Β.Θεοδωρόπουλος: ο δρόμος για να ξεφύγουμε από την απάθεια είναι να’ μαστε στο πλευρό των αδύναμων

O Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος υπογράφει τη σκηνοθεσία του έργου του Άντερς Λουστγκάρτεν «Λαμπεντούζα», την επιτυχημένη παραγωγή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου, που παρουσιάζεται από την Πέμπτη 18 Μαΐου στο Θέατρο της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών για τέσσερις παραστάσεις. Πρόκειται για μια ανθρώπινη ματιά πάνω στο θέμα της προσφυγιάς και του ρατσισμού με φόντο το παραδεισένιο νησί της Ιταλίας που συνδέθηκε με το προσφυγικό. Διαβάστε περισσότερα για την παράσταση εδώ.

Με αφορμή την πρεμιέρα του έργου στη Θεσσαλονίκη ο ηθοποιός, σκηνοθέτης, ιδρυτής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου μας μίλησε για το προσφυγικό, την πίστη στη συλλογική δράση, το νόημα του να παραμείνουμε άνθρωποι, το θαύμα του θεάτρου, την αγάπη του για τους νέους ηθοποιούς, τη συνεργασία του ΚΘΒΕ και του Φεστιβάλ Αθηνών, αλλά και τις καινοτομίες, την εξωστρέφεια και το άνοιγμα στο κοινό της φετινής διοργάνωσης.

Τι ήταν αυτό που σας έκανε αρχικά να επιλέξετε το «Λαμπεντούζα»; Ποιο είναι θα λέγατε το μάθημα ζωής του έργου μέσα από τα μάτια των δύο ηρώων;

Μου άρεσε πολύ ο τρόπος γραφής του έργου, όπου συμπλέκονται οι παράλληλες ιστορίες του Στέφανο από τη Λαμπεντούζα, που η δουλειά του είναι να περισυλλέγει μετανάστες από τα νερά της Μεσογείου, και της Ντενίζ από τη Μεγάλη Βρετανία, που είναι μια κινεζοεγγλέζα φοιτήτρια, η οποία πληρώνει τα δίδακτρά της στο πανεπιστήμιο γυρίζοντας πόρτα πόρτα για να μαζεύει δόσεις δανείων για λογαριαμό εισπρακτικής εταιρείας. Άνθρωποι που αναγκάζονται από το σύστημα να συμμετέχουν σ’ αυτή τη θεσμική βαρβαρότητα για να βγάλουν το ψωμί τους, προσπαθώντας να μην εμπλέκονται συναισθηματικά, και που το έργο τούς θέλει να ανοίγονται τελικά στους ανθρώπους, γιατί η ανθρώπινη καλοσύνη νικάει τις αντιστάσεις τους. Ο Λουστγκάρτεν βρίσκει μια χαραμάδα για να περάσει λίγο φως μέσα σ’ αυτό το ζόφο, το κάνει με όρους θεατρικούς, και ένιωσα πως ένα τέτοιο έργο χρειαζόμουν στην παρούσα στιγμή. Και φαντάζομαι όχι μόνον εγώ.

Όταν ο φόβος και η ανασφάλεια κυριαρχούν το να ρίξεις το φταίξιμο στο «ξένο» είναι η εύκολη λύση. Το προσφυγικό, η έκρηξη του ρατσισμού και του φασισμού αποτελούν κυρίαρχα ζητήματα των ημερών. Το έργο καταφέρνει να δώσει απάντηση στο τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας, αλλά και γιατί φτάσαμε εδώ;

