Foreign Policy: Ώρα να αναθεωρήσουμε τη συμμετοχή της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ

Τον προβληματικό και αποσταθεροποιητικό ρόλο της Τουρκίας εντός του ΝΑΤΟ υπογραμίζει σε ανάλυσή του στο Foreign Affairs (6/12/23) o Sinan Ciddi, αναπληρωτής καθηγητής σπουδών εθνικής ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Σώματος Πεζοναυτών και ανώτερος συνεργάτης στο Ίδρυμα για την Yπεράσπιση των Δημοκρατιών. Σε άρθρο με τίτλο «Ώρα να αναθεωρήσουμε την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ», τονίζει μεταξύ άλλων την ανάγκη για αλλαγή των κανόνων λειτουργίας του ΝΑΤΟ

με τρόπο που να επιτρέπεται πλέον ο τερματισμός της ιδιότητας ενός μέλους στο Συνασπισμό Βορειοατλαντικής Συμμαχίας ενός κράτους που λειτουργεί υπονομευτικά όπως η Τουρκία.  Ο Ciddi κάνει αρχικά μια ιστορική αναδρομή του ρόλου της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ από την περιόδο του Ψυχρού Πολέμου και φτάνει στο σήμερα όπου ουσιαστικά εξυπηρετεί συμφέροντα της Τουρκίας, απειλεί Ελλάδα και Κύπρο, αρνείται ένταξη της Σουηδίας στον Συνασπισμό, χτυπά συμμάχχους των ΗΠΑ στην Συρία με τον Ερντογάν να φτάνει σήμερα να υποστηρίζει την τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς στον πόελμο με το Ισραήλ

Ακολουθεί μετάφραση του άρθρου    

Η ένταξη στο ΝΑΤΟ ήταν η καλύτερη επιδίωξη εξωτερικής πολιτικής που ξεκίνησε ποτέ η Τουρκία στην ύπαρξή της ως δημοκρατία. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η συμμετοχή της στη συμμαχία εμπόδισε την Τουρκία να τεθεί υπό την σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης και βοήθησε στην παροχή χώρου για την οικονομική της ανάπτυξη ως δυτικού συμμάχου.

Γιατί, λοιπόν, η συμμαχία χρειάζεται διαρκώς να παλεύει με έναν μη συνεργάσιμο και ενίοτε ακόμη και επιθετικό Τούρκο ηγέτη στον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν; Φαίνεται ότι, σε κάθε περίπτωση, ο Ερντογάν είναι αφοσιωμένος στην υπονόμευση της διατλαντικής συμμαχίας. Είναι καιρός το ΝΑΤΟ να επανεξετάσει την ένταξη της Τουρκίας;

Δεν ήταν πάντα έτσι. Οι Τούρκοι διπλωμάτες θέλουν συχνά να υπενθυμίζουν στους διεθνείς ομολόγους τους ότι η Τουρκία ζει σε μια δύσκολη γειτονιά και η διατήρηση της κυριαρχίας της αποτελεί απόδειξη της ικανότητας γενεών Τούρκων πολιτικών που εργάστηκαν ακούραστα για να κρατήσουν την Άγκυρα ασφαλή.

Αυτή η προοπτική έχει σίγουρα πλεονεκτήματα. Η ηγεσία του Ισμέτ Ινονού συνέβαλε καθοριστικά στο να κρατήσει την Τουρκία έξω από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και να κατακλυστεί από τη ναζιστική Γερμανία, ενώ ήταν ακόμα σύμμαχος της Δύσης. Το κεμαλικό καθεστώς ήταν επίσης αρκετά προνοητικό ώστε να αποφύγει να εμπλέξει τη νέα δημοκρατία σε οποιαδήποτε διεθνή σύγκρουση, κυρίως επειδή θα εμπόδιζε την οικονομική ανάπτυξη.

