Βιβλιοκριτική: Η τζιχάντ και ο θάνατος

Παρότι η αυτοκτονική δράση δεν άρχισε να γίνεται συστηματική παρά το 1995, εγγράφεται σε μια αυτονόμηση των κατηγοριών τρομοκρατίας και του τζιχαντισμού, που η καθεμιά έχει το δικό της γενεαλογικό δέντρο. Πριν από τη δεκαετία του 1980, η τρομοκρατία ήταν περισσότερο ένα όπλο που το χρησιμοποιούσαν κοσμικές ομάδες, κάποιες εθνικιστικές στο πλαίσιο μιας παράδοσης που ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνα. Ούτε η σχετιζόμενη με τη Μέση Ανατολή τρομοκρατία είναι κάτι καινούργιο· χωρίς να ανατρέξουμε στον Πόλεμο της Αλγερίας, οι

δεκαετίες του 1970 και του 1980 σημαδεύτηκαν από τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη.

H μαύρη σημαία του Ισλαμικού Κράτους

Τέλος, ούτε η επίθεση αυτοκτονίας είναι ισλαμική καινοτομία· συστηματική χρήση της έκαναν ήδη από τη δεκαετία του 1980 οι Τίγρεις Ταμίλ (εφευρέτες της ζώνης με εκρηκτικά). Στην πραγματικότητα το καλούπι των σημερινών μορφών ριζοσπαστικής βίας (της τζιχάντ και της ισλαμικής τρομοκρατίας) κατασκευάζεται μεταξύ 1948 και 1981 στη Μέση Ανατολή, για να εισβάλλει στη Δύση στα μέσα της δεκαετίας του 1990.

Ούτε η τρομοκρατία ούτε η τζιχάντ είναι νέα φαινόμενα. Οι μορφές της παγκοσμιοποιημένης τρομοκρατίας αναπτύσσονται από τα τέλη του 19ου αιώνα με τους αναρχικούς, για να κορυφωθούν με την πρώτη παράλληλη τρομοκρατία, τη συμμαχία που συγκρότησαν η Ομάδα Μπάαντερ Μάινχοφ, η παλαιστινιακή Ακροαριστερά και ο Ιαπωνικός Κόκκινος στρατός τη δεκαετία του 1970.
Το καινούργιο είναι ο συσχετισμός της τρομοκρατίας και του τζιχαντισμού με την επιδίωξη του θανάτου.

Από τον Χαλίντ Κελκάλ, μέλους της οργάνωσης Ένοπλη Ισλαμική Ομάδα (GIA), και κύριος υπεύθυνος των ισλαμικών επιθέσεων στη Γαλλία το 1995 έως την επίθεση της Νίκαιας το 2016, όλοι οι τρομοκράτες ανατινάζονται μόνοι τους ή σκοτώνονται από την αστυνομία, χωρίς να επιδιώξουν στ’ αλήθεια να διαφύγουν και χωρίς ο θάνατός τους να είναι οπωσδήποτε απαραίτητος για την επιτυχία της επίθεσης.

Ο Μοχάμεντ Μερά θα επαναλάβει τη διάσημη φράση που αποδίδεται στον Οσάμα μπιν Λάντεν και επανέρχεται συστηματικά σε διάφορες παραλλαγές: «Εμείς αγαπάμε τον θάνατο, εσείς αγαπάτε τη ζωή». Ο θάνατος του τρομοκράτη δεν είναι μια πιθανότητα ή μια ατυχής συνέπεια της πράξης του, αλλά βρίσκεται στην καρδιά του σχεδίου του. Την ίδια έλξη προς τον θάνατο παρατηρούμε και στον τζιχαντιστή που προσχωρεί στο Ισλαμικό Κράτος (ISIS ή Daech). Οι τζιχαντιστές αντιλαμβάνονται την επίθεση αυτοκτονίας ως τον κατεξοχήν σκοπό της στράτευσής τους. Κι αν είναι αυτός ο πραγματικός κίνδυνος; Όχι η καταστροφή που προκαλείται, αλλά το κλίμα τρόμου που δημιουργείται. Γιατί η δύναμη του Ισλαμικού Κράτους έγκειται στο ότι εκμεταλλεύεται τους φόβους μας. Και αυτός ο φόβος είναι ο φόβος του Ισλάμ.

Ο μόνος στρατηγικός αντίκτυπος των επιθέσεων είναι το ψυχολογικό τους αποτέλεσμα: δεν πλήττουν τη στρατιωτική ικανότητα των Δυτικών• δεν πλήττουν την οικονομία παρά ελάχιστα• δεν θέτουν σε κίνδυνο τους θεσμούς παρά μόνο στον βαθμό που εμείς οι ίδιοι τους θέτουμε υπό αμφισβήτηση, με την ατελείωτη συζήτηση περί σύγκρουσης μεταξύ ασφάλειας και κράτους δικαίου. Ο φόβος είναι ο φόβος της έκρηξης των ίδιων μας των κοινωνιών.

Οι τζιχαντιστές επικαλούνται το Κοράνι για να δικαιολογήσουν φρικτές πράξεις βίας

Αυτή η θανατηφόρα διάσταση δεν έχει καμία σχέση με τη γεωστρατηγική της Μέσης Ανατολής, που έχει τη δική της λογική. Είναι μάλιστα αντιπαραγωγική, από πολιτική και στρατηγική άποψη. Συνδεδεμένη καθώς είναι με το σχέδιο του Ισλαμικού Κράτους για ένα χαλιφάτο, καθιστά αδύνατη κάθε πολιτική λύση, κάθε διαπραγμάτευση, κάθε σταθεροποίηση μιας κοινωνίας γύρω από αναγνωρισμένα σύνορα. Η Πολιτιστική Επανάσταση, οι Ερυθροί Χμερ, ο Στρατός Αντίστασης του Κυρίου στην Ουγκάντα, οι στρατοί παιδιών της Λιβερίας ή η γενοκτονία της Ρουάντας δεν μοιάζουν πια παρά με εφιάλτες στους οποίους ακόμη και οι επιζήσαντες δολοφόνοι παριστάνουν πως βίωσαν σαν σε κατάσταση έκστασης.

Ο Ολιβιέ Ρουά από τους εγκυρότερους μελετητές παγκοσμίως του πολιτικού Ισλάμ, στο εξαιρετικά ενδιαφέρον δοκίμιό του αναδεικνύει τον χαρακτήρα της εξελισσόμενης τζιχαντιστικής έξαρσης. Μας προτρέπει να αντιμετωπίσουμε το Ισλάμ όχι σαν μια δομική αιτία της τρομοκρατικής βίας, άλλωστε «η τρομοκρατία δεν πηγάζει από τη ριζοσπαστικοποίηση του Ισλάμ, αλλά από την ισλαμοποίηση της ριζοσπαστικότητας».

Olivier Roy,
Η τζιχάντ και ο θάνατος,
μετάφραση: Κίττυ Ξενάκη,
Εκδόσεις Πόλις 2017, σελ.:176