Πλαστική σακούλα, ο μεγάλος εχθρός του θαλάσσιου περιβάλλοντος

Τo μικρό βάρος, σε συνδυασμό με την υψηλή αντοχή, ήταν οι ιδιότητες που έκαναν τις πλαστικές σακούλες ιδιαίτερα δημοφιλείς και τις κατέστησαν από τη δεκαετία του ’70 ένα από τα χαρακτηριστικότερα σύμβολα της καταναλωτικής κοινωνίας μας. Τα ίδια χαρακτηριστικά είναι αυτά που τις καθιστά απειλή για τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Η αλόγιστη κατανάλωση και χρήση της πλαστικής σακούλας έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής στερεών αποβλήτων και τη μη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. Εκτιμάται μάλιστα ότι το 2010 στην Ευρώπη χρησιμοποιήθηκαν 98,6 δισ. πλαστικές σακούλες μεταφοράς

αγαθών, εκ των οποίων το 89% ήταν μιας χρήσης (Bio Intelligence Service, 2011). Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, στην Ελλάδα καταναλώνονται 269 σακούλες ανά άτομο καθ’ έτος.

Το… ταξίδι της πλαστικής σακούλας

Οι πλαστικές σακούλες αν δεν καταλήξουν σε χώρους υγειονομικής ταφής, μπορούν να ταξιδέψουν πολύ εύκολα προς το θαλάσσιο περιβάλλον, όσο μακριά και να απορριφθούν από αυτό (π.χ. στο δάσος, στο βουνό, στο ποτάμι, κλπ.). Λόγω του μικρού τους βάρους και της ανθεκτικότητάς τους παρασύρονται από τον άνεμο και τη βροχή και μόλις εισέλθουν στη θάλασσα μπορούν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις, «ταξιδεύοντας» στην επιφάνεια της θάλασσας ή και στα μεσόνερα (μεταξύ της επιφάνειας της θάλασσας και του πυθμένα), προκαλώντας μια σειρά από επιπτώσεις. Σε έρευνες που έχουν υλοποιηθεί στο βυθό της Μεσογείου γύρω από τις ακτές της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, και της Ελλάδας έχουν αναφερθεί υψηλές συγκεντρώσεις απορριμμάτων, όπου περίπου το 77% αυτών ήταν τα πλαστικά και από αυτό, σχεδόν το 90% ήταν πλαστικές σακούλες.

Απειλή για τα θαλάσσια ζώα

Οι πλαστικές σακούλες αποτελούν απειλή για τα ζώα και τα πουλιά, που ζουν στη θάλασσα. Τουλάχιστον 1.000.000 πουλιά και 100.000 θαλάσσια θηλαστικά πεθαίνουν κάθε χρόνο από πλαστικά και άλλα σκουπίδια, που καταλήγουν στο περιβάλλον. Τα ζώα οδηγούνται στον θάνατο είτε έμμεσα, λόγω παγίδευσης ή τραυματισμού, όπου και περιορίζεται η δυνατότητα κίνησής τους, επηρεάζοντας με αυτόν τον τρόπο τη δυνατότητά τους να βρουν τροφή ή να αποφύγουν τους θηρευτές τους, είτε άμεσα λόγω ασιτίας, ασφυξίας και πνιγμού.

Επίσης, προκαλούν αισθητική ρύπανση, μειώνοντας την τουριστική αξία παράκτιων περιοχών, αυξάνουν το κόστος της εμπορικής αλιείας, καθώς μπλέκονται στον αλιευτικό εξοπλισμό και προκαλούν προβλήματα στη ναυσιπλοΐα και στις προπέλες των σκαφών, αντίστοιχα.

