Και που το ξέρεις πως είναι σφαιρική;

Μια από τις πιο διαδεδομένες παρανοήσεις στην Ιστορία σύμφωνα με μια λίστα που εξέδωσαν το 1945 Βρεττανοί ιστορικοί, είναι ο περίφημος «Μύθος της Επίπεδης Γης». Αυτός όμως ο μύθος δεν αφορά κάποια συλλογική παρανόηση για το σχήμα της Γης, όσο για την πεποίθηση πως κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα επικρατούσε μια τέτοια αντίληψη στον πληθυσμό της Ευρώπης ή την Εκκλησία. Στην πραγματικότητα, κάτι τέτοιο δεν ίσχυε: Καθώς όμως η Εκκλησία «αντιστάθηκε» στην θεωρία της Εξέλιξης ή ακόμα και στις ανακαλύψεις των δεινοσαύρων και γενικά στις επιστήμες, η επίθεση απέναντι της γενικεύτηκε σε όλα τα μέτωπα

– κάπου εκεί επικράτησε και η άποψη πως μέσα σε όλα, η Εκκλησία θεωρούσε και την Γη επίπεδη. Η ανθρωπότητα ωστόσο είχε εγκαταλείψει τις υποθέσεις για το «επίπεδο» της Γης αρκετούς αιώνες προ Χριστού, με πολύ μεγάλη συμβολή και την ανάπτυξη των επιστημών και της αστρονομίας στην Αρχαία Ελλάδα.

Μια ακόμα παρανόηση που συμβαίνει ωστόσο για λόγους «ευκολίας» είναι το να αποκαλείται η Γη «σφαιρική», χωρίς ωστόσο να είναι κυριολεκτικά μια γεωμετρική σφαίρα. Στην πραγματικότητα, το σχήμα της Γης είναι όντως σφαιροειδές, ο πλανήτης μας ωστόσο είναι πεπλατυσμένος στους πόλους και διογκωμένος στην περιφέρεια.

Μια τελευταία παρανόηση, εντελώς πρόσφατη, είναι πως υπάρχει ένα κάποιο «ρεύμα» ανθρώπων που υποστηρίζουν ξανά το ότι η Γη είναι Επίπεδη, ως μια φρέσκια και εντελώς καινούρια θεωρία συνωμοσίας (που βέβαια η φρεσκάδα της είναι ανάλογη μιας μούμιας από τον 8ο αιώνα προ Χριστού). Το τελευταίο διάστημα, η είδηση πως υπάρχει κάποια Flat Earth Society (κοινότητα επίπεδης Γης) στην Ελλάδα, με μαζικά group στο facebook, δίνει και παίρνει‧ άλλοτε για υγιές και διασκεδαστικό τρολάρισμα και άλλοτε για «πολιτικές» παρεμβάσεις: Ο Θανάσης Μαυρίδης στο liberal.gr φρόντισε να δείξει την απαξίωσή του στους «επιπεδογηστές», κατηγορώντας τους…. δασκάλους που δίνουν απολυτήριο σε «τέτοιους μαθητές». [Το γεγονός πως διάφορες απαξίες απέναντι στους εκπαιδευτικούς (κατά κανόνα από τον φιλελεύθερο χώρο) είναι η «πρώτη σκέψη» αυτών που τοποθετούνται για θέματα από το Survivor μέχρι την Επίπεδη Γη είναι ένα άλλο θέμα…]

Η όντως πραγματική ελληνική ομάδα «Επίπεδη Γη» στο facebook αριθμούσε περί τα 500 μέλη πριν μόλις ένα μήνα. Σήμερα αυτή η ομάδα αριθμεί περίπου 8000. Τι μεσολάβησε; Φυσικά η διαφήμιση που προήλθε από την ανακίνηση του θέματος, κυρίως από το site Luben.tv, που μέσα σε 24 ώρες έκανε τα μέλη του group από 1000+, 3500, με τις «εντάξεις» να συνεχίζονται καθημερινά. Ακόμα και πριν την διαφήμιση, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των μελών του group αναλώνονταν στην προσπάθεια αποδόμησης της θεωρίας ή σε τρολάρισμα των διαχειριστών -φυσικά, διαγράφονταν. Αν δεν υπήρχαν οι διαγραφές, πιθανότατα το group να είχε τώρα >10.000 μέλη. Παράλληλα, στο ίδιο χρονικό διάστημα φτιάχτηκαν τουλάχιστον 4 ακόμα group, μιμούμενα το πρώτο.