Μέσα στην ερώτησή σας, υπάρχει με ένα τρόπο και η απάντηση. Ζούμε μια εποχή αντεπίθεσης του κεφαλαίου, κι εκείνοι που πλήττονται από την οικονομική κρίση καταφεύγουν στο ρατσισμό και στο φασισμό, έντεχνα χειραγωγούμενοι. Το θέμα έχει πολλές πτυχές, που δεν είναι της παρούσης να τις συζητήσουμε. Ούτε είναι στις προθέσεις του έργου να απαντήσει πώς φτάσαμε ως εδώ. Απ’ όλη την αφήγηση του Στέφανο ξεπηδούν αβίαστα μια σειρά ερωτήματα: Οι πρόσφυγες δεν πρόκειται να σταματήσουν να δραπετεύουν από τον τόπο τους, από τους πολέμους, ακόμα και μπροστά στο ενδεχόμενο να πνιγούν προσπαθώντας να φτάσουν στην Ευρώπη, σε ασφαλείς, υποτίθεται, χώρες. Τι κάνουμε λοιπόν εμείς γι’ αυτό; Τι κάνουν εκείνοι που έχουν τη δύναμη; Και ποιος είναι ο δρόμος για να ξεφύγει ο άνθρωπος από την απάθεια, να δώσει ξανά νόημα στη ζωή του; Κανένας άλλος από το να βρίσκεται σταθερά ταγμένος στο πλευρό των αδύναμων, με πίστη στη συλλογική δράση.

Ένα μεγάλο μέρος παραστάσεων, εκθέσεων φωτογραφίας καθώς και εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης πραγματοποιούνται με θέμα το προσφυγικό. Για το Θέατρο του Νέου Κόσμου όμως δεν είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει μία παράσταση με θέμα την προσφυγιά.

Το θέατρο δε μιλάει αφηρημένα, σκύβει πάνω στις ανθρώπινες ιστορίες, κι αυτή είναι η δύναμή του. Υπάρχει μια πραγματικότητα στους πρόσφυγες, ίδια με τη δική μας πραγματικότητα: έχουν κι αυτοί πρόσωπα, ονόματα, αγαπάνε, πονάνε, ερωτεύονται, παίζουν, μιλάνε στο κινητό με τη μάνα τους στην άλλη άκρη του κόσμου. Προσπαθούν να κρατήσουν αξιοπρέπεια, έχουν φόβους, έχουν όνειρα. Αυτές οι αφηγήσεις με συγκινούν και σ’ αυτές επανέρχομαι ξανά και ξανά, από την εποχή του Κοινού Λόγου και της Βρομιάς, ερευνώντας το πώς ζωντανεύει ο αφηγηματικός λόγος από τον ηθοποιό, τι είδους θεατρικότητα έχει. Ιδεολογικά, από την άλλη πλευρά, με εκφράζει ο φιλάνθρωπος λόγος. Ψάχνω λίγο φως μέσα στο θέατρο.

Στην αρχαία Ελλάδα ο ικέτης ήταν σεβαστός δια νόμου. Στη σύγχρονη Ελλάδα οι απλοί πολίτες στάθηκαν με όσα μέσα έχουν κοντά στους πρόσφυγες και μια μερίδα Ελλήνων δεν τους δέχεται φοβούμενη πώς θα … αλλοιώσουν τον πολιτισμό της! Σε αυτούς τους τελευταίους τι θα λέγατε;

Πολλά. Να θυμηθούν τους παππούδες τους που ήρθαν απ’ τη Μικρά Ασία, άλλους που έφυγαν στην αρχή του 20ού αιώνα για την Αμερική, μεταπολεμικά για τη Γερμανία. Τους φίλους και συγγενείς που αναγκάζονται να φύγουν σήμερα για να δουλέψουν στο εξωτερικό. Ο πολιτισμός, αν υποτεθεί ότι τους ενδιαφέρει, δεν αναπτύσσεται μέσα στη γυάλα, αλλά μέσα από την αέναη ανταλλαγή μεταξύ των ανθρώπων. Οι διαφορετικοί αναζωογονούν τις κουρασμένες κοινωνίες μας. Τις μπολιάζουν με τη θέληση για ζωή.

