Η παιδευτική σημασία της ποινής

Οι περισσότεροι απο εμάς σήμερα δεν ενημερωνόμαστε για τις αποφάσεις των Δικαστηρίων και κατ’επέκτασην τις επιβληθείσες ποινές, και εξακολουθούμε να αναφερομάστε στο γεγονός ότι επικρατεί ατιμωρησία στη Κύπρο. Θα μπορούσαν όμως να γίνουν κάποιες βελτιώσεις για να αλλάξει αυτή η κατάσταση που επικρατεί στο νησί εν σχέσει με την εγκληματικότητα και με τα διάφορα πολιτικά σκάνδαλα που μαστίζουν τα τελευταία χρόνια τη Κύπρο, και ίσως η αλλαγή να κρύβεται σε

Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν και στην εποχή της Αρχαίας Ελλάδας και αναλογιστούμε το πως λειτουργούσε ο θεσμός της δικαιοσύνης, τότε θα προσέξουμε πως στις δικαστικές διαδικασίες που λάμβαναν χώρα στην Αθήνα ήσαν παρόντες οι πλείστοι των πολιτών. Οι αποφάσεις δηλαδή που έπαιρνε το δικαστήριο γίνονταν ευρέως γνωστές μεταξύ των κατοίκων και έτσι η ποινή που επιβαλλόταν σε κάποιον εξυπηρετούσε όλους τους σκοπούς για τους οποίους επιβλήθηκε.

Η ποινή δεν εχει σκοπό μονο να συνετίσει τον αδικοπραγούντα αλλά και να παραδειγματίσει τους υπόλοιπους που γίνονται μάρτυρες της τιμωρίας του. Οπως ανέπτυξε διεξοδικά ο περίφημος Ιταλός ποινικολόγος Σεζάρε Μπεκάρια με το έργο του περι εγκλημάτων και ποινών (Σπουρδαλάκης, Μ., 2009), σκοπός της ποινής δεν είναι η εκδίκηση αλλά ο σωφρονισμός αυτού που διέπραξε το εγκλημα και ο παραδειγματισμός αυτων που γίνονται μάρτυρες της τιμωρίας του. Σε αυτό αναφερόταν και ο Πλάτωνας πολύ πιο νωρίς απο τον Μπεκάρια στο σύγγραμα του ‘Πρωταγόρας’ : « ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται–οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγένητον θείη– ἀλλὰ τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μὴ αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτὸς οὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα».

Τιμωρία στα Αρχαία Ελληνικά σημαίνει φροντίδα, αρωγή (τιμή + ώρα) αλλά και προστασία, φρουρά (τιμή+ ουρός) της κοινωνίας στο σύνολο. Στόχος είναι η τιμωρία στον εγκληματία να γίνει ανασχετικός παράγοντας στην επέκταση του εγκλήματος. Η ίδια η κοινωνία μπορεί να λειτουργήσει στο έπακρον και να προστατευτεί, αλλα και η ποινή να έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα όταν ο εγκληματίας ο ίδιος αποτελέσει εμπόδιο στην εγκληματική ενέργεια κάποιου άλλου.

Σήμερα, ελάχιστοι ενημερώνονται για τις δικαστικές αποφάσεις και συνεπακόλουθα για τις ποινές που επιβάλλονται. Η νοοτροπία αυτή δεν κατέστη ποτε συνήθεια και αυτό οδήγησε τους πολίτες σε δύο συνήθειες-λαικισμούς , να επαναλαμβάνουν καθημερινώς την ατεκμηρίωτη άποψη ότι επικρατεί παντελής ατιμωρησία στη Κύπρο, αλλά και στο πιο βασικό και παράλληλα αντιφατικό, να παρανομούν με την ιδέα οτι δεν θα τιμωρηθούν.

«Νοοτροπίες» σαν κι’ αυτές θα ήταν συνετό αν καλιεργούντο στον άνθρωπο, σε μία πιο νεαρή ηλικία, ακόμα και κατά την περίοδο της φοίτησης του στο σχολείο. Το σχολείο είναι ένας εκ των χώρων όπου το άτομο υποτίθεται ότι θα πρέπει να μάθει να σέβεται τους θεσμούς κατά τον ίδιο τρόπο που διδάσκεται για την ελευθερία του και τα υπόλοιπα δικαιώματα του.