Μια ακόμα αρνητική διάσταση των πλαστικών σακουλών, είναι ότι μπορούν να παρέχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη μετανάστευση ειδών της βενθικής μακροπανίδας, όπως καταφύγιο, τροφή, κατάλληλο υπόστρωμα ή και το «μεταφορικό μέσο» για αποίκιση, καθώς λόγω της υψηλής πλευστότητάς τους μπορούν να διανύουν μεγάλες αποστάσεις επιπλέοντας στο θαλασσινό νερό, που μπορεί αποδεδειγμένα να οδηγήσει σε διαταραχή των τοπικών οικοσυστημάτων.

Τα μικροπλαστικά εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα!

Οι πλαστικές σακούλες δεν παραμένουν ατόφιες για εκατοντάδες χρόνια στο θαλάσσιο περιβάλλον, αλλά κατακερματίζονται σε αμέτρητα μικροσκοπικά σωματίδια διαμέτρου μικρότερης των 5 χιλιοστών (μικροπλαστικά), σε χρονικό διάστημα μηνών ή ετών, λόγω της επίδρασης της υπεριώδους ακτινοβολίας και των κυμάτων & ρευμάτων και άλλων μηχανικών διεργασιών. Τα μικροπλαστικά είτε καταλήγουν στα ιζήματα του βυθού είτε αιωρούνται στην υδάτινη στήλη και εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα μέσω των οργανισμών, που τα καταναλώνουν μαζί με το φυτοπλανκτόν, το οποίο κυμαίνεται στις ίδιες περίπου διαστάσεις.

Σύμφωνα με έκθεση, που δημοσιεύτηκε στο πλαίσιο της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, τα θαλάσσια απορρίμματα επηρεάζουν δυσμενώς 663 θαλάσσια είδη. Το 11% περίπου των περιπτώσεων αφορούσε συγκεκριμένα σε κατάποση μικροπλαστικών. Ορισμένα είδη ψαριών, πουλιών και άλλων ζώων αποβάλλουν το πλαστικό εύκολα, αλλά υπάρχουν και είδη που δεν έχουν αυτήν την ικανότητα, λόγω της κατασκευής του πεπτικού τους συστήματος, με αποτέλεσμα το πλαστικό να συσσωρεύεται στο σώμα τους.

Τα μικροπλαστικά αποτελούν ένα «τοξικό χάπι» για τους οργανισμούς που τα καταπίνουν, καθώς εκτός από τις τοξικές ουσίες που περιέχουν από την παραγωγή τους (επιβραδυντικά καύσης, σταθεροποιητές, κ.α.) και πολλές από αυτές φαίνεται να επηρεάζουν το ορμονικό σύστημα, μπορούν να συσσωρεύουν στην επιφάνειά τους έμμονους οργανικούς ρύπους (POPs), (π.χ., PCBs και φυτοφάρμακα όπως το DDT), σε συγκεντρώσεις 10.000 φορές υψηλότερες σε σχέση με το θαλασσινό νερό που τα περιβάλλει.

Γέμισε με πλαστικά σκουπίδια η Μεσόγειος

Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου Ερευνών για τη Θάλασσα (CEIMAR) στο Πανεπιστήμιο του Κάδιθ, στην Ισπανία, οι ποσότητες των πλαστικών σκουπιδιών στη Μεσόγειο Θάλασσα είναι πλέον συγκρίσιμες με τις περιοχές υψηλών συγκεντρώσεων πλαστικών στα κέντρα των ωκεανών!

Οι εκτεταμένες δειγματοληπτικές έρευνες σε όλη τη Μεσόγειο, από τα Στενά του Γιβραλτάρ ώς την Κύπρο, αποκάλυψαν 1 τουλάχιστον πεταμένο πλαστικό αντικείμενο κάθε 4 τετραγωνικά μέτρα επιφάνειας νερού. Με βάση τα δείγματα αυτά υπολογίστηκε πως η συνολική ποσότητα πλαστικών αντικειμένων, μόνο στα επιφανειακά ύδατα της Μεσογείου, πρέπει να κινείται από 756 έως 2.969 τόνους.