Κάπως έτσι όμως, όταν «έγκυρα» site όπως το liberal.gr δημοσιεύουν άρθρα που αναφέρουν: «…..Υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα Παιδείας, το οποίο και δεν φαίνεται να απασχολεί και ιδιαίτερα την πολιτική και πνευματική μας ηγεσία.» [Θανάσης Μαυρίδης], δημιουργείται η εντύπωση μιας πραγματικής «τάσης», που μπαίνει στο ίδιο καζάνι με κάποια γενική «αμορφωσιά», την περίπτωση Σώρρα και διάφορα άλλα ωραία της εποχής‧ το χειρότερο όμως σφάλμα είναι να θεωρηθεί η επίπεδη Γη ως ένα «ελληνικό φαινόμενο»: Στην πραγματικότητα, μαζί με την Coke-Cola και το ΔΝΤ, είναι ότι πιο αμερικάνικο κυκλοφορεί στην γειτονιά μας.

Η περίπτωση του Kyrie Irving

Ο Kyrie Irving, η απόδοση του οποίου είναι μια από τις αιτίες που οι Cleveland Cavaliers θα απωλέσουν τον τίτλο τους φέτος στο NBA, δήλωσε κάπου τον Φεβρουάριο αυτής της χρονιάς πως θεωρεί ότι η Γη είναι επίπεδη, ότι δεν υπάρχουν δεινόσαυροι κλπ. Η δήλωσή του έγινε viral, ο ίδιος υπερασπίστηκε το «δικαίωμα στην ατομικότητά» του και των απόψεών του, και πιθανότατα όλα τα group και τα blog να άνθισαν κάπου εκείνη την περίοδο, δημιουργώντας μια εποχική μόδα. Σε αυτό συνέβαλε και ο παλιός τερατώδης center των Lakers και Orlando Magic, Shaquille O’Neal, που είπε κάτι παρόμοιο αλλά αργότερα ανασκεύασε, θυμίζοντας ότι πρωτίστως είναι ένας μεγάλος πλακατζής. Στο μεσοδιάστημα, ο «ενισχυτής» των social media είχε αρπάξει την ευκαιρία, και η μόδα της επίπεδης Γης πέρασε τον Ατλαντικό ωκεανό.

Αυτή η «μόδα» ωστόσο δεν συμβαίνει τυχαία σήμερα, και δεν είναι τυχαίο ότι κανείς δεν μιλούσε για αυτήν τις προηγούμενες δεκαετίες: Μια απλή «βόλτα» από τις απόψεις και τις θεωρίες των υποστηρικτών της Επίπεδης Γης θα φανερώσει πως αυτή η παράλογη σύλληψη ου γαρ έρχεται μόνη: Η επίθεση στη NASA (και τα ψέμματά της για το ηλιακό σύστημα, το σχήμα, τους πλανήτες, την προσελήνωση κλπ) είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της όποιας «προγραμματικής» συγκρότησης, μαζί με διάφορες «αρνήσεις»: Της βαρύτητας, των δεινοσαύρων, της κλιματικής αλλαγής κ.ο.κ. Στο group επίσης δεν σπανίζουν καθόλου αναρτήσεις που «ενώνουν» διάφορες συνωμοσίες, από την επίπεδότητα της Γης μέχρι τα εμβόλια και από εκεί μέχρι το Ολοκαύτωμα, προσπαθώντας να διαμορφώσουν μια «κοσμοθεωρία». Φυσικά, τον τόνο δίνουν δεκάδες βιντεάκια του youtube που ζουμάρουν και ξεζουμάρουν ασταμάτητα, προσπαθώντας να δουν την καμπυλότητα στην άκρη του ορίζοντα. Σε ένα από αυτά, ένας αμερικάνος με βαριά Τεξανή προφορά, κρατάει ένα ψεύτικο αεροπλανάκι πάνω από μια εκπαιδευτική υδρόγειο. Πηγαίνει βόλτα το αεροπλανάκι, από τις ΗΠΑ μέχρι την Ανταρκτική (όπου το αεροπλάνο βρίσκεται πλέον κάτω από την υδρόγειο), και στο τέλος δηλώνει περήφανα: «Αν λοιπόν ήταν η Γη σφαίρα, το αεροπλάνο θα ήταν ανάποδα και θα έπεφτε». Δεν είναι δύσκολο τελικά να αρνηθείς την βαρύτητα αν θεωρείς πως ισχύει μονάχα για τις ΗΠΑ.