Είστε ωστόσο ικανοποιημένος από τον τρόπο που υποδέχτηκε τους ανθρώπους αυτούς που άφησαν πίσω ό,τι αγαπούσαν η Ευρώπη των κλειστών συνόρων; Αλλά και από όσα συνέβησαν και συμβαίνουν στο ελληνικό έδαφος;

Καθόλου ικανοποιημένος. Ο άνθρωπος είναι εγωιστικό ζώο, δεν είναι αυτονόητο ότι θα μοιραστεί το έχει του με τους αναγκεμένους. Για να γίνει αυτό χρειάζεται όραμα κοινωνικό, και η πολιτική συγκυρία στην Ευρώπη δεν είναι ευνοϊκή, όπως όλοι γνωρίζουμε. Θέλω να πω ότι ο άνθρωπος είναι ικανός και για τα καλύτερα και για τα χειρότερα. Τα ίδια συμβαίνουν και στο ελληνικό έδαφος. Οι πρόσφυγες, εγκλωβισμένοι εδώ, ζουν σε απόγνωση. Έχει βέβαια σημασία ότι κάποιοι έχουν βρει ανθρώπινες συνθήκες, νιώθουν καλοδεχούμενοι, αλλά δε φτάνει με κανένα τρόπο. Νιώθω ντροπή για πολλά πράγματα.

Σαν θεατής, μετά από όλα αυτά τα χρόνια στο θέατρο, τι θα λέγατε πως βρίσκετε περισσότερο ενδιαφέρον σε μια παράσταση; Για παράδειγμα προτιμάτε μια μικρή ομάδα με χαμηλό προϋπολογισμό, μια ενδιαφέρουσα μετάκληση ή μια άρτια παραγωγή;

Το θαύμα του θεάτρου μπορεί να συμβεί κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο οικονομικός παράγοντας δεν έχει τη σημασία του. Η τέχνη είναι συχνά συνυφασμένη με τη στέρηση, στέρηση ελευθερίας, συναισθηματική ή οικονομική στέρηση. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν παλεύουμε για καλύτερες συνθήκες. Η απάντηση στην ερώτηση: ναι, θαυμάζω μια άρτια παραγωγή (όλο και πιο δύσκολο να τη βρεις, για ευνόητους λόγους, στο ελεύθερο θέατρο), έχω ανάγκη μια ενδιαφέρουσα μετάκληση, και κάποτε χτυπάει η καρδιά μου με μια δουλειά χαμηλού προϋπολογισμού, εκεί που δεν το περιμένω.

Το θέατρο, οι τέχνες μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο;

Όχι βέβαια. Μπορούν όμως να επηρεάσουν τους ανθρώπους, να ανοίξουν ορίζοντες, κι αυτό δεν είναι λίγο.

Η συνεργασία του ΚΘΒΕ με το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ενδυναμώνεται με τους «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου. Η παράσταση του Κρατικού που ξεχώρισε, επανέρχεται στο αργολικό θέατρο ανοίγοντας τα Επιδαύρια 2017. Διπλή συμμετοχή, όμως για το ΚΘΒΕ στο πρόγραμμα φέτος, καθώς η «Οικογενειακή γιορτή» μια παράσταση που συζητήθηκε ίσως περισσότερο από κάθε άλλη φέτος κατεβαίνει τον Ιούλιο στην Αθήνα. Ήταν δική σας η σκέψη για αυτή τη συνεργασία με το δεύτερο θεατρικό οργανισμό της χώρας;

Έχουμε πολύ καλή συνεργασία με το ΚΘΒΕ, τον Γιάννη Αναστασάκη και την Μαρία Τσιμά. Η παρουσία του Κρατικού στην Επίδαυρο είναι καθιερωμένη από χρόνια, και οι Επτά επί Θήβας αξίζει χωρίς συζήτηση να επαναληφθούν, αλλά εγώ θα ήθελα να παρουσιάζονται στο Φεστιβάλ και κάποιες παραστάσεις που ξεχώρισαν τη χειμερινή περίοδο στη Θεσσαλονίκη. Οι αθηναϊκές παραστάσεις ανηφορίζουν συχνά πυκνά στη Θεσσαλονίκη, το αντίθετο είναι πιο σπάνιο.

Στις προτάσεις της φετινής διοργάνωσης ξεχωρίζει επίσης το Λύκειο Επιδαύρου, που διοργανώνετε για πρώτη φορά και αποτελεί ίσως το προσωπικό σας στοίχημα.