Ίσως λοιπόν, αν διοργανώνονταν διαλέξεις ή με άλλο τρόπο ενημέρωση μαθητών σχετικά με την εφαρμογή του νόμου ή επισκέψεις στο Δικαστήριο για όλους τους μαθητές που φοιτούν στο Λύκειο, και όχι μόνον επισκέψεις σε μουσεία ή ψυχαγωγικές εκδρομές το αποτελεσμα να ήταν διαφορετικό. Έτσι η πολιτεία θα μπορούσε τουλάχιστον να αφαιρέσει την δικαιολογία (η οποία ώς γνωστόν δεν υπολογίζεται ως ελαφρυντικό κατά την επιβολή της ποινής) απο τους πιθανούς παραβάτες, ότι κανείς δεν τους ενημερώσε για τις συνέπειες. Η ίδια η πολιτεία έχει καθήκον να εξοπλίσει τους πολίτες, να τους προσανατολίσει και να τους εμπεδώσει αρχές και αξίες. Έτσι, θα μπορούσε στις περιπτώσεις που η οικογένεια δεν έχει κατορθώσει να δώσει στο άτομο μια ορθή αγωγή, ή ακόμη και εαν το ευρύτερο περιβάλλον του τον επηρεάσει αρνητικά στο τρόπο σκέψης και συμπεριφορας, με αυτόν το τρόπο, διαμέσου της παιδείας να αποφύγει τη παρανομία. Ο Πλάτων προς ενίσχυση του επιχειρήματος αυτού, αναφέρει πως όπως η φροντίδα και η άσκηση μπορούν να διορθώσουν τα σωματικά μειονεκτήματα των ανθρώπων έτσι και η αρετή μπορεί να αποκτηθεί με επιμέλεια και μάθηση, και κατα συνέπειαν να μειωθούν οι εγκληματικές δραστηριότητες.

Η ποινή που επιβάλλει το Δικαστήριο είναι κατα κάποιον τρόπο το μέσο επικοινωνίας των θεσμών με την κοινωνία και ετσι κατ’αναλογίαν όπως όταν σε μια συζήτηση απουσιάζει το ένα απο τα δύο μέρη δεν θα υπάρξει κατανόηση έτσι και στην περίπτωση της αποτελεσματικότητας μιας ποινής, θα εξακολουθήσει να υπάρχει η παρανομία σε μεγάλο βαθμό αν οι πολίτες δεν ενημερώνονται και δεν ενδιαφέρονται. Σύμφωνα και με τον Αριστοτέλη και τις αρχές που σχετίζονται με την τέχνική της πειθούς, η επαφή με το δικαστήριο θα μπορούσε έυλογα να λειτουργήσει όπως το παράδειγμα με τον ομιλητή και τον ακροατή. Το Δικαστήριο λειτουργεί ως ο ομιλητής και το κοινό ως ο ακροατής. Χρειάζεται λοιπόν να είναι παρόν κατα κάποιον τρόπο το κοινό και στη περίπτωση μας οι νέοι στο δικαστήριο ή τουλάχιστον να ενημερώνονται επαρκώς για να εφαρμοστούν οι βασικές αρχές της επίκλησης στη λογική, στο συναίσθημα και στο ήθος του ακροατή, στο έπακρον

Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι η ενημέρωση όλων και κυρίως των νέων όπως και η αλλαγή νοοτροπιών και συμπεριφορών. Ακόμη ένας λόγος που η ‘έκθεση’ των μαθητών μέσω εκπαιδευτικών επισκέψεων σε δικαστικές αίθουσες θα μπορούσε να καταστεί αποτελεσματική συνιστά και η ανάλυση του πώς διαμορφώνονται συμπεριφορές όπως διατυπώνεται απο τους κύκλους των ψυχολόγων. Οι συμπεριφορές αλλάζουν με μια προσεκτική διαδικασία κατά την οποία οι άνθρωποι σκέπτονται τα επιχειρήματα ή την κατάσταση που έχουν μπροστά τους (στη περίπτωση μας, την ποινή που επιβάλλεται σε ένα κατηγορούμενο αλλά γενικότερα και τη ψυχοφθόρα διαδικασία της δίκης) αναλογίζονται και τα αξιολογούν σύμφωνα με αυτά που οι ίδιοι θεωρούν σημαντικά. Μέσα απο την παιδεία και τις εμπειρίες που θα αποκτήσουν οι νέοι, εφόσον τους γίνει εισαγωγή στο χώρο της δικαιοσύνης θα μπορέσουν να κατανοήσουν τις ιδέες που εκφράζονται (την έννοια της τιμωρίας) και να πιστέψουν το μήνυμα που αποστέλλεται( την εννοια του νομοταγούς πολίτη) και ακολούθως να το εφαρμόσουν στη ζωή τους.

Βασίλης Χαραλάμπους

Μεταπτυχιακός φοιτητής Νομικής