Η αλήθεια είναι πως η Μεσόγειος είναι μια θάλασσα, που μοιάζει ιδανική για μεγάλες συγκεντρώσεις πλαστικών σκουπιδιών. Καταρχήν είναι μια σχεδόν κλειστή θάλασσα, με σχεδόν μοναδική δίοδο ανανέωσης των υδάτων τα στενά του Γιβραλτάρ, που είναι ιδιαίτερα… στενά για να ανανεωθούν τα ύδατα των 2,5 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων της θαλάσσιας επιφάνειας της Μεσογείου. Ταυτόχρονα, οι ακτές της Μεσογείου είναι πυκνοκατοικημένες (100 εκατομμύρια άνθρωποι κατοικούν σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από την ακτή), με αποτέλεσμα να υπάρχει εντατική χρήση πλαστικών ειδών γύρω της και δυστυχώς και απόρριψη εντός της.

Όσον αφορά στο μέγεθος και την ποιότητα των πλαστικών, που «ψαρεύτηκαν» από τους ερευνητές, το 83% των πλαστικών της Μεσογείου είναι μικροπλαστικά, με μήκος μικρότερο από πέντε χιλιοστά. Το ανησυχητικό εύρημα ήταν πως ήταν τεράστιο το ποσοστό των ψαριών που είχε στα εντόσθιά του μικροπλαστικές ίνες.

Σε άλλη έρευνα του ιταλικού Πανεπιστημίου της Σιένα, επιστημονική ομάδα με επικεφαλής την Κριστίνα Φόσι, βρήκε υψηλές συγκεντρώσεις φθαλικών ενώσεων (χημικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται για να γίνονται εύκαμπτα τα πλαστικά) σε μεγάλα ψάρια και κητώδη.

Το 25% των ψαριών σε Καλιφόρνια & Ινδονησία έχουν καταναλώσει πλαστικό

Παράλληλα, σύμφωνα με νέα μελέτη από το Πανεπιστήμιο Ντέιβις της Καλιφόρνια και το Πανεπιστήμιο Χασανουντίν στην Ινδονησία, το ένα τέταρτο των δειγμάτων ψαριών από αγορές στην Καλιφόρνια και την Ινδονησία περιέχουν πλαστικά ή ινώδη υλικά στα σωθικά τους.

Οι ερευνητές εξέτασαν 76 ψάρια από αγορές στο Μακασάρ της Ινδονησίας, και 64 από δύο αγορές στην Καλιφόρνια. Όλα τα θραύσματα που ανακτήθηκαν από τα ψάρια στην Ινδονησία ήταν πλαστικά. Αντίθετα, το 80% από τα κομμάτια που βρέθηκαν στα ψάρια της Καλιφόρνια ήταν ίνες.

Η Ινδονησία έχει περιορισμένους χώρους υγειονομικής ταφής, και προβλήματα στη συλλογή και ανακύκλωση αποβλήτων, με αποτέλεσμα μεγάλες ποσότητες πλαστικού να καταλήγουν στις παραλίες και τον ωκεανό. Το πρόβλημα επιδεινώνεται από την έλλειψη καθαρού πόσιμου νερού που αναγκάζει τους κατοίκους της να πίνουν εμφιαλωμένο νερό.

Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ έχουν εξαιρετικά προηγμένα συστήματα για τη συλλογή και ανακύκλωση πλαστικών. Ωστόσο, οι περισσότεροι κάτοικοι της Καλιφόρνια πλένουν τα ρούχα τους σε πλυντήρια, το νερό από τα οποία αδειάζει σε περισσότερες από 200 εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στα ανοιχτά της Καλιφόρνια.

Οι ερευνητές υποθέτουν ότι οι ίνες που παραμένουν στα αποχετευτικά λύματα από τα πλυντήρια προσλαμβάνονται από τα ψάρια. Αυτό που μένει να αποδείξουν τώρα οι ερευνητές είναι εάν οι χημικές ουσίες στα πλαστικά μπορούν να μεταφερθούν στο κρέας του ψαριού και από εκεί στον άνθρωπο!