Πετρέλαιο: Μύθοι και Πραγματικότητες (ΙΙ)

H σπουδαιότητα του πετρελαίου ως φυσικό υλικό δεν αποτελεί «προνόμιο» της σύγχρονης εποχής. Από την αρχαιότητα μάλιστα, το ακατέργαστο πετρέλαιο και άλλες μη επεξεργασμένες μορφές του αξιοποιήθηκαν από μια πλειάδα αρχαίων πολιτισμών που ανέγνωσαν την μοναδικότητα του σε μια σειρά από εφαρμογές που χρονολογούνται ίσως και 4-5 χιλιάδες έτη πριν.

Τι άλλαξε από την αρχαιότητα;

Αναφορές για την ύπαρξη, εύρεση

και χρήση αργού πετρελαίου συναντάμε σε γραπτά του Ηροδότου, του Πλούταρχου, από την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι τον Μάρκο Πόλο και τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπί και ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην Μεσοποταμία, την Ανατολική Μεσόγειο, τον Καύκασο, την Άπω Ανατολή κ.α.

Ευρεία χρήση ακατέργαστων μορφών πετρελαίου ανακαλύφθηκε στην οδοποιία, την μόνωση πλοίων, στην κατασκευή καλαθιών, την συγκόλληση μωσαϊκών, την ιατρική (υγρό εντριβών, απολυμαντικό) όπως επίσης και στις πολεμικές επιχειρήσεις καθώς το μυστικό όπλο των Βυζαντινών το «υγρό πυρ» φαίνεται να προέρχεται από αυτό.

Η διαφορά με το παρελθόν είναι οι δυνατότητες που προσφέρει τους τελευταίους δύο αιώνες περίπου η τεχνολογία και η πετροχημεία που κατάφεραν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες του πετρελαίου ως φυσική πηγή ενέργειας σε μια σειρά από εφαρμογές στον σύγχρονο τρόπο ζωής. Δεν είναι λοιπόν μόνο η ποσότητα και ο τρόπος αξιοποίησης του πετρελαίου αλλά τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά του και η εμπορική του εκμετάλλευση που κατηγοριοποιεί τις διάφορες πηγές πετρελαίου σε αξιοποιήσιμα και μη αποθέματα.

Σύγχρονή θεωρία και συστατικά στοιχεία πετρελαίου

Στην σύγχρονη θεωρία για την προέλευση του πετρελαίου από οργανικές ενώσεις υδρογονανθράκων (φυτοζωικές πρώτες ύλες) συνηγορούν τα ευρήματα αζωτούχων ενώσεων, η εμφάνιση ιχνών χλωροφύλλης και αιμίνης και ο εντοπισμός του πετρελαίου κοντά σε ιζηματογενή πετρώματα που στην βάση του υπάρχει θαλασσινό νερό (χλωριούχο νάτριο). Παλαιότερες θεωρίες που αντλούσαν την καταγωγή του πετρελαίου από ανθρακομεταλλικές ενώσεις (καρβίδια) ενώσεις του άνθρακα με ασβέστιο και άργιλο, δλδ από ανόργανες κυρίως πρώτες ύλες έχουν εκπέσει.

Ανάλογα με την μοριακή τους δομή οι διάφοροι τύποι πετρελαίου σχηματίζουν πληθώρα, άνω των 200, υδρογονανθρακικού τύπου κορεσμένα μίγματα με κύρια συστατικά τους τα αλκάλια (παραφίνες), τα κυκλοεξάνια (ναφθάνια) και αρωματικούς ακόρεστους υδρογονάνθρακες (ολεφίνες, αλκένια) που σε μικρότερες ποσότητες περιέχουν οξυγονούχες, αζωτούχες και θειούχες οργανικές ενώσεις, μέταλλα και άλατα.

Πηγές ακατέργαστου πετρελαίου σε συμβατικές και μη μορφές υπάρχουν σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Η σπανιότητα του βασίζεται στην ποσότητα, την σύσταση και την προέλευση τους σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες τεχνολογικά και οικονομικά αξιοποιήσιμες πηγές. Οι σημαντικότερες πετρελαιοπαραγωγικές χώρες σε αξιοποιήσιμα αποθέματα (Μt) είναι: η Σαουδική Αραβία-οι χώρες του Περσικού Κόλπου, η Ρωσία-μετασοβιετικά κράτη , οι Η.Π.Α, το Ιράν, χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής.

Γεωγραφικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες πετρελαίου

Η βιομηχανία πετρελαίου κατηγοριοποιεί τα πολλά και διαφορετικά είδη ακατέργαστου πετρελαίου με βάση την ιδιαίτερη χημική τους σύσταση ανάλογα την περιοχή εξόρυξης και εκμετάλλευσης τους. Είθισται πάντως προς χάριν ευκολίας να γίνεται διαχωρισμός των διαφόρων ειδών πετρελαίου ανάμεσα σε ελαφριά-βαριά (πυκνότητα) και γλυκά-αλμυρά (χαμηλή-υψηλή ποσότητα θείου αντίστοιχα). Όσο υψηλότερη είναι η περιεκτικότητα σε θείο τόσο χαμηλότερη είναι η ποιότητα και η τιμή του πετρελαίου.

Ο αρχικός ποιοτικός χαρακτηρισμός του κάθε πετρελαίου πραγματοποιείται σύμφωνα με τις φυσικές τους ιδιότητες: με την προέλευση, την πυκνότητα, την περιεκτικότητα τους σε θείο (S) και το χρώμα. Έτσι οι ονομασίες των τύπων πετρελαίου διαμορφώνονται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους όπως π.χ. West Texas Sour, Arabian Light, Qatar Marine, Iran Heavy, Nigeria Bonny Light κτλ

Όμως εξίσου σημαντικοί παράγοντες κατηγοριοποίησης του πετρελαίου κατά της διαδικασία εξόρυξης, μεταφοράς και διύλισης (κλασματικής απόσταξης, αποθείωση) για την παραγωγή των κλασμάτων-προϊόντων πετρελαίου είναι:

το κινηματικό ή δυναμικό ιξώδες (viscosity), η αντίσταση του ως υγρού στην ροή που διευκολύνει ή δυσχεραίνει την εξόρυξη, μεταφορά και διύλιση του η αστάθεια (volatility), η ταχύτητα που χρειάζεται για να εξατμιστεί στον αέρα που εάν είναι γρήγορη επηρεάζει την διαδικασία μεταφοράς τουη τοξικότητα (toxicity) τους, ο βαθμός δλδ που μπορεί να μολύνει ζωντανούς οργανισμούς πλησίον του (περιβαλλοντική διάσταση),

καθώς και, η σύγχρονη τάση για την κατηγοριοποίηση τους με βάση την μοριακή τους σύσταση πριν και μετά την διύλιση.

Τύποι αργού πετρελαίου

Τέσσερις είναι οι βασικοί τύποι αργού πετρελαίου που χρησιμοποιύνται σήμερα για την παραγωγή μιας σειράς από πετροχημικά προϊόντα που χρησιμοποιούμε σε καθημερινή βάση.

Α. Πολύ ελαφρά έλαια: τα οποία είναι ρευστά, εξαιρετικά ασταθή, αρκετά τοξικά, επιβλαβή στους έμβιους οργανισμούς, εύφλεκτα και δεν είναι εφικτός ο καθαρισμός τους από το περιβάλλον.

Β. Ελαφρά (μη κολλώδη) έλαια: λιγότερο ρευστά, δεν εξατμίζονται τελείως, έχουν μέτρια τοξικότητα και ο καθαρισμός τους είναι πιο εφικτός

Γ. Ενδιάμεσα (κολλώδη) έλαια: πιο στέρεα, είναι πυκνότερα από το νερό, χαμηλή τοξικότητα αλλά επιβλαβή στην χλωρίδα και στην πανίδα εάν μολυνθούν, με καστανόμαυρο χρώμα.

Δ. Βαριά (μη ρευστά) έλαια: στέρεα, συνήθως μη τοξικά, δύσκολα στον καθαρισμό με βαθύ μαύρο ή καστανό χρώμα.

Συνοπτικά, με μια σύντομη περιγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που έχουν οι μορφές του ακατέργαστου πετρελαίου γίνεται σαφές πως μιλώντας για το πετρέλαιο οφείλουμε να γνωρίζουμε τουλάχιστον πως αποτελεί ένα ολόκληρο κλάδο με πολλές προεκτάσεις, υποκατηγορίες και ειδικεύσεις. Κάθε μορφή του είναι μοναδική σε όλα τα στάδια.

Η ουσία όμως δεν βρίσκεται εκεί. Το πετρέλαιο χάνει την φυσική του διάσταση από την στιγμή που αποτελεί είδος προς εμπορευματοποίηση και χρηματιστηριακό προϊόν. Υπό αυτό το πρίσμα, η σημαντικότητα του έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί βασική πηγή ενέργειας-πλούτου στην σημερινή εποχή και η πρόσβαση σε αυτό επηρεάζει την παγκόσμια οικονομία και τις ισορροπίες δυνάμεων μεταξύ των κρατών και των πολυεθνικών εταιρειών.

Ο Ιωακείμ Δ. Αμπαρτζίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Παν.Λευκωσίας σε ζητήματα Ενεργειακής Ασφάλειας και Διπλωματίας