Βιβλιοκριτική/ Eugene Rogan: Η πτώση των Οθωμανών- Ο Μεγάλος Πόλεμος στη Μέση Ανατολή

Η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε σημαντικό γεγονός. Για περισσότερους από έξι αιώνες το μεγαλύτερο οθωμανικό σουλτανάτο στον κόσμο αναδείχθηκε στην κυρίαρχη δύναμη στη Μεσόγειο.

Με την Κωνσταντινούπολη ως πρωτεύουσα, που στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Ισταμπούλ, επεξέτεινε σε πολύ σύντομο διάστημα τις κατακτήσεις της. Το 1516 ο Σελίμ Α΄ νίκησε την αυτοκρατορία των Μαμελούκων, ενώ το 1529 ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής έφθασε μέχρι τις πύλες της Βιέννης. Τους επόμενους δύο αιώνες ο δυναμισμός της Ευρώπης υπερκέρασε τους Οθωμανούς, οι οποίοι άρχισαν να ηττώνται σε πολέμους με τους γείτονές τους.

Από το 1699 τα οθωμανικά σύνορα άρχισαν να υποχωρούν λόγω των εξωτερικών πιέσεων. Στις αρχές του 19ου αιώνα οι Οθωμανοί άρχισαν να χάνουν εδάφη. Πρώτη η Ελλάδα κέρδισε την ανεξαρτησία της έπειτα από οκταετή πόλεμο. Ακολούθησαν η Ρουμανία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο το 1878, ενώ την ίδια περίοδο η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, και η Σερβία κέρδισαν την αυτονομία τους.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις συνέχισαν να καταλαμβάνουν οθωμανικά εδάφη με τη Μεγάλη Βρετανία να αξιώνει την Κύπρο και την Αίγυπτο την περίοδο 1878-1882, τη Γαλλία να καταλαμβάνει την Τυνησία το 1881 και τη Ρωσία να προσαρτά τρεις οθωμανικές αυτοκρατορίες στον Καύκασο το 1878. Τέλος, με την άνοδο των Νεοτούρκων στην εξουσία το 1908 οι Οθωμανοί εισήλθαν σε μια περίοδο πρωτοφανούς αναταραχής, η οποία θα οδηγούσε την αυτοκρατορία στον τελευταίο και μεγαλύτερο πόλεμό της.

Το 1914, καθώς το δυτικό μέτωπο περιήλθε σε αδιέξοδο και οι Οθωμανοί συμπαρατάχθηκαν με τις Κεντρικές Δυνάμεις, Βρετανοί, Γάλλοι και Ρώσοι κατέστρωσαν ένα τολμηρό σχέδιο για να καταστρέψουν τον πιο αδύναμο αντίπαλο και να χαράξουν οι ίδιοι τεράστιες νέες αυτοκρατορίες: μια φιλόδοξη εισβολή στην Καλλίπολη που δεν είχε προηγούμενο.

Άνδρες του ANZAC, δηλαδή του Αυστραλιανού και Νεοζηλανδέζικου Εκστρατευτικού Σώματος στη Λήμνο το 1915.

Παρότι αντέδρασαν με επιδεξιότητα και αποφασιστικότητα στην επέλαση των Συμμάχων και ταπείνωσαν τους Βρετανούς τόσο στην Καλλίπολη όσο και στη Μεσοποταμία (στο σημερινό Ιράκ), οι Οθωμανοί ηττήθηκαν τελικά, ανοίγοντας τον δρόμο για τη διαμόρφωση μιας νέας Μέσης Ανατολής που έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα – με συνέπειες που επηρεάζουν ακόμη τη ζωή μας.

Mπορεί οι Οθωμανοί να μετέτρεψαν την ευρωπαϊκή σύγκρουση σε παγκόσμιο πόλεμο, αλλά είναι εξίσου αλήθεια ότι ο Μεγάλος Πόλεμος μετασχημάτισε τη σύγχρονη Μέση Ανατολή. Ουσιαστικά κανένα τμήμα της περιοχής δεν γλίτωσε από τις καταστροφές του πολέμου. Άνδρες στρατολογήθηκαν από όλη την Τουρκία και τις αραβικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και από όλες τις αποικίες της βόρειας Αφρικής. Οι άμαχοι υπέφεραν εξαιτίας των οικονομικών δεινών και των επιδημιών που έφερε ο πόλεμος. Μάχες διεξήχθησαν στην επικράτεια των σύγχρονων κρατών της Αιγύπτου, της Υεμένης, της Σαουδικής Αραβίας, της Ιορδανίας, του Ισραήλ και της Παλαιστινιακής Αρχής, της Συρίας, του Λιβάνου, του Ιράκ, της Τουρκίας και του Ιράν. Η πλειοψηφία αυτών των χωρών απέκτησε κρατική υπόσταση ως άμεση συνέπεια της πτώσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οθωμανοί στρατιώτες στην Παλαιστίνη

Ο Γιουτζήν Ρόγκαν –διδάσκει Ιστορία της Νεότερης Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης– ανασυνθέτει ένα από τα πιο σημαντικά αλλά ελάχιστα κατανοητά μέτωπα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ένα από τα πιο αμείλικτα θέατρα πολέμου στην Ιστορία. Δίνει λεπτομερείς συναρπαστικές περιγραφές των κυριότερων μαχών, που εκτυλίχθηκαν στις αντίξοες κλιματικές συνθήκες των άνυδρων ερήμων ή των παγετώνων του Καυκάσου, αλλά και γύρω από σπουδαίες πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Δαμασκός, η Βαγδάτη και η Ιερουσαλήμ. Αν οι συγκρούσεις στη Δυτική Ευρώπη διεξήχθησαν κυρίως από επαγγελματικούς στρατούς, εκείνες στη Μέση Ανατολή ενέπλεξαν ολόκληρους λαούς, με καταστρεπτικές συνέπειες για μακραίωνες κοινότητες, όπως εκείνες των Αρμενίων και των Ελλήνων.

Πρόκειται για μια εξαιρετικά τεκμηριωμένη γεωπολιτική και στρατιωτική ανάλυση του οθωμανικού πολέμου στην Ανατολία και στις αραβικές επαρχίες, για ένα εντυπωσιακό πανόραμα του Μεγάλου Πολέμου στη Μέση Ανατολή.

Eugene Rogan,
Η πτώση των Οθωμανών,
Ο Μεγάλος Πόλεμος στη Μέση Ανατολή 1914-1920,
Eκδ. Αλεξάνδρεια, 2016, σελ.: 504