Μερικές λέξεις είναι ωστόσο «κλειδιά» για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου: NASA, κλιματική αλλαγή, επιστήμη. Επανειλημμένως ο Donald Trump έχει επιτεθεί στην NASA, απειλώντας με περιορισμό κονδυλίων, πολύ πρόσφατα ο ίδιος αποχώρησε από την συμφωνία του Παρισιού για τον περιορισμό των ρύπων: Οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής και οι φανατικοί πολέμιοι της ΝΑΣΑ-ΜΑΣΑ δεν θα πρέπει να ιδωθούν ως «χαριτωμένοι και λίγο γραφικούληδες» συνωμοσιολόγοι. Αντίθετα, είναι το κοινωνικό υπόβαθρο για να «στερεωθούν» τέτοιες πολιτικές επιλογές. Κατ’ αναλογία, η άρνηση του Ολοκαυτώματος ήταν μια συνωμοσία ζωτική και ακροδεξιές και νεοφασιστικές ομάδες, όπως και φυσικά οι θεωρίες για την βιολογική κατωτερότητα των μαύρων. Άλλωστε, στην Αμερική, οι «συνωμοσίες» είναι κυρίαρχα συνυφασμένες με δεξιές ή και ακροδεξιές πολιτικές συλλογικότητες, ενώ η ρητορεία των fake news ήταν σχεδόν προεκλογικό σύνθημα για τον Donald Trump.

Με άλλα λόγια, αν κάτι συνδέει επίπεδους πλανήτες, αρνήσεις δεινοσαύρων ή εξέλιξης και ότι άλλο, δεν είναι μονάχα κάποια «παλαιοχριστιανικά» στερεότυπα (που πολλές φορές βέβαια μπαίνουν στο παιχνίδι ή μοιάζουν κυρίαρχα) αλλά μια ολόκληρη εκστρατεία σχετικοποίησης της αλήθειας, αμφισβήτησης της επιστήμης και του ορθού λόγου, αποθέωσης της «ατομικής θεώρησης», όπως ακριβώς απολογήθηκε για τον εαυτό του ο Kyrie Irving. Σε μια τέτοια «σούπα», όπου κάθε πράγμα είναι «ατομική γνώμη», ο Donald Trump μπορεί να κάνει οτιδήποτε θέλει, ακόμα και αν αυτό που θέλει είναι convefe*.