Περισσότερο από διπλωματική ανδρεία, ωστόσο, αυτό που επέτρεψε στην Τουρκία να επιδιώξει τους αναπτυξιακούς της στόχους ήταν η κάλυψη της ασφάλειας που παρείχε η ένταξη στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία έγινε δεκτή στη συμμαχία το 1952 μαζί με την Ελλάδα, λόγω της πεποίθησης της κυβέρνησης Τρούμαν ότι ο περιορισμός του κομμουνισμού στην Ευρώπη δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς τη συμμετοχή τους.

Η ένταξη στο ΝΑΤΟ, μαζί με τη βοήθεια που προσέφερε το Δόγμα Τρούμαν με τη μορφή χρηματικής (400 εκατομμύρια δολάρια για την Ελλάδα και την Τουρκία) και στρατιωτικής βοήθειας, επέτρεψε στην Άγκυρα να οικοδομήσει έναν ικανό και σύγχρονο στρατό και παρείχε στη δημοκρατία μεγάλο μέρος της βαρύτητας που είχε εδώ και καιρό, κάτι που ηταν απαραίτητοι για τη σύνδεση με τη Δύση. Έδωσε στους Τούρκους αξιωματούχους, τόσο πολιτικούς όσο και στρατιωτικούς, μια θέση στο τραπέζι, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να σταθμίσουν τις ανησυχίες για την ασφάλεια μαζί με τους δυτικούς συμμάχους τους. Το πιο σημαντικό είναι ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ επέτρεψε στην Άγκυρα να ξεπεράσει το στρατιωτικό και οικονομικό της βάρος.

Η προθυμία της Άγκυρας να παίξει στρατιωτικούς ρόλους σε ζωτικής σημασίας αποστολές του ΝΑΤΟ όπως το Κοσσυφοπέδιο και το Αφγανιστάν έδωσε στην Τουρκία μια δυνατή φωνή εντός της συμμαχίας. Ως αποτέλεσμα, πολλές κυβερνήσεις των ΗΠΑ έχουν δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην αντιμετώπιση των ανησυχιών της Άγκυρας για την ασφάλεια, είτε πρόκειται για τον κουρδικό αυτονομισμό είτε για απειλές από τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν.

Τον Νοέμβριο του 2015, αφού η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό μαχητικό αεροσκάφος στον εναέριο χώρο της (η πρώτη τέτοια περίπτωση από χώρα του ΝΑΤΟ από το 1952), ο Πούτιν έπρεπε να σκεφτεί πολύ προσεκτικά εάν θα απαντούσε στρατιωτικά εναντίον ενός μέλους του ΝΑΤΟ. Αρκεί να πούμε ότι χωρίς την ένταξη στο ΝΑΤΟ, υπάρχει καλός λόγος να πιστεύουμε ότι η Τουρκία θα μπορούσε να είχε παρόμοια μοίρα με αυτή που έχει βιώσει η Ουκρανία από το 2014.

Αυτές ήταν οι παλιές καλές εποχές. Από τον Μάρτιο του 2022, η πλειοψηφία του τουρκικού πληθυσμού αντιλαμβάνεται πλέον τις Ηνωμένες Πολιτείες ως τη μεγαλύτερη απειλή για την Τουρκία, ενώ μόνο το 19 τοις εκατό βλέπει τη Ρωσία υπό το ίδιο πρίσμα. Και υπό την ηγεσία του Ερντογάν, η Άγκυρα εργάστηκε ακατάπαυστα για να υπονομεύσει την ασφάλεια του ΝΑΤΟ.

