Η ιστορία της γραφής(4): Αραβική γραφή

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ Η. ΧΑΛΑΖΙΑ
Η αραβική γραφή είναι με την τετράγωνη εβραϊκή, η μόνη συμφωνική γραφή που εξακολουθούν να την χρησιμοποιούν. Έχει διαδοθεί σ’ ένα σημαντικό τμήμα στις παλιές ηπείρους και είναι σήμερα ύστερα από την λατινική μια από τις μεγαλύτερες διεθνής γραφές. Τις βόρειο-αραβικές διαλέκτους, αρκετά παραπλήσιες με την αραβική, τις κατέγραψαν στην αρχή είτε με τα αλφάβητα που προήλθαν από τις νότιο-αραβικές επιγραφές είτε με αραμαϊκή γραφή. Η αραβική γραφή, αυτή καθαυτή εμφανίστηκε από το Ισλάμ. Είναι όμως φανερό ότι η πρόοδος του Ισλαμισμού ευνόησε την διάδοση της. Η καταγωγή του αραβικού αλφαβήτου είναι αρκετά σκοτεινή. Ασφαλώς φαίνεται ότι προήλθε από το ναβαθινό αλφάβητο και δι’ αυτού, από την αραμαϊκή γραφή. Αλλά εκείνο που εμφανίζεται λιγότερο καθαρά είναι πώς, που και πότε έγινε ο μετασχηματισμός από το ένα αλφάβητο στο άλλο. Η πρώτη ασφαλή, επιγραφή με αραβικούς χαρακτήρες, είναι η τρίγλωσση επιγραφή (ελληνική-συριακή και αραβική) του Ζάμπαδ κοντά στο Αλέπ, που χρονολογείται από το 512-513. Η δεύτερη είναι μια δίγλωσση ( ελληνική-αραβική) που βρέθηκε στην Αρράν στο Αουράν και χρονολογείται από το 568.

Σημειώνουμε απλώς την παράδοση που αποδίδει την επινόηση αυτού του αλφαβήτου σ’ ένα μέλος από την οικογένεια του Μωάμεθ. Χαράγματα που βρέθηκαν στο Ιράν, στην Ακάμπα, στα βορειοανατολικά της Ερυθράς Θάλασσας, προαναγγέλλουν την αραβική γραφή από τον 3ο-4ο αιώνα αν πραγματικά ανήκουν σ’ αυτή την περιοχή. Ορισμένοι συγγραφείς τοποθετούν σύμφωνα με την περιοχή και την χρονολογία των επιγραφικών ευρημάτων την διαμόρφωση της αραβικής γραφής στους Σασαωίδες της Συρίας. Άλλοι αποκλείουν περισσότερο προς τους Λακμίδες της Μεσοποταμίας, που η πρωτεύουσα τους Αλ-Χίρα ήταν διαμονή των ποιητών και των λόγιων. Αλλά δεν πρέπει καθόλου να παραβλέπουμε επίσης την σημασία των εμπορικών οδών του Χεδζάς από όπου πέρασαν οι ναβαθινές επιδράσεις και κατόπιν οι συριακές.

Από τον 1ο αιώνα της Εγίρας (692)που τα γραπτά τεκμήρια γίνονται περισσότερα, η αραβική γραφή παρουσιάζεται με δυο τύπους, την κουφική και την νάστη που η διαφορά τους προήλθε κυρίως, στην αρχή από το υλικό που χρησιμοποιούσαν.

Η κουφική, από το όνομα της πόλεως Κούφα στον Ευφράτη, συνδέεται με τις πρώτες προ-ισλαμικές επιγραφές. Η μνημειακή καλλιγραφία ή χειρόγραμμα σε δέρμα είτε σε περγαμηνή. Χαρακτηρίζεται από μια βασική γραμμή οριζόντια επάνω στη οποία σημεία γωνιώδη και άκαμπτα τοποθετούνται κάθετα. Στον Μεσαίωνα είναι μόνο μια διακοσμητική γραφή. Τα αντίγραφα του Κορανίου είναι επίσης γραμμένα στην ίδια. Από τη κουφική γεννήθηκε η γραφή μαγρεπίνη, δηλαδή η δυτική η οποία από τον 10ο αιώνα διαδίδεται στην Βόρειο Αφρική, στην Ισπανία και το Σουδάν.

Η νάσκι, γραφή «αντιγραφέως» χαραγμένη με ένα καλάμι επάνω σε παπύρους ή σε άλλες λείες ύλες, είναι η συνήθης γραφή με σχήματα κομψά και στρογγυλά. Έρχεται σε αντίθεση επίσης με την κουφική από την όψη που της δίνει η αποσύνθεση της σε στοιχεία λεπτά και κυρτά. Από την νάσκι απορρέουν οι π