Ας μιλήσουμε με επιχειρήματα

Ας το κάνουμε, αλλά πρέπει να δούμε το φαινόμενο στην ουσία του, και όχι μονάχα στην όψη του. Το μεγαλύτερο ποσοστό των πολλών μελών του group «Επίπεδη Γη» προσπαθεί καθημερινά να βρει επιχειρήματα και να «αποδομήσει» τους παραλογισμούς. Η αποτυχία κάθε μορφής διαλόγου δείχνει κάτι σημαντικό: το ότι η Γη είναι Επίπεδη δεν είναι προϊόν κάποιας συλλογιστικής ή έρευνας, που θα μπορούσαν δυο τρία επιχειρήματα να οδηγήσουν σε αναθεώρηση. Δεν είναι θέμα «παιδείας» ή έλλειψής της. Η αφετηρία της σκέψης αυτής δεν είναι ούτε κάποια παρατήρηση ή κάποια πραγματική έγνοια για το σχήμα της Γης: Είναι η δυσπιστία απέναντι στον δημόσιο ορθό λόγο, η θεώρηση πως η NASA, οι επιστήμονες, τα πανεπιστήμια, ολόκληρη η πορεία ανακαλύψεων της ανθρωπότητας είναι μια καλοστημένη «συνωμοσία», ένα σχέδιο μαζικής αποβλάκωσης. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει επιχείρημα για να πείσει για το προφανές, ακριβώς επειδή η επιπεδότητα της Γης είναι ένα ζήτημα σχεδόν οντολογικό, είναι κομμάτι μιας κοσμοθεωρίας που έχει χτιστεί πάνω στην δυσπιστία και την περηφάνια της «ατομικής άποψης».

Αυτό το στοιχείο συγκρότησης δεν αφορά όμως μονάχα τους θιασώτες ενός πλανήτη σε σχήμα διαστημικού ταψιού: Ανάλογη συγκρότηση και τρόπος σκέψης μπορεί να παρατηρηθεί σε διάφορων ειδών συνωμοσιολογίες, πολλές φορές πιο προβληματικές και από την Επίπεδη Γη. [Άλλωστε, δύσκολα μια τόσο αμερικάνικη σύλληψη θα καταφέρει να επικρατήσει στην ευθέως ανταγωνιστική θεώρηση της κούφιας Γης]. Όμως, οι θεωρίες συνωμοσίας αρχίζουν και αποκτούν μια νομιμοποίηση, μια εύκολη προσαρμογή στο δημόσιο λόγο που πολλές φορές γίνονται αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης: Δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε πως κόμμα που υποστήριξε τους αεροψεκασμούς είναι αυτή τη στιγμή στην κυβέρνηση. Δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε για την χαρά της διακωμώδησης, πως υπάρχουν όντως γονείς που δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους. Δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε ότι πίσω από τέτοιες θεωρήσεις δεν κρύβεται μόνο ένα ανώνυμο πληκτρολόγιο που βρήκε ενισχυτή μέσω των social media: Συνήθως, αγοράζοντας συνωμοσίες, αγοράζεται εύκολα και ο κάθε Donald Trump, οι κάθε alt-right, ο κάθε Σώρρας και η κάθε Χρυσή Αυγή.

Αυτοί φυσικά, ανθούν μαζί με την δυσπιστία σε ένα πολύ συγκεκριμένο έδαφος αποτυχίας του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος σε όλο τον κόσμο. Για το liberal όμως φταίνε οι …εκπαιδευτικοί.

Πάνος Τσερόλας

Υπ. Διδάκτορας Γεωλογίας

*για τους μη μυημένους στο twitter, το «convefe» είναι μια λέξη που εμφανίστηκε σε ένα tweet από τα δεκάδες του Donald Trump, το οποίο έγινε δημοφιλέστατο hashtag για μέρες.

Παναγιώτης Τσερόλαςhttp://www.alfavita.gr/sites/default/files/styles/special_edition_image/public/maxresdefault_35.jpg?itok=_CqA7rMvhttp://www.alfavita.gr/sites/default/files/styles/medium/public/tser32_0_3_1_0_0_0_0_0_0.jpg?itok=DnMDFgqxΆρθραΕτικέτες: Παναγιώτης Τσερόλας...υπάρχει ένα κάποιο «ρεύμα» ανθρώπων που υποστηρίζουν ξανά το ότι η Γη είναι Επίπεδη, ως μια φρέσκια και εντελώς καινούρια θεωρία συνωμοσίας