλιά. Ουδείς είναι ή ήταν αλάνθαστος. Εγώ πάντως δεν διεκδίκησα αυτόν τον τίτλο. Τον αφήνω ευχαρίστως στους πολιτικούς μας και σε εκείνους τους κρατικούς λειτουργούς και διπλωμάτες οι οποίοι θεωρούσαν και θεωρούν εαυτούς σύγχρονους Ροβεσπιέρους. Η ενδοσκόπηση και η αυτοκριτική είναι αναπόσπαστα στοιχεία κάθε πορείας. Είναι αναπόσπαστα στοιχεία κάθε εσωτερικής αναζήτησης. Είναι αναπόσπαστα στοιχεία ενός έντιμου διαλόγου με τη συνείδησή μας.

Η πατρίδα μου με τίμησε. Μου έδωσε την ευκαιρία και τη δυνατότητα να την υπηρετήσω. Σε θέσεις-κλειδιά. Ποτέ στα τριάντα πέντε χρόνια της σταδιοδρομίας μου δεν θυμάμαι τον εαυτό μου να έχει την πολυτέλεια μιας ήρεμης και χαλαρής ημέρας. Υπήρχε πάντα η πίεση, το πάθος για την Ελλάδα και για τη δουλειά του διπλωμάτη. Δεν ξέρω αν έσφαλα, αλλά ποτέ δεν ένιωσα αυτό που λένε μερικοί «αποστασιοποιημένος». Υπηρέτησα μια Ελλάδα που έδειχνε ότι με την ιστορική στιγμή της ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την ποδηγεσία της ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας περίπου είκοσι χρόνια αργότερα, εξασφάλιζε μια περίοπτη θέση στο χώρο της ευρωπαϊκής οικογένειας.

Μια Ελλάδα που παρά τις όποιες ατέλειές της ήταν μια πετυχημένη χώρα-πρότυπο για το σύνολο των γειτόνων της. Η Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είχε φθάσει εκεί που όλοι οι γείτονές μας επιζητούσαν να φθάσουν. Από το 1976 μέχρι το 1993 υπηρέτησα στη Διεύθυνση Διεθνών Οργανισμών και Διασκέψεων, στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία μας στο Στρασβούργο, στη Λιβύη ως επιτετραμμένος για 24 μήνες, στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΔΑΣΕ) στη Βιέννη, και ως πρώτος σύμβουλος για πολιτικές υποθέσεις στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία στα Ηνωμένα Έθνη. Εκεί γνώρισα και δέθηκα -υπηρεσιακά στην αρχή, ανθρώπινα και φιλικά στη συνέχεια- με τον Υπουργό Εξωτερικών Μιχάλη Παπακωνσταντίνου. Όταν γύρισα από τη ΜΑ ΟΗΕ στην Αθήνα, μέχρι τις εκλογές του Οκτωβρίου 1993, εργάσθηκα ως σύμβουλος στο διπλωματικό του γραφείο.

Η προσπάθεια που κατέβαλαν τότε ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης μαζί με τον Μιχάλη Παπακωνσταντίνου για την αποτροπή της ένταξης της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας με τη συνταγματική της ονομασία στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, ήταν πρότυπο διπλωματικής δράσης. Με ενότητα, επιχειρήματα, στόχο και αποτέλεσμα. Η Ελλάδα, με κυβέρνηση που είχε οριακή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, κατόρθωσε να πείσει για την ορθότητα των επιχειρημάτων της. Οι αποφάσεις 817 (7 Απριλίου 1993) και 845 (17 Ιουνίου 1993) του Συμβουλίου Ασφαλείας αποτελούν είκοσι χρόνια αργότερα τη μόνη σταθερή βάση για την επίλυση του ζητήματος της ονομασίας.

Από το τέλος του 1993 μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1994 υπηρέτησα διαδοχικά στην Κροατία και στη Βουλγαρία ως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Αποστολής Παρατηρητών (European Community Monitor Mission). Στη συνέχεια, τον Νοέμβριο του 1995, με επιλογή του Κάρολου Παπούλια, ως πρώτος Επικεφαλής του Γραφείου Συνδέσμου της Ελλάδος στα Σκόπια. Τον Φεβρουάριο του 1999, με απόφαση του Θεόδωρου Πάγκαλου, Πρέσβης Ελλάδος στην Αλβανία και τον Νοέμβριο του 2000, με απόφαση του Γιώργου Παπανδρέου, ως Διευθυντής Βαλκανικών Υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών. Υπήρξα κατά την τελευταία εικοσαετία ο μακροβιότερος διευθυντής της Α3 Διεύθυνσης. Ήταν για μένα αξέχαστες και μοναδικές εμπειρίες. Ιδιαίτερα η θέση του επικεφαλής του Γραφείου Συνδέσμου της Ελλάδος στα Σκόπια ήταν μια μοναδική τιμή και πρόκληση.

