Αγωνιστές του ’40 θυμούνται το πέρασμα του κατακτητή

από τους Κώστα Μοσχολιό ([email protected])

& Στράτο Ιωακείμ ([email protected])

Η άνοδος του ρατσιστικού εθνικοσοσιαλιστικού ή ναζιστικού κόμματος του Αδόλφου Χίτλερ στη Γερμανία, σε συνδυασμό με τη φασιστική δικτατορία του Μπενίτο Μουσολίνι στην Ιταλία, σηματοδοτούν την έναρξη πολεμικών συγκρούσεων σε όλη την Ευρώπη από το 1936. Η απειλή του φασίστα Μουσολίνι πλησιάζει τη χώρα μας με την κατάληψη της Αλβανίας το 1939 και για ένα ολόκληρο χρόνο η χώρα μας ζει υπό το φόβο ενός πολέμου.

Το «ΟΧΙ» και οι απαρχές του πολέμου

Ο πόλεμος πέρασε το «κατώφλι» της Ελλάδας ανήμερα του εορτασμού της Κοίμησης της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου του 1940, με τον τορπιλισμό του αντιτορπιλικού «Έλλη» από τους Ιταλούς, συμμάχους της ναζιστικής Γερμανίας. Εν συνεχεία στις 28 Οκτωβρίου του ίδιου έτους γράφτηκε μια από τις πιο ένδοξες σελίδες στην ιστορία της χώρας μας, όταν ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμμανουέλε Γκράτσι επέδωσε στον Έλληνα (δικτάτορα) πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά τελεσίγραφο, με το οποίο απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από την αλβανική μεθόριο, προκειμένου να καταλάβει στρατηγικά σημεία της ελληνικής επικράτειας για τις ανάγκες ανεφοδιασμού του για τη μετέπειτα προώθησή του στην Αφρική. Η απάντηση του Μεταξά -ίσως παρά τη βαθύτερη επιθυμία του- ήταν αρνητική, δηλαδή το περίφημο «ΟΧΙ», που γιορτάζουμε μέχρι και σήμερα.

Οι μάχες των 216 ημερών και η «κυβέρνηση Τσολάκογλου»

Από τη στιγμή εκείνη ξεκινούν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις εισβολής στην Ελλάδα, που ονομάστηκε η μάχη της Ελλάδας, η οποία κράτησε συνολικά 216 ημέρες, από την 28η Οκτωβρίου έως τις 31 Μαΐου του 1941. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου σημειώθηκαν επιτυχείς και ηρωικές αποκρούσεις των ιταλικών δυνάμεων στη Βόρεια Ήπειρο, γεγονός που γέμιζε με θάρρος τις ελληνικές δυνάμεις και δισταγμό τους συμμάχους του φασιστικού Άξονα. Ωστόσο, η απόφαση των ναζί να επέμβουν αποφασιστικά στην Ελλάδα, στις 6 Απριλίου του 1941, σημαίνει και την αντίστροφη μέτρηση για την παράδοση της χώρας μας.

Έτσι στις 23 Απριλίου 1941, η ελληνική κυβέρνηση (πρωθυπουργός ο Εμμανουήλ Τσουδερός) και ο βασιλιάς μεταβαίνουν στην Κρήτη και από εκεί στη Μέση Ανατολή. Ο δοσίλογος πρωθυπουργός, στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου, υπογράφει τα πρωτόκολλα συνθηκολόγησης με την Ιταλία και τη Γερμανία και σχηματίζει κυβέρνηση που έμεινε γνωστή ως κυβέρνηση «Κουίσλινγκς» και στις 27 Απριλίου τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την Αθήνα και υψώνουν τη σημαία τους, σύμβολο του ναζισμού και του φασισμού, στο λίκνο του πολιτισμού, στην Ακρόπολη. Η κυβέρνηση Τσολάκογλου μνημονεύεται έως και σήμερα από ορισμένους πολιτικούς, προκειμένου να ψέξουν τις κυβερνήσεις για τα μνημόνια που έχουν υπογράψει με τους δανειστές. Οι Κρητικοί από την άλλη πλευρά δεν παραδόθηκαν και άντεξαν με σθένος για 10 ημέρες (21-31 Μαΐου), μέχρι την οριστική παράδοση της Ελλάδας στα χέρια του φασίστα εχθρού.