Πάρτε τη σκανδιναβική διεύρυνση του ΝΑΤΟ, την οποία ο Ερντογάν κρατά όμηρο από το 2022. Τι θα χρειαστεί για να κάνει ο Ερντογάν το ελάχιστο από αυτό που αναμένεται από έναν σύμμαχο του ΝΑΤΟ και να επικυρώσει την ένταξη της Σουηδίας; Απάντηση: να συμφωνήσει η Ουάσιγκτον να πουλήσει στην Τουρκία νέα μαχητικά αεροσκάφη F-16 και ίσως μια συνάντηση με τον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο. Οι συναλλαγές δεν πρέπει να καθορίζουν τη συμπεριφορά των συμμάχων του ΝΑΤΟ. Αντίθετα αυτό θα έπρεπε να το ορίζουν κοινές αξίες και συναντίλειψη απειλών.

Ο λόγος που οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θέλουν να δεχτούν τη Σουηδία στο ΝΑΤΟ είναι εξαρχής επειδή η πολεμική συμπεριφορά της Ρωσίας απειλεί την ευρωπαϊκή ασφάλεια και η παραδοχή ότι η Σουηδία θα βοηθήσει στην ενίσχυση του ΝΑΤΟ έναντι αυτής της απειλής. Ωστόσο, η Τουρκία δεν κάνει το ελάχιστο για να αποτρέψει την απειλή που θέτει η Ρωσία.

Πράγματι, το 2019, η Τουρκία προχώρησε μέχρι την απόκτηση ρωσικού στρατιωτικού υλικού (το πυραυλικό σύστημα S-400), το οποίο υπονομεύει άμεσα τη συνοχή του ΝΑΤΟ. Εξαιτίας αυτής της κίνησης, η Άγκυρα αφαιρέθηκε από το πρόγραμμα των Ηνωμένων Πολιτειών για τα F-35 και επιβλήθηκαν κυρώσεις CAATSA από την κυβέρνηση Τραμπ. Ωστόσο, ο Ερντογάν δεν έχει κάνει τίποτα για να υποχωρήσει από αυτήν την απαράδεκτη θέση.

Από τότε που ξεκίνησε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, η κυβέρνηση Μπάιντεν ζήτησε από τον Ερντογάν - κατά καιρούς επιβάλλοντας κυρώσεις σε τουρκικές οντότητες - να κάνει περισσότερα για να αποτρέψει τη χώρα από το να παρέχει ένα ανεκτικό οικονομικό περιβάλλον που επέτρεψε στους Ρώσους ολιγάρχες να παρακάμψουν τις διεθνείς κυρώσεις και να διακινού διεθνώς χρήματα μέσω Τουρκίας. Ωστόσο, όχι μόνο ο Ερντογάν απέτυχε να το κάνει, αλλά πρόσφατα δημοσίευματα αποκάλυψαν ότι η Τουρκία, με την πιθανή άδεια της κυβέρνησής της, παρείχε χώρο στα χωρικά της ύδατα στο προσωπικό γιοτ του Πούτιν να υποβληθεί σε ανακαίνιση (ναυπηγεία Τούζλα).

Επιλέξτε το θέατρο ζωτικών συμφερόντων ασφάλειας για τη συμμαχία του ΝΑΤΟ και θα ανακαλύψετε μια τουρκική σύνδεση που την υπονομεύει ενεργά. Πάρτε, για παράδειγμα, τις ελλιπώς αναφερόμενες προσπάθειες να αποτραπεί η ανασυγκρότηση του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) και οι εταίροι τους στις ΗΠΑ είναι από τις πιο κρίσιμες οντότητες στην περιοχή που μπορούν να βοηθήσουν να διασφαλιστεί ότι οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους παραμένουν κλεισμένοι στις φυλακές, ενώ ταυτόχρονα συνεχίζουν να εκτελούν αντιτρομοκρατικές αποστολές κατά των υπολειμμάτων του σε όλη την περιοχή. Ωστόσο, η Άγκυρα έχει πραγματοποιήσει στρατιωτικά πλήγματα κατά των SDF, την οποία θεωρεί τρομοκρατική οντότητα. Σε αρκετές περιπτώσεις, αυτές οι επιθέσεις έθεσαν σε κίνδυνο τις ζωές των αμερικανικών δυνάμεων, αναγκάζοντας τον στρατό των ΗΠΑ να καταρρίψει ένα τουρκικό drone.