Το Λύκειο Επιδαύρου είναι ένα πολύτιμο για όλους μας διεθνές θερινό σχολείο για το αρχαίο δράμα, το οποίο απευθύνεται σε σπουδαστές δραματικών σχολών και νέους ηθοποιούς από όλο τον κόσμο. Από την πρώτη μέρα που ανέλαβα τα καθήκοντά μου ως καλλιτεχνικός διευθυντής έθεσα ως πρωταρχικό στόχο τη σύνδεση της καλλιτεχνικής διαδικασίας με την εκπαίδευση και τον διάλογο στον χώρο των παραστατικών τεχνών, και αυτόν ακριβώς τον στόχο υπηρετεί η ίδρυση του Λυκείου Επιδαύρου. Όχι μόνο γιατί έρχεται να καλύψει το κενό ενός διεθνούς κέντρου έρευνας πάνω στο αρχαίο δράμα στον τόπο που γεννήθηκε· ούτε μόνο γιατί η διεθνής αυτή συνάντηση ηθοποιών με σημαντικούς δασκάλους θεάτρου, σκηνοθέτες, μουσικούς, χορογράφους αλλά και θεατρολόγους, ανθρωπολόγους, μουσικολόγους μπορεί να οδηγήσει σε μια αναγκαία σήμερα ανανέωση της ματιάς πάνω στην αρχαία τραγωδία και κωμωδία· αλλά και επειδή μπορεί να οικοδομήσει μια νέα συνάντηση της παράδοσης με το σήμερα, του αρχαίου με τον σύγχρονο πολιτισμό.

Το Λύκειο συνδέεται με τις παραστάσεις που θα φιλοξενηθούν στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και στη Μικρή Επίδαυρο μέσα από μια κοινή θεματική. Φέτος, με το μεταναστευτικό πρόβλημα να δοκιμάζει την ταυτότητα της δυτικής κοινωνίας, η θεματική που διατρέχει το πρόγραμμα της Επιδαύρου αλλά και του Λυκείου είναι «Η έλευση του ξένου», όπως αποτυπώνεται σε κείμενα της αρχαιότητας, αλλά και όπως καθρεφτίζεται στον διάλογο ανάμεσα στο αρχαίο δράμα και το ιστορικό παρόν.

Σαν σκηνοθέτης συνεργάζεστε συχνά με νέους ηθοποιούς. Τι θα λέγατε για το «νέο αίμα» του ελληνικού θεάτρου;

Έχω επαφή με τους νέους όχι μόνο ως σκηνοθέτης, αλλά και επειδή κατά διαστήματα έχω διδάξει στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Υπάρχει τόση καλλιέργεια, τόση γνώση και ταλέντο ανάμεσα σ’ αυτά τα παιδιά, που πιστεύω πως τουλάχιστον από θέατρο πάμε καλά.

Δε ξεχνώ πως την τελευταία φορά που σας είδα ακούγατε με προσοχή μουσικούς του δρόμου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Να υποθέσω πως «Το άνοιγμα στην πόλη» είναι από τις πιο αγαπημένες σας προτάσεις της φετινής διοργάνωσης, ένα είδος συνομιλίας με το κοινό που δε θα φτάσει για παράδειγμα στο Ηρώδειο ή την Επίδαυρο;

To Άνοιγμα στην πόλη είναι δύσκολο στοίχημα, γιατί βγάζει το φεστιβάλ από την ασφάλεια των χώρων που το στεγάζουν, σε άλλους χώρους ή και στο δρόμο. Είναι όμως ανάγκη μας να έρθουμε κοντά με τους κατοίκους της πόλης και τις διάφορες κοινωνικές ομάδες και να ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή τους στο καλλιτεχνικό γεγονός, αφήστε που και το ίδιο το καλλιτεχνικό γεγονός έχει πολλές φορές την ανάγκη να αποδράσει από τους καθιερωμένους χώρους. Έτσι, με την πεποίθηση ότι αυτές οι δράσεις θα βρουν σιγά σιγά το χαρακτήρα τους, θα παρακολουθήσουμε φέτος δραματουργίες site specific, περφόρμανς και παραστάσεις που μας καλούν να δούμε με άλλα μάτια την Αθήνα και δίνουν έμφαση στο βίωμα και τη διαφορετικότητα. Το πεδίο αυτών των δράσεων εκτείνεται και στον Πειραιά, σε συνεργασία με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Η μουσική και ο χορός τι θέση θα θέλατε να έχουν στο Φεστιβάλ;

