Τουρκία: Ιστορία 5 πραξικοπημάτων

Toυ Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Το πραξικόπημα που επιχειρήθηκε τη νύχτα της 15ης Ιουλίου στην Τουρκία ήταν το πέμπτο από την ίδρυση της και το πρώτο που απέτυχε. Στην 94χρονη ιστορία της η «Δημοκρατία της Τουρκίας» είχε γνωρίσει άλλα τέσσερα πραξικοπήματα, ενώ υπήρξαν και άλλα κινήματα, που απέτυχαν ή δεν οδήγησαν στην επιβολή δικτατορίας.

Το νεότερο τουρκικό κράτος, μετά την ίδρυσή του στις 28 Οκτωβρίου του 1923 από τον Κεμάλ, διήνυσε έως το 1950 μια περίοδο «μονοκομματικής σταθερότητας» με την προεδρία του ίδιου του Ατατούρκ έως το θάνατό του το 1938 και εν συνεχεία

από το διάδοχό του Ισμέτ Ινονού. Από το 1950 και μετά στο τουρκικό πολιτικό σύστημα εισάγονται -ουσιαστικά για πρώτη φορά- στοιχεία πολυκομματισμού και ελεύθερων εκλογών, που οδηγούν τους κεμαλιστές να χάσουν την εξουσία από το Δημοκρατικό Κόμμα του Αντάν Mεντερές. Ο Μεντερές επεδίωκε ένα ισλαμοδημοκρατικό μοντέλο, αρκετά παρόμοιο μ’ αυτό του Ερντογάν, τουλάχιστον στην αρχή.

Ακολουθεί μια ταραχώδης δεκαετία και εν τέλει, το Μάιο του 1960, ομάδα νεαρών αξιωματικών, υπό τις οδηγίες του στρατηγού και μετέπειτα πρωθυπουργού και Προέδρου της χώρας (!), Τζεμάλ Γκιουρσέλ, προβαίνει στο πρώτο πραξικόπημα στην ιστορία της Τουρκίας. Το αποτέλεσμα ήταν η ανατροπή της νόμιμης, αλλά πλέον αυταρχικής και διεφθαρμένης κυβέρνησης του Μεντερές, και ο απαγχονισμός του ίδιου, μετά από μια αμφισβητούμενη δίκη, στις 17 Σεπτεμβρίου 1961.

Ακολούθησε μία περίοδος έντασης, με την εναλλαγή στην εξουσία της κεντροδεξιάς του Ντεμιρέλ και της κεντροαριστεράς του Ετζεβίτ. Εν τέλει, το δεύτερο πραξικόπημα στη σύγχρονη Τουρκία έγινε στις 12 Μαρτίου 1971, όταν ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου παρέδωσε στην «παραλυμένη» κυβέρνηση Ντεμιρέλ ένα είδος μνημονίου με σειρά αιτημάτων, τα οποία αποτελούσαν, ουσιαστικά, τελεσίγραφο των ενόπλων δυνάμεων.