Μεταξύ 2019 και 2022, ο Ερντογάν υπονόμευσε ανοιχτά την ασφάλεια και την σταθερότητα της ανατολικής Μεσογείου απειλώντας να εισβάλει στη σύμμαχο του ΝΑΤΟ Ελλάδα και να προσαρτήσει τμήμα της Κύπρου-μέλους της ΕΕ για αμφισβητούμενες αξιώσεις χωρικών υδάτων, ειδικά σε σχέση με τα δικαιώματα γεώτρησης φυσικού αερίου. Ενώ η πολεμική στάση του Ερντογάν στην περιοχή φαίνεται να έχει ηρεμήσει το 2023, έχει αντικατασταθεί από τη συνεχιζόμενη υποστήριξη της Τουρκίας στην τρομοκρατία. Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου που σκότωσαν περισσότερους από 1.200 ανθρώπους στο Ισραήλ, η επαίσχυντη υποστήριξη της Άγκυρας στην χαρακτηρισμένη από τις ΗΠΑ τρομοκρατική οντότητα έχει τεθεί υπό αυξημένο έλεγχο. Αν και το Ισραήλ μπορεί να μην είναι μέλος του ΝΑΤΟ, τα περισσότερα από τα μέλη του έσπευσαν να προσφέρουν την υποστήριξή τους στη χώρα στην πιο σκοτεινή της ώρα. Ο Ερντογάν, ωστόσο, περιέγραψε τη Χαμάς ως μια ομάδα «μουτζαχεντίν» αγωνιστών της ελευθερίας και παρέχει ενεργά στην οργάνωση διπλωματική, οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη.

Εάν η Άγκυρα υπέβάλε αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ σήμερα, δεν θα εξεταζόταν, πόσο μάλλον θα εγκρινόταν. Ο μόνος λόγος που πρέπει να γίνει ανεκτή οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει μηχανισμός για την αφαίρεση ενός μέλους από τη στιγμή που θα ενταχθεί. Θα μπορούσε να συγχωρεθεί κάποιος που πιστεύει ότι αυτό είναι ένα προφανές ελάττωμα σχεδιασμού που δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Θα είχαν δίκιο, εκτός από το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ σχεδιάστηκε με σκοπό να αποτρέψει την απειλή που θέτει η Σοβιετική Ένωση. Οι αρχιτέκτονες της συμμαχίας πιθανότατα δεν σκέφτηκαν ποτέ ότι μια μέρα, το ΝΑΤΟ θα έπρεπε να σχεδιάσει στρατηγική ενάντια σε μια απειλή που θέτει ένα από τα μέλη του.

Η αλλαγή των κανόνων μέλους μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή που πρέπει να ξεκινήσει μια τέτοια συζήτηση, δεδομένων των πολυάριθμων προκλήσεων που αντιμετωπίζει το Δυτικό Ημισφαίριο. Τουλάχιστον, τα μέλη του ΝΑΤΟ θα πρέπει να παραμείνουν ενωμένα και να συμφωνήσουν να μην πουλήσουν στην Άγκυρα αμυντικές δυνατότητες, όπως μαχητικά αεροσκάφη, εφόσον διατηρεί τις ρωσικές δυνατότητες που θα μπορούσαν να υποβαθμίσουν τη συλλογική άμυνα. Για την κυβέρνηση Μπάιντεν και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που υποχωρούν ια να μην χάσουν την Τουρκία, έχει περάσει καιρός να ξεκαθαρίσουν στον Ερντογάν το νόμος περί ταραχών: Είτε είστε σύμμαχος του ΝΑΤΟ που αποδέχεται τις κοινές μας αξίες ή δεν είστε. Αποφάσισε.

Διαβάστε επίσης: Υπάρχει τρόπος αποβολής της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ;