Ο ιδιότυπος πόλεμος Ερντογάν-Γκιουλέν στην Αφρική (άρθρο)

του Θωμά Σίδερη

Απόγευμα Σαββάτου στον πολυπληθή και πολύβουο διεθνή αερολιμένα “Κεμάλ Ατατούρκ” στην ευρωπαϊκή πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Στην οθόνη με τις αναχωρήσεις αναβοσβήνει η ένδειξη “Νιαμέι/Ουγκαντούγκου-Πύλη Ανοιχτή”.

Οι Τουρκικές αερογραμμές έχουν συχνές πτήσεις -ακόμη και καθημερινές- προς τις περισσότερες χώρες της Αφρικής και, κυρίως, τις υποσαχάριες. Ο εθνικός αερομεταφορέας της Τουρκίας ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής αλλά και ως προκάλυμμα των φονταμενταλιστικών επιδιώξεων του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κυρίως όπως διατυπώνονται από το 2010 και αργότερα.

Η

“ανθρωπιστική” αποστολή των περίπου 180 μελών βγάζει αναμνηστικές φωτογραφίες στις αχανείς αίθουσες του επιπέδου αναχωρήσεων. Δευτερόλεπτα αργότερα οι φωτογραφίες αυτές θα πλημμυρίσουν -τα έτσι και αλλιώς ελεγχόμενα από την Άγκυρα- μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά τώρα όλα είναι διαφορετικά. Πρέπει να υπάρχουν πειστήρια για την επιχείρηση “ανθρωπιστική βοήθεια στον Νίγηρα”. Και, κυρίως, για το ακροατήριο και τους ψηφοφόρους του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚP).

Τα περισσότερα μέλη της αποστολής είναι γιατροί και νοσηλευτές-όλα τους κομματικά μέλη του AKP. Κατέχουν υψηλές διοικητικές θέσεις σε κρατικούς φορείς και οργανισμούς, δήμους και νομαρχίες με μισθούς που ξεπερνούν κατά πολύ τον μέσο όρο των οικονομικών απολαβών που λαμβάνει ένα γιατρός ή νοσηλευτής που εργάζεται σε κάποιο δημόσιο νοσοκομείο. Ανάμεσά τους και δύο οφθαλμίατροι από τον Πόντο, ο ένας καθηγητής στην Ιατρική Σχολή της Σαμψούντας και ο άλλος διευθυντής στη μεγαλύτερη οφθαλμολογική κλινική της Κωνσταντινούπολης. Λίγο αργότερα οι αποθηκευτικοί χώροι του Boeing 777 της Turkish Airlines θα γεμίσουν με ιατρικό εξοπλισμό και εργαλεία. Στο αεροπλάνο θα φορτωθούν αμοντάριστα δύο χειρουργεία, υπερηχοτομογράφοι, αξονικοί τομογράφοι και πλήρη μικροβιολογικά εργαστήρια τελευταίας τεχνολογίας.

Δύο ημέρες μετά, θα στηθούν και θα λειτουργήσουν στις πόλεις Αγκέ και Τεσάουα του Νίγηρα, περίπου 800 χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα Νιαμέι, δύο κέντρα υγείας, στεγαζόμενα σε υπάρχουσες κτιριακές δομές, αφού πρώτα η “ανθρωπιστική” αποστολή δώσει τα “διαπιστευτήριά” της στην οικία του Τούρκου πρέσβη. Εκατοντάδες κάτοικοι των πόλεων αυτών θα αρχίζουν να συρρέουν στα αυτοσχέδια νοσοκομεία που έφτιαξε η τουρκική κυβέρνηση, ακόμη και μέλη της φυλής Τουαρέγκ από την έρημο, για μία υποτυπώδη ιατρική περίθαλψη, ενώ τα παιδιά του Νίγηρα θα φωνάζουν μπροστά στις κάμερες της τουρκικής τηλεόρασης “Turkey-Nijer arkadaş” (μτφ. Τουρκία-Νίγηρας φίλοι).

