Η ιστορία της γραφής(3): Αλφάβητο

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ Η. ΧΑΛΑΖΙΑ
Η γραφή που ονομάζουμε «αλφαβητική» ή «αλφαβητάριο» από την ονομασία των δυο πρώτων γραμμάτων, το άλφα και το βήτα, που είναι η ελληνική απόδοση των φοινικικών-σημιτικών ονομάτων άλεψ(=βόδι) και μπέτ(=σπίτι). Το ελληνικό αλφάβητο είναι το πρώτο «μοντέρνο» φθογγικό αλφάβητο στην ιστορία της γραφής και από αυτό κατάγεται τόσο το λατινικό που χρησιμοποιούν σήμερα όλοι οι Δυτικοευρωπαίοι, όσο και το σλαβικό. Αξίζει λοιπόν να γνωρίζουμε την ιστορία και προπάντων να πληροφορηθούμε για την καταγωγή του. Η ιδέα να γράφονται μόνο τα σύμφωνα εμφανίζεται κάπως συγκεχυμένα. Στην δεύτερη χιλιετηρίδα η ιδέα αυτή προβάλλει επίσης, χωρίς αμφιβολία κάτω από την αιγυπτιακή επίδραση, στους δυτικούς σημιτικούς λαούς στις όχθες της Ερυθράς θάλασσας και στη Μεσόγειο. Οι γλώσσες αυτών των πληθυσμών, στις οποίες κάθε λέξη αποτελείται βασικά από σύμφωνα, διευκολύνουν πιθανόν πολύ ώστε να καταλήξουν οι προσπάθειες των προς αυτή την κατεύθυνση.

Οι πρώτο-σιναϊτικές επιγραφές και το ανόμοιο υλικό των πρώτο- παλαιστινιακών γραφών, που έχουμε από πρόσφατες ανασκαφές, γραφών για τις οποίες η αποκρυπτογράφηση δεν είναι ακόμη βέβαια, αλλά και ο μικρός αριθμός των σημείων μας κάνει να τις θεωρήσουμε ως προ-αλφαβητικές φανερώνουν τις προσπάθειες του συμοπαλαι-στινιακού κόσμου, για να αποκτήσουν ένα νέο όργανο γραφικής εκφράσεως πιο απλό από τα ιερογλυφικά ή τους σφηνοειδείς χαρακτήρες.

Οι γραφιάδες της Ουγκαρίτ καταλήγουν στον 14ο αιώνα π.Χ. στον αλφαβητικό μηχανισμό με διαφορετικά μέσα. Τα ευρήματα του Ράς Σάμρα, στη βόρειο συριακή ακτή, που απεκάλυψαν το σύστημα τους συγκαταλέγονται μαζί με τα ευρήματα της Βίβλου, ανάμεσα στις πιο σπουδαίες αρχαιολογικές ανακαλύψεις για την ιστορία της γραφής. Η αποκρυπτογράφηση της γραφής οφείλεται στους σοφούς H. Bauer, E. Dhorme, Ch Virolleand.

Η γλώσσα της Ουγκαρίτ ταξινομείται στην σημιτική χαναδική ομάδα. Η μορφή ης γραφής είναι σφηνοειδής. Αλλά τα σημεία χαραγμένα με μυτερό καλάμι επάνω σε πινακίδες από άργιλο, δεν έχουν τίποτα κοινό με τους σουμερο-ακκαδικούς χαρακτήρες εκτός από την μορφή αυτή. Το σχέδιο πολύ απλουστευμένο, ήταν ένα τεχνικό δημιούργημα και ο αριθμός των σημείων, είναι μόνο τριάντα, το απομακρύνει από κάθε σύστημα αναλυτικό ή συλλαβικό. Κάθε σημείο δεν καταγράφει παρά ένα σύμφωνο, ή έναν από τους τρεις φθόγγους α, ε και ου συνδυασμένους με το λεπτό σημιτικό άλεμ. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με ένα αληθινό συμφωνικό αλφάβητο. Πρόκειται για μια μεγαλοφυή σύλληψη που είχαν οι γραφιάδες της Ουγκαρίτ: μετατρέποντας με τον τρόπο τους από την παράδοση σφηνοειδές υλικό και μειώνοντας το δια μας σε τριάντα χαρακτήρες, είχαν «επινοήσει» την ίδια του αλφαβήτου. Εν τούτοις πρέπει να επανέλθουμε στην Βίβλο για να βρούμε τη σειρά των κειμένων που περιέχουν τα πρώτα γραφικά στοιχεία της αλφαβητικής γραφής που χρησιμοποιούμε ακόμα. Τα πιο παλιά γραπτά τεκμήρια που μπορούν να χρονολογηθούν, η επιγραφή του τάφου του βασιλιά Αχιράμ, η επιγραφή του Ασδρουμπάλ και οι επιγραφές του Αμ