1941-1944: Τα χρόνια της κατοχής και της αντίστασης

Από εδώ και πέρα γεννήθηκε η Εθνική Αντίσταση, η οποία στα πρώτα της στάδια ήταν αυθόρμητη και ανοργάνωτη. Χαρακτηριστικά δείγματα αντιστασιακών πράξεων τις πρώτες ημέρες της ναζιστικής κατοχής ήταν τα λαϊκά συσσίτια, που λειτουργούσαν με πρωτοβουλία συλλόγων εργαζομένων, και βεβαίως το κατέβασμα της χιτλερικής σημαίας τη νύχτα της 30ης Μαΐου του 1941 από δυο θαρραλέους φοιτητές, τον Μανώλη Γλέζο (σημερινό βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ) και τον Αποστόλη Σάντα (έφυγε από τη ζωή το 2011, σε ηλικία 89 ετών).

Η Εθνική Αντίσταση αρχίζει να εξαπλώνεται και ιδρύονται κατά σειρά ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ), η Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ), και το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ), που είχε και τη μεγαλύτερη επιρροή στον ελληνικό λαό. Αυτές οι οργανώσεις αρχίζουν να παίρνουν στρατιωτικό χαρακτήρα μετά τις μαζικές εκτελέσεις και τις θηριωδίες που έλαβαν χώρα σε περιοχές της Ελλάδας από τους ναζί. Γι’ αυτό λοιπόν το ΕΑΜ ιδρύει το ένοπλο αντάρτικο σώμα του με την ονομασία Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), υπό τον Θανάση Κλάρα ή αλλιώς -με το ψευδώνυμο που ήταν ευρέως γνωστός- Άρη Βελουχιώτη. Παράλληλα με τον ΕΛΑΣ η ΕΔΕΣ προχωρά και αυτή στην ίδρυση του στρατιωτικού του τμήματος με το όνομα Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ).

Η συνεργασία ΕΛΑΣ και ΕΟΕΑ με τον Άγγλο συνταγματάρχη Μάγιερς καταφέρνει ένα καίριο χτύπημα στον εχθρό με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου του 1942, η οποία παράλληλα «γεμίζει» με θάρρος τον Έλληνα. Άλλες αξιοσημείωτες πράξεις αντίστασης είναι η πρώτη φοιτητική διαδήλωση στις 25 Μαρτίου του 1942, η καθολική απεργία των δημοσίων υπαλλήλων στις 22 Απριλίου του ίδιου έτους και η ανατίναξη των γραφείων των προδοτών της ΕΣΠΟ (Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης) από την Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζόμενων Νέων (ΠΕΑΝ). Ωστόσο, η δράση φέρνει αντίδραση και ο εχθρός δείχνει αμείλικτος, προχωρώντας σε μαζικές εκτελέσεις γυναικών, ακόμη και παιδιών, και ολοκαυτώματα (όπως στα Καλάβρυτα και το Δίστομο).

Η «γαλανόλευκη» ξανά στον ιστό της

Το τέλος της ναζιστικής κατοχής έρχεται στις 12 Οκτωβρίου 1944 με την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων και αφού προηγουμένως (3 Σεπτεμβρίου) είχε σχηματιστεί νέα κυβέρνηση. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου στις 18 Οκτωβρίου κατεβάζει τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη και υψώνει στον αθηναϊκό ουρανό την ελληνική σημαία, μετά από 3,5 αιματηρά χρόνια.

Ο «φόρος» αίματος που πλήρωσε ελληνικός λαός σε αριθμούς:

Αιτία

Αριθμός νεκρών

Πόλεμος 1940-41

13.327

Εκτελεσμένοι (σε ολόκληρη την Ελλάδα)

56.225

Θανόντες όμηροι (στα γερμανικά στρατόπεδα)

105.000

Νεκροί από βομβαρδισμούς

7.120

Νεκροί σε μάχες της Εθνικής Αντίστασης (σύμφωνα µε γερμανικά στοιχεία)

20.650

Νεκροί στη Μέση Ανατολή

1.100

Απώλειες Εμπορικού Ναυτικού

3.500

Νεκροί από πείνα και σχετικές ασθένειες

600.000

Απώλειες από υπογεννητικότητα

300.000

Σύνολο απωλειών

1.106.922

Συγκλονιστικές μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν από πρώτο χέρι τα γεγονότα