Απ’ ό, τι φαίνεται και ποσοτικά, η μουσική υπερτερεί του θεάτρου (που είχε πάντα την πρωτοκαθεδρία) και ο χορός έχει περισσότερες παραστάσεις από τα προηγούμενα χρόνια.

Μετά από τις προστριβές σας με το προηγούμενο ΔΣ του θεσμού, τις οποίες δε διστάσατε να κοινοποιήσετε και την αλλαγή σκυτάλης στην ηγεσία του ΥΠ.ΠΟ. με τη Λυδία Κονιόρδου νέα υπουργό, θα λέγατε ότι δουλέψατε ικανοποιητικά και ανενόχλητος στο τιμόνι του Φεστιβάλ Αθηνών;

Σε γενικές γραμμές, ναι. Το Φεστιβάλ ανήκει στον δημόσιο τομέα, με τις γραφειοκρατικές του πλευρές, και η τέχνη, χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπακούει σε κανόνες, χρειάζεται πάντως περισσότερη ευελιξία. Αλλά το παλεύουμε ικανοποιητικά, και το ΔΣ στέκεται στο πλευρό της καλλιτεχνικής διεύθυνσης.

Πόσο δύσκολη ήταν η τελική επιλογή; Σας ανησυχεί πως ίσως οι επιλογές σας θα προκαλέσουν αντιδράσεις;

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην έχουμε αντιδράσεις. Πρακτικά μία πρόταση στις δέκα γίνεται αποδεκτή, και κατά συνέπεια έμειναν έξω και καθ’ όλα αξιόλογες προτάσεις. Ωστόσο, επειδή δεν δεχόμαστε προτάσεις από τους ίδιους δημιουργούς σε δύο συνεχείς διοργανώσεις, ο κύκλος των καλλιτεχνών ανοίγει. Κριτήριό μας είναι η ποιότητα και η πρωτοτυπία των προτάσεων, και κριτής μας το κοινό του φεστιβάλ.

Όσο εμείς συζητούμε για τέχνες και φεστιβάλ κάποιοι άλλοι δυσκολεύονται να επιβιώσουν. Δεν το σημειώνω αυτό με καμιά διάθεση λαϊκισμού. Υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν ότι τα χρήματα που δίνονται πχ για μια υπερπαραγωγή ή για μια σειρά εκδηλώσεων θα μπορούσαν να δοθούν για να βρουν στέγη και τροφή άστεγοι, άποροι ή πρόσφυγες. Είναι οι παραγωγές υψηλών προδιαγραφών πολυτέλεια στις μέρες μας;

Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι και το φεστιβάλ, όπως τα πάντα στη χώρα μας, δεν προσαρμόστηκε στις νέες οικονομικές συνθήκες, κι αυτό δεν έγινε χωρίς κάποιες τριβές με τους καλλιτέχνες. Όμως δεν θεωρούμε ότι η τέχνη είναι πολυτέλεια, ακόμα και στους δύσκολους καιρούς μας. Είναι οξυγόνο για τον κόσμο. Λάβετε υπόψη σας ότι μια σειρά δράσεων, ιδιαίτερα στην ενότητα Άνοιγμα στην πόλη, είναι χωρίς εισιτήριο. Κι ακόμα, ότι και οι καλλιτέχνες είναι εργαζόμενοι, που έχουν πληγεί ποικιλοτρόπως από την κρίση. Η ζωή συνεχίζεται.

Ένα πλάνο, μία καλλιτεχνική σας επιθυμία που θα θέλατε να πραγματοποιηθεί σύντομα;

Να πάει καλά το φεστιβάλ. Να το αγκαλιάσει ο κόσμος.