…Τον Μάρτιο του 2005, ο Υπουργός Πέτρος Μολυβιάτης με τίμησε με την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης του Κώστα Καραμανλή ορίζοντάς με ως Πρέσβη της Ελλάδος στις ΗΠΑ. Ανέλαβα τον Σεπτέμβριο. Του οφείλω ευγνωμοσύνη. Ουδέποτε θεωρούσα τον εαυτό μου ότι ανήκε στον κύκλο εκείνων οι οποίοι πίστευαν ότι αυτές οι θέσεις τους ανήκουν. Όταν ο Πέτρος Μολυβιάτης μου ανακοίνωσε την απόφασή του, απάντησα: «Κύριε Υπουργέ, σας είμαι ευγνώμων για την τιμή που μου κάνετε. Δυστυχώς, δεν ζουν οι γονείς μου για να χαρούν. Σε εκείνους οφείλω τα πάντα. Θέλω να γνωρίζετε ότι δεν προέρχομαι από συγκεκριμένο κύκλο διπλωματών που θεωρούν ότι προορίζονται για την Ουάσινγκτον. Επίσης δεν γεννήθηκα και δεν μεγάλωσα μέσα στα όρια συγκεκριμένου οικοδομικού τετραγώνου από το οποίο κατά απαραβίαστο κανόνα προέρχονταν όλοι όσοι είχαν θητεύσει ως Πρέσβεις της Ελλάδος στην Ουάσινγκτον. Θέλω επίσης να γνωρίζετε ότι συνεργάστηκα στενά με τον Κώστα Σημίτη και τον Γιώργο Παπανδρέου. Επίσης με τους Θεόδωρο Πάγκαλο και Κάρολο Παπούλια. Σας τα λέγω αυτά ώστε εάν θέλετε να αναθεωρήσετε την απόφασή σας». Αυτά έχω τουλάχιστον καταγράψει στο ημερολόγιό μου.

Η απάντησή του βγήκε από την καρδιά του. Έγινε μια συζήτηση σε ανθρώπινο επίπεδο και όχι μεταξύ Υπουργού και Πρέσβη. Όταν συνέταξα το βιογραφικό μου σημείωμα, για να υποβληθεί επίσημα προς τις αμερικανικές αρχές, τον ενημέρωσα ότι για λόγους συνείδησης όφειλα, για πρώτη φορά από τότε που μπήκα στο Υπουργείο, να περιλάβω τη φράση «είχε ενεργό ανάμειξη στο φοιτητικό κίνημα κατά της δικτατορίας». Αντελήφθη τι εννοούσα. Στη θέση του Πρέσβεως στην Ουάσινγκτον παρέμεινα μέχρι τον Ιούνιο του 2009, οπότε επέστρεψα ως ειδικός σύμβουλος για τα Βαλκανικά στο διπλωματικό γραφείο της υπουργού Εξωτερικών Ντόρας Μπακογιάννη. Η συνεργασία μαζί της, από τον Μάρτιο του 2006 που ανέλαβε μέχρι και τον Οκτώβριο του 2009, ήταν πολύ καλή, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις που είχε για μερικούς μήνες απέναντί μου λόγω των συνεχών, όπως αργότερα έμαθα από την ίδια, παρεμβάσεων αυλικών και προαυλιζομένων στο νεοκλασικό κτήριο. Υπήρχε εμπιστοσύνη. Έγινε καλή δουλειά. Μια από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδος είναι η στάση συνέπειας και αξιοπρέπειας που κρατήσαμε στη Συνάντηση Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, τον Απρίλιο του 2008. Ως πρέσβης στην Ουάσινγκτον είχα ασφαλώς από πρώτο χέρι και αρκετά νωρίς αισθανθεί τη δυσαρέσκεια που προκάλεσε η ελληνική στάση στην κορυφή της Administration (κυβέρνησης) του προέδρου Τζωρτζ Μπους. Η Ουάσινγκτον αντέδρασε. Η στάση όμως της κυβέρνησης και προσωπικά του πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή απέδειξε ότι η Ελλάδα γνωρίζει να στέκεται στα πόδια της όταν τα συμφέροντά της το επιβάλλουν. Ήταν επίσης ένα χρήσιμο μάθημα στρατηγικής με συνυπολογισμό των συν και των πλην. Ήταν μια καλή στιγμή στη σύγχρονη ιστορία μας. Αυτό βέβαια είχε κόστος για ορισμένους. Μετά λόγου γνώσης ισχυρίζομαι ότι είχε κόστος και για τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Αυτή είναι η πραγματικότητα…

Η προσωπική μου Ιθάκη

Τώρα που ήλθε η ώρα του απολογισμού, νιώθω σαν τον Οδυσσέα που γυρίζει στην Ιθάκη. Μια Ιθάκη που είναι διαφορετική, εντελώς διαφορετική από την Ιθάκη που άφησε. Το προσωπικό μου ταξίδι στη δική μου Ιθάκη κράτησε συμπτωματικά όσο κράτησε και το ταξίδι της μεταπολίτευσης από την ακμή στην παρακμή. Δεν είμαι πολιτικός. Συνεπώς δεν μπορώ να ξεπερνώ τις μεγάλες φάσεις της ελληνικής παρακμής χωρίς τύψεις. Δεν μπορώ να βλέπω την Ελλάδα λεηλατημένη και ταπεινωμένη χωρίς να ρωτώ τον εαυτό μου: «Και εσύ τι έκανες τόσα χρόνια;». Νιώθω τύψεις. Νιώθω τύψεις. Τι αφήνουμε σήμερα ως παρακαταθήκη; Ποια Ελλάδα και ποιες αξίες αφήνω στα εγγόνια μου τη Μελίνα, τον Λέανδρο και τον Αδριανό; Υπηρετώντας την πατρίδα μου ως διπλωμάτης υπό έντεκα (11) κυβερνήσεις και δεκαπέντε (15) υπουργούς Εξωτερικών. Κλείνοντας θέλω να επαναλάβω ότι το βιβλίο αυτό είναι για μένα μια μορφή αντίδρασης.