Απ' άκρο σε άκρο, οι Έλληνες πολέμησαν τους Ιταλούς και Γερμανούς ναζί-φασίστες σημειώνοντας μεγάλες επιτυχίες. Η attikifreepress γυρνάει πίσω στο χρόνο και αναδημοσιεύει τις συγκλονιστικές μαρτυρίες αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης που σώζονται μέσα από το βιβλίο «Eδώ, κάποτε… Συμβολή στην Ιστορία της Ηλιούπολης - ANAMNHΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ» του Πάνου Τότσικα. Πρόκειται για ένα πραγματικό ντοκουμέντο για τα γεγονότα εκείνης της εποχής και την κατεχόμενη Αθήνα. Γίνονται αναφορές στην πείνα, τις μάχες και τη δραστηριότητα που ανέπτυξαν προγενέστερες από εμάς γενιές, προκειμένου σήμερα να είμαστε ελεύθεροι.

Κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«Η πείνα, το φοβερό στοιχειό, άρχισε όλο πιο έντονα να σπαράζει με τα νύχια της τα θύματά της. Οι άνθρωποι σιγά σιγά έχαναν και την αξιοπρέπειά τους και την ανθρωπιά τους… Κι άρχισαν τα παιδιά να πρήζονται και να βγάζουν τρίχες στο πρόσωπο σαν γέροι. Σε κοίταζαν με τα πελώρια μάτια τους -γιατί αυτά κυριαρχούσαν στα ρουφηγμένα προσωπάκια- και αυτά τα μάτια είχαν μια άφατη θλίψη, ένα βουβό παράπονο που σου σπάραζε την καρδιά… Άρχισε και ο καιρός της μαύρης (αγοράς)… Θα πάμε στα Αναφιώτικα, κάτω απ την Ακρόπολη –με τα πόδια βέβαια– για λίγο λάδι ή λίγα κουκιά. Εκείνα τα δόλια κουκιά ήταν γεμάτα μαμούδια… Νάταν μόνο αυτό που φάγαμε. Και λαχανίδες, και αγκιναρόφυλλα, και ψωμί από σκουπάλευρο και γλυκίσματα από τσουένι και κεφτέδες από ρεβίθια και χαρουποκούκουτσα για καφέ και, τα πιο απίθανα παρασκευάσματα που μπορεί να βάλει το μυαλό σου… Και ήρθε εκείνος ο φοβερός χειμώνας του ’41. Δεν έφτανε η πείνα η εξάντληση, η εξουθένωση, ήρθε κι’ η βαρυχειμωνιά να προσθέσει τις πινελιές της στο κράτος του Ζόφου. Που πετρέλαιο, που κοκ, που κάρβουνα. Οι άνθρωποι πέθαιναν σαν τις μύγες απ’ την πείνα κι απ’ το κρύο», θυμάται η Γαβριέλλα Χαμογεωργάκη που πλήρης ημερών μάς «άφησε» πριν λίγο καιρό.

«Θυμάμαι, τον Μάιο του’ 41, όταν είχαν καταλάβει την Αθήνα οι Γερμανοί, και εγγλέζικα αεροπλάνα βομβαρδίζανε το αεροδρόμιο του Ελληνικού, το Χασάνι όπως λεγόταν τότε. Χτυπήθηκε ένα αεροπλάνο και ο Εγγλέζος πιλότος έπεσε με αλεξίπτωτο στις Συκιές, κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο και σκοτώθηκε. Κηδέψαμε τον Άγγλο πιλότο κι εγώ μάζεψα λουλούδια από τη γειτονιά, έβγαλα μια θαλασσιά κορδέλα που έδενα τα μαλλιά μου, την έπλυνα, την σιδέρωσα και έδεσα μ’ αυτήν μια ανθοδέσμη και την έβαλα στο σημείο που σκοτώθηκε… Έχω ενθύμιο από εκείνη τη μέρα, ένα κομμάτι από αλεξίπτωτο. Το διατήρησα από τότε…», διηγείται η Ζωή Πετροπούλου-Κριτζιλάκη. Η Ζωίτσα, όπως όλοι την γνώριζαν τότε, υπήρξε το «χωνί» της Ηλιούπολης και συνέβαλε στα μέγιστα στον αντιστασιακό αγώνα.

