Βιβλιοκριτική / Γιώργος Κόκκινος, Βασίλης Α. Μπογιατζής, Μάρκος Καρασαρίνης (επιμέλεια): Το πολύχρωμο μωσαϊκό της γερμανικής ιστορίας

Με αφαιρετικούς όρους, η γερμανική Ιστορία από τους Ναπολεόντειους Πολέμους έως το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου είναι δυνατόν να περιγραφεί –τόσο στο οικονομικο-κοινωνικό όσο και στο πολιτικο-ιδεολογικό επίπεδο– ως μια διελκυστίνδα μεταξύ στοιχείων αδράνειας και δυναμικών μεταβολής ή ως αφήγηση μιας συγκυριακά λειτουργικής, αλλά δομικά εκρηκτικής συνάρθρωσης αντιδομικών δυνάμεων.

Καθοριστικό ρόλο στην ιστορική πορεία της Γερμανίας διαδραμάτισε η αντινομική συνύπαρξη αντιπροσωπευτικών θεσμών (με θεσμοθετημένο μάλιστα ήδη από το 1871 το καθολικό δικαίωμα ψήφου για άνδρες), από

τη μια πλευρά, και αυταρχικού κορπορατιστικού πολιτικού συστήματος, από την άλλη.

Συγκεκριμένα, το γερμανικό πολιτικό σύστημα της εποχής της Αυτοκρατορίας διαμορφώθηκε με τη θέσπιση του Συντάγματος του 1871, το οποίο διασφάλιζε στον αυτοκράτορα το δικαίωμα να ασκεί προσωποπαγή εξουσία μέσω του διοριζόμενου από εκείνον καγκελάριου, δεν κύρωνε την ευθύνη της κυβέρνησης και των υπουργών έναντι του Ράιχσταγκ και δεν αμφισβητούσε διόλου τα προνόμια των πρώσων ευγενὠν.

Ανακήρυξη του Γερμανικού Ράιχ στο υπό κατάληψη Ανάκτορο των Βερσαλλιών, Παρίσι, 1871. Ο Βίσμαρκ στο κέντρο με λευκή στολή

Στον αντίποδα όμως, ήδη από το 1875, είχε ιδρυθεί το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας (SPD), το οποίο μόλις από το 1878, είχε να αντιμετωπίσει τη σκληρή αντισοσιαλιστική νομοθεσία, η οποία επειδή δεν κατόρθωσε να ανακόψει την επιρροή του στις μάζες των εργατών εγκαταλείφθηκε το 1890. Το SPD απέκτησε τα σκήπτρα και στους κόλπους της Δευτέρας Διεθνούς, εξαιτίας και του γεγονότος ότι η Γερμανία θεωρούνταν πλέον η ισχυρότερη χώρα στην Ευρώπη, η νέα μητρόπολη του καπιταλισμού.

Αν η πορεία της γερμανικής ιστορίας στη νεωτερικότητα καθόρισε τις τύχες της ευρωπαϊκής ηπείρου στον 20ό αιώνα, η απροκατάληπτη μελέτη της αποτελεί επίκαιρο αίτημα και αναγκαία συνθήκη στον 21ο.

Aφίσα του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας (SPD), 1919

Το αίτημα αυτό γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο σε μια συγκυρία κατά την οποία στη σημερινή γερμανική πολυπλοκότητα, από τη νεοφιλελεύθερη οικονομική ηγεμονία της χώρας μέχρι την αυτοκριτική για τη ναζιστική περίοδο και την πλέον προχωρημένη «ευρωπαϊκή» αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, αντιπαρατίθεται από διάφορες πλευρές ένας λόγος που πλειοδοτεί σε όρους αναχρονισμού, προσφυγής σε οντολογικές κατηγορίες, επίκλησης του εθνικοσοσιαλιστικού παρελθόντος.

Ο συλλογικός τόμος που δημοσιεύει κείμενα των Γιώργου Κόκκινου, Βασίλη Α. Μπογιατζή και Μάρκου Α. Καρασαρίνη, συμβάλει στην υπενθύμιση των αντινομιών της σύγχρονης Γερμανίας εξετάζοντας τρεις διακριτές ιστορικές πτυχές που καλύπτουν ένα συνεχές δύο αιώνων, από το 1806 ως το 1945.
Η αντιφατική πρόσληψη της νεωτερικότητας και των δεινών της ως σημαίνουσας συνιστώσας του γερμανικού εθνικισμού και της εθνικής ενοποίησης προβάλλει ανάγλυφα στο έργο μειζόνων ονομάτων της γερμανικής διανόησης της περιόδου υπογραμμίζοντας το περιεχόμενο της κρίσιμης αντιπαραβολής «κουλτούρας» και «πολιτισμού» στο στοχασμό της.

Ο Χίτλερ κάνει την εναρκτήρια ομιλία στο Ράιχσταγκ το 1939

Η πολιτική κρίση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης οφείλει να κατανοηθεί όχι ουσιοκρατικά, αλλά στο πλαίσιο της διερεύνησης της διαπλοκής της με τη σκέψη και την κουλτούρα μιας περιόδου πολλαπλής και πολύμορφης νεωτερικότητας με ανοιχτό ιστορικό ορίζοντα. Τέλος, η τεθλασμένη πορεία της διαδικασίας σύλληψης και σχεδιασμού του ναζιστικού Ολοκαυτώματος προϋποθέτει την πρόσδεση της ευγονικής «επιστήμης» στο άρμα του εθνικοσοσιαλισμού που παρήγαγε θεσμικές ιεραρχίες επινόησης βέλτιστων τεχνολογιών εξόντωσης.

Γιώργος Κόκκινος, Βασίλης Α. Μπογιατζής, Μάρκος Καρασαρίνης (επιμέλεια):
Το πολύχρωμο μωσαϊκό της γερμανικής ιστορίας,
Από τις αρχές του 19ου αιώνα έως και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο,
εκδ. Επέκεινα, 2016, σελ. 320