Αυτού του είδους οι “ανθρωπιστικές” αποστολές στις υποσαχάριες αφρικανικές χώρες που οργανώνονται από την τουρκική κυβέρνηση τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο, πέρα από την προσπάθεια της Άγκυρας να εμφανιστεί ως προστάτης των μουσουλμανικών πληθυσμών των χωρών αυτών, εντασσόμενες σε ένα γενικότερο πλαίσιο διείσδυσης της Τουρκίας στην Αφρική, στέλνουν έναν ηχηρό μήνυμα στο αντίπαλό στρατόπεδο του άσπονδου εχθρού του Ερντογάν (κυρίως από το 2013 και μετά), που δεν είναι άλλο από το κίνημα Χιζμέτ του Φετουλάχ Γκιουλέν.

Ο Φετουλάχ Γκιουλέν θα εγκατασταθεί στην Αμερική δύο χρόνια μετά το βελούδινο πραξικόπημα του 1997 και τέσσερα χρόνια πριν την ορκωμοσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για πρώτη φορά ως πρωθυπουργού της Τουρκίας. Κάποιοι θα υποστηρίξουν ότι δεν αρκούσε απλώς ένα θετικό νεύμα του αυτοεξόριστου διανοούμενου του Ισλάμ (όπως επιθυμεί να τον αποκαλούν) στη θριαμβευτική άνοδο Ερντογάν. Ο Γκιουλέν υπήρξε ο θρησκευτικός καθοδηγητής του και ένας από τους ανθρώπους που τον ενέπνευσαν. Ωστόσο, οι σχέσεις των δύο ανδρών θα διαρραγούν μετά το σκάνδαλο κυβερνητικής διαφθοράς τον Δεκέμβριο του 2013 (κάποιοι υποστηρίζουν ότι τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις τους εμφανίστηκαν το 2010 μετά τη στάση της τότε κυβέρνησης Ερντογάν στην υπόθεση “Μαβί Μαρμαρά”). Άλλωστε, ο Πρόεδρος Ερντογάν θα υποδείξει ως υποκινητή του αποτυχημένου πραξικοπήματος (Ιούλιος 2016) τον Φετουλάχ Γκιουλέν και θα προσπαθήσει να πιέσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για την έκδοσή του στην Τουρκία.

Για εκείνο που διατείνονται τα μέλη του κινήματος Χιζμέτ του Φετουλάχ Γκιουλέν είναι η παροχή ανθρωπιστικού έργου σε πολλές χώρες του κόσμου, κυρίως στην Αφρική, με την κατασκευή νοσοκομείων, ορφανοτροφείων και σχολείων. Πολυάριθμες ανθρωπιστικές οργανώσεις που φέρονται να είναι υπό την αιγίδα ή τον έλεγχο του Γκιουλέν δραστηριοποιούνται σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Βαλκανικής αλλά και της δυτικής Ευρώπης (κυρίως με την ίδρυση πανεπιστημίων και φροντιστηρίων), μέσα από ένα ευρύ όσο και ισχυρό δίκτυο εθελοντών. Οι οργανώσεις του Φετουλάχ Γκιουλέν, των οποίων τη δράση απαγόρευσε πλήρως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου και προσπάθησε να απαγορεύσει και σε “φίλες” χώρες μέσω πιέσεων που άσκησε σε τοπικές κυβερνήσεις, υποστηρίζουν σθεναρά το ανθρωπιστικό έργο τους, θεωρώντας το ως το ισχυρό χαρτί του κινήματος Χιζμέτ. Φροντίδα άπορων παιδιών σε δομές που δημιουργήθηκαν εξαρχής, άνοιγμα πηγαδιών σε αφρικανικές χώρες, ιατρική περίθαλψη χιλιάδων πολιτών σε Νίγηρα, Νιγηρία, Κένυα, Μπουρκίνα Φάσο.

Πέρα και έξω από τον φανερό πόλεμο Ερντογάν-Γκιουλέν σε πολιτικό επίπεδο, ένας πόλεμος που λαμβάνει χώρα και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού (έκδοση Γκιουλέν, σύλληψη Ζερρά Ζαράμπ) και παρότι τα μέλη του Κινήματος Χιζμέτ ισχυρίζονται πως δεν έχουν καμία ανάμειξη στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Τουρκίας, ένας άλλος πόλεμος, “ανθρωπιστικός”, εξελίσσεται εδώ και πολλά χρόνια με φόντο την υποσαχάρια Αφρική. Και με τελικό στόχο την επικράτηση του ενός ή του άλλου.