«Σαν ΕΠΟΝίτες κάναμε την φανερή μας δουλεία, κάναμε και την κρυφή… Τα κρυφά οργανωτικά μας ραντεβού τα κάναμε στην οδό Αγίας Σοφίας, στον Βύρωνα. Κάθε μέρα κάποιοι ενημερώνονταν από το ΒΒC, το Κάιρο, τη Μόσχα μέσα από τα ελάχιστα ασφράγιστα ραδιόφωνα που υπήρχαν, γιατί όλα τα άλλα ήταν υποχρεωτικά σφραγισμένα και κολλημένα με βουλοκέρι στον ελεγχόμενο ραδιοφωνικό σταθμό της Αθήνας. Η καθοδήγηση μάς έδινε και κάποια άλλα νέα, μια περίληψη, προσθέταμε και ειδήσεις από τον παράνομο τύπο (συλλήψεις, μάχες) και βγαίναμε με το χωνί να τα πούμε στον κόσμο», εξιστορεί η Πετροπούλου.

Ο Διαμαντής Μαυροδόγλου υπήρξε ένας από τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που συμμετείχε απ’ τους πρώτους στο ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ που δημιουργήθηκε τότε στην περιοχή της Ηλιούπολης και ανέπτυξε δραστηριότητα στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας. Με τη μεταπολίτευση υπήρξε βουλευτής του ΚΚΕ από το 1977 έως το 1989. Στην συνέχεια αναδείχθηκε σε πρόεδρο της Ομοσπονδίας Οικοδόμων και στη συνέχεια, πρόεδρος της Ομοσπονδίας Συνταξιούχων ΙΚΑ.

«Το τμήμα της Ηλιούπολης πήρε μέρος σε μια σειρά μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ στις Ανατολικές Συνοικίες, και πρέπει να σας πω ότι από την οδό Φορμίωνος και εδώ ήταν η «Ελεύθερη Αθήνα», όπως λέγαμε «Ελεύθερη Ελλάδα»: Καισαριανή, Παγκράτι, Βύρωνας, Υμηττός, Ηλιούπολη, δεν πέρναγε τίποτα τότε», αναφέρει ο Μαυροδόγλου στο βιβλίο. «Πήραμε μέρος και στη μάχη στο μπλόκο του Βύρωνα, όπου πρέπει να σας πω για τη μεγάλη συμβολή του λαού… που ενώ δεν μπορούσαμε να φύγουμε, μας πήραν και μας έκρυψαν στα σπίτια τους, με κίνδυνο της ζωής τους και γλυτώσαμε γιατί αλλιώς… γίνανε όλα αυτά τα όργια που γίνανε, με εκτελέσεις κλπ. Τα ίδια γίνανε και στο μπλόκο του Νέου Κόσμου και εκεί εκτελέσανε πολλούς…», προσθέτει στη μαρτυρία του από εκείνα τα χρόνια.

«3-4 μέρες πριν φύγουν οι Γερμανοί, δόθηκε στην συνοικία του Υμηττού η μάχη στο εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη, το οποίο έβγαζε διάφορα εξαρτήματα, αλλά είχε και εργαστήριο για ιματισμό. Εμείς είμαστε έτοιμοι να μπούμε μέσα στο εργοστάσιο, αυτοί ήταν έτοιμοι να το εγκαταλείψουν και να φύγουνε. Μια γερμανική περίπολος μάς έπιασε δυο παιδιά του ΕΛΑΣ, τα σκοτώσανε και τα είχαν μέσα στο εργοστάσιο… Έρχεται μια γερμανική περίπολος από τη Χαραυγή, δίνουμε μια μάχη το βράδυ με τους Γερμανούς, αυτοί τελικά φύγανε από το εργοστάσιο και όταν μπήκαμε μέσα βρήκαμε τα δυο παιδιά μας που είχαν σκοτώσει οι Γερμανοί. Ο ένας ανήκε στον ΕΛΑΣ Υμηττού…», αναφέρει ο Διαμαντής Μαυροδόγλου από τη μάχη του «Μαλτσινιώτη».

www.attikipress.gr