«Ψωμί, παιδεία, ελευθερία» αλά Μάρκαρη

Με το μυθιστόρημά του «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία», που κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη, ο Πέτρος Μάρκαρης ολοκληρώνει την «Τριλογία της κρίσεως» η οποία ξεκίνησε προ τριετίας με τα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» και συνεχίστηκε το 2011 με την «Περαίωση». Στα δύο πρώτα βιβλία της τριλογίας, ο κατά συρροήν δολοφόνος τον οποίο αναζητεί εναγωνίως ο αστυνόμος Χαρίτος δεν είναι ένα πρόσωπο του κοινού ποινικού δικαίου, αλλά ένας κοινωνικός τιμωρός ευθύς εξαρχής πεπεισμένος για το δίκιο του: ένας τιμωρός που θα βάλει στο στόχαστρό του πρώτα τους μεγαλοπαράγοντες του χρηματοπιστωτικού τομέα και ύστερα τους αδίστακτους φοροφυγάδες, καλώντας τους πολίτες να εξεγερθούν εναντίον όλων εκείνων οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την καθημερινή τους εξαθλίωση. Κι αν τόσο στα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» όσο και στην «Περαίωση» τα κίνητρα που καθοδηγούν το δολοφονικό χέρι θα αποδειχθούν ιδιοτελή, με τον επαναστατικό τους μανδύα να γίνεται κουρέλια λίγο πριν από το τέλος, στο «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία» οι δολοφόνοι θα παρουσιαστούν περισσότερο πιστοί στις ιδέες τους.

Ποιοι θα πέσουν αυτή τη φορά θύματα της ρομφαίας των σκοτεινών εκδικητών; Μια σειρά ανθρώπων που εκ πρώτης όψεως δεν έχουν την παραμικρή σχέση με τη διαπλοκή και τη διαφθορά (ας σημειώσουμε πως η διαπλοκή και η διαφθορά απασχολούν τον Μάρκαρη από την πρώτη του εμφάνιση στην αστυνομική λογοτεχνία). Ο λόγος είναι για τρία διαπρεπή μέλη της γενιάς του Πολυτεχνείου: έναν επιτυχημένο επιχειρηματία, έναν αναγνωρισμένο πανεπιστημιακό δάσκαλο κι έναν υπερδραστήριο συνδικαλιστή της σοσιαλιστικής παράταξης. Ο θάνατος και των τριών από εξ επαφής πυροβολισμό και η ενδελεχής έρευνα γύρω από το ιστορικό και την προσωπικότητά τους θα βοηθήσουν γρήγορα τον Χαρίτο να δει πίσω από τα φαινόμενα. Εκείνοι που ήταν περιβεβλημένοι με το φωτοστέφανο του αγωνιστή κατά της χούντας θα χρησιμοποιήσουν τα εύσημά τους κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης για να μπλέξουν με τις πιο νοσηρές καταστάσεις της ελληνικής κοινωνίας: την οικονομική ρεμούλα των δημοσίων έργων, την εσωτερική σήψη του πανεπιστημίου και την αυθαιρεσία του κρατικοδίαιτου συνδικαλισμού.

Ο Χαρίτος θα κάνει βέβαια όπως πάντα τη δουλειά του και οι ένοχοι θα καταλήξουν πίσω από τα κάγκελα. Η αποφορά ωστόσο του δημόσιου βίου, σε συνδυασμό με την απαξίωση κάθε ηθικής αρχής επί τη βάσει της οποίας θα μπορούσε να ορθοποδήσει και να εκσυγχρονιστεί η Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας, θα αφήσει βαρύ το αποτύπωμά της στη μυθιστορηματική ατμόσφαιρα, προκαλώντας ένα ισχυρό αίσθημα απαισιοδοξίας.

Ασφαλώς η γενιά του Πολυτεχνείου δεν είναι μόνο τα χαλασμένα μέλη της και οι άσπιλοι γόνοι τους που θα αναλάβουν τη θεοδικία τους. Ασφαλώς η επίκληση του αγαθού πνεύματος που αντιπροσωπεύουν η οικογένεια και οι φίλοι του Χαρίτου δεν κλείνει το κεφάλαιο των συλλογικών ευθυνών για τη γέννηση και το φούντωμα της κρίσης (πέρα από τη δεδομένη υπαιτιότητα των πολιτικών και των οικονομικών κυκλωμάτων). Ασφαλώς η σημερινή δυσπραγία έχει ρίζες που υπερβαίνουν την εποχή του στρατιωτικού πραξικοπήματος και των βασανιστηρίων στα μπουντρούμια της Ασφάλειας. Όλα αυτά όμως δεν κάνουν λιγότερο πειστικό το μυθιστόρημα του Μάρκαρη, το οποίο εξιστορεί σε ζοφερούς τόνους την αθηναϊκή καθημερινότητα: με τη δραχμή που έχει επιστρέψει ως εθνικό νόμισμα να υποτιμάται συνεχώς έναντι του ευρώ, τους μετανάστες να έχουν εγκλωβιστεί σε μια χώρα η οποία παλεύει απεγνωσμένα να ξεφύγει από τα αδιέξοδά της και το τέρας του νεοναζισμού να απλώνει όλο και πιο επικίνδυνα τα πλοκάμια του.

INFO

Ο Πέτρος Μάρκαρης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1938. Σπούδασε οικονομικά στην Αυστρία και το 1964 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εμφανίστηκε στα γράμματα έναν χρόνο αργότερα με το θεατρικό έργο «Η ιστορία του Αλή Ρέτζο» ενώ μετέφερε στα ελληνικά έργα του Μπρεχτ και του Γκαίτε. Το πρώτο αστυνομικό του μυθιστόρημα κυκλοφόρησε το 1995 με τίτλο «Νυχτερινό δελτίο». Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα «Άμυνα ζώνης» (1998), «Ο Τσε αυτοκτόνησε» (2003), «Βασικός μέτοχος» (2006), «Παλιά πολύ παλιά» (2008), «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» (2010) και «Περαίωση» (2011), όπως και η συλλογή διηγημάτων «Αθήνα, πρωτεύουσα των Βαλκανίων» (2004). Το 2011 του απονεμήθηκαν τα διεθνή βραβεία Ρέημοντ Τσάντλερ στην Ιταλία και Πέπε Καρβάλιο στην Ισπανία.

Πηγή: ΑΠΕ